Dlaczego »za i przeciw« a nie »przeciw i za« – czyli o językowym obrazie świata Polaków, Anglików i Węgrów

• Authors: Szpyra Jolanta

Title variants

EN

WHY FOR AND AGAINST RATHER THAN AGAINST AND FOR: ON THE LINGUISTIC PORTRAIT OF THE WORLD OF THE POLES, ENGLISH, AND HUNGARIANS

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest zbadanie najważniejszych czynników, które determinują uporządkowanie elementów składowych w zestawieniach paralelnych w rodzaju za i przeciw / for and against / mellette vagy ellene w języku polskim, angielskim i węgierskim. Poprzez uwzględnienie przykładów z trzech różnych języków autorka próbuje ustalić, czy zasady rządzące szykiem członów w omawianych konstrukcjach mają charakter specyficzny dla każdego języka, czy też są one bardziej uniwersalne. Autorka w części wprowadzającej zajmuje się klasyfikacją zestawień paralelnych oraz ogólną charakterystyką omawianego zjawiska w analizowanych językach. Następnie bada czynniki semantyczno-kulturowe, które rządzą szykiem elementów składowych wyrażeń dwuczłonowych. Część trzecia poświęcona jest czynnikom fenologicznym determinującym kształt wielu konstrukcji zamrożonych. W części czwartej omawia najważniejsze typy interakcji pomiędzy obydwoma typami czynników. Wykazuje, iż we wszystkich trzech językach omawianymi konstrukcjami rządzą te same zasady semantyczno-kulturowe i fonologiczne, a odstępstwa od nich można wytłumaczyć złożoną interakcją obydwu typów czynników.

EN

The paper aims at examing the most important factors which determine the ordering of elements in Polish, English and Hungarian freezes such as za i przeciw / for and against / mellette vagy ellene. We demonstrate that in all three languages expressions of this kind are governed by the same semantic, cultural and phonological principles and that exceptions to them can be accounted for in terms of the complex interaction of these factors.

Keywords

PL

językowy obraz świata; zestawienia paralelne w rodzaju za i przeciw w języku polskim, angielskim i węgierskim; szyk elementów składowych wyrażeń dwuczłonowych

EN

the linguistic worldview; parallel structures such as za i przeciw [for and against] in Polish, English, and Hungarian; the ordering of constituent elements in dyadic expressions

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 1996
• Volume: 8
• Pages: 57–88

Contributors

author

Szpyra Jolanta

References

• Abraham R. M., 1950, Fixed order of coordinates: A study in lexicography, „Modern Language Journal” 34, 276-287.
• Bzdęga A., 1962, Struktura zdwojenia w językach germańskich, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XX.
• Cooper W. B., Ross J. R., 1975, World order, [w:] red. R. E. Grossman, L. J. San i T. J. Vance, Papers from the Parasession on Functionalism, Chicago Linguistic Society, Chicago, Illinois, 63-111.
• Jodłowski S., 1962, Zestawienia bliźniacze, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 21, 49-60.
• Lewicki A. M., Pajdzińska A., 1993, Frazeologia, [w:] red. J. Bartmiński, Współczesny język polski, Wiedza o kulturze, Wrocław, 307-326.
• Malkiel Y., 1959, Studies in irreversible binomials, „Lingua” 8, 113-160.
• Mańczak W., 1969, Na marginesie wyrazu ‘szmat(a)’, „Język Polski” 5/XLIX, 22-27.
• Odeń G. C., Lopes L. L., 1981, Preference for order in freezes, „Linguistic Inquiry” 12/4, 673-679.
• Pais D., 1951, Kérdések és szempontok a szóösszétetelek vizsgálatához, „Magyar Nyelv” 47, 135-154.
• Pais D., 1963, A magánhangzós elotagú— másalhangzós utótagdi ikerszók alakulésmódjai, „Magyar Nyelv” 59, 280-85.
• Pinker S., Birdsong D., 1979, Speakers sensitivity to rules of frozen word order, „Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior” 18, 497-508.
• Pordány L., 1986, A comparison of some English, and Hungarian freezes, „Papers and Studies in Contrastive Linguistics” 21.
• Pordány L., 1988, Irreversible binomials in Hungarian: Phonological and Non-phono-logical Contrastive on Word Order. Niepublikowana rozprawa habilitacyjna. Uniwersytet w Szeged.
• Sobkowiak W., 1993, Unmarked before marked as a freezing principle, „Language and Speech” 36 (4), 393-414.
• Szpyra J., 1983, Semantic and phonological constrains on conjunct ordering in English and Polish, „Kwartalnik Neofilologiczny” 30, 33-53.
• Tokarski R., 1993, Słownictwo jako interpretacja świata, [w:] red. J. Bartmiński, Współczesny język polski, Wiedza o kulturze, Wrocław, 335-362.