Zmieniające się współcześnie znaczenia starości – perspektywa socjologiczna

• Authors: Wróbel Agnieszka

Title variants

EN

Contemporary changing meanings of old age – a sociological perspective

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka artykułu podejmuje refleksję na temat zmieniających się współcześnie znaczeń starości w jej społecznym wymiarze. Obecny świat, pełen nieustannych przeobrażeń, wpływa nie tylko na pojawiające się nowe sposoby definiowania i przeżywania starości, lecz także na konieczność redefinicji czy odczytania na nowo tych znaczeń, które utraciły już moc wyjaśniania tego zjawiska. Zarówno proces starzenia się jednostki, jak i fenomen starości ulegają licznym przemianom na poziomie jednostkowym, a także społecznym. Starość jako ostatnia faza w cyklu życia jednostki jest dalece zindywidualizowaną kumulacją procesów zmian biologicznych, psychicznych i społecznych oddziałujących na człowieka, która potęguje zróżnicowaną naturę tego etapu życia. Kontekst ponowoczesności oraz dynamiczny charakter przemian demograficznych przynoszą także nowe realia umocowania starości w rozumieniu jej społecznego definiowania i interpretowania. Celem artykułu jest przede wszystkim zwrócenie uwagi na fakt, że pojmowanie dzisiejszej starości jako zjawiska społecznego ulega licznym reinterpretacjom oraz wskazanie wybranych kontekstów społecznych, w obrębie których stają się one zauważalne i symptomatyczne. Ponadto autorka porusza kwestię odzwierciedlania tych zmian w społecznej tożsamości osób starszych, poprzez którą określają się wobec rzeczywistości społecznej jako zbiorowość wyróżniona ze względu na wiek. Poniższe rozważania ujęto w perspektywie socjologii starości, której wkład może mieć szczególne znaczenie dla zrozumienia starzejących się społeczeństw i być odpowiedzią na związane z tym wyzwania.

This article reflects on the changing meanings of old age in its social dimension. The current world, a whole of constant transformations, affects not only the emerging new ways of defining and experiencing old age but also the need to redefine or reread those meanings that have already lost their power to explain this phenomenon. Both the process of individual aging and the phenomenon of old age are subject to numerous transformations at the individual and social levels. Old age, as the last phase in the life cycle of an individual, is a highly individualized accumulation of biological, psychological, and social change processes affecting humans, which amplifies the diverse nature of this stage of life. The context of post-modernity and the dynamic nature of demographic change also bring new realities to anchoring old age in terms of its social definition and interpretation. The article aims first and foremost to draw attention to the fact that the understanding of old age as a social phenomenon today is subject to numerous reinterpretations and to indicate selected social contexts within which they become noticeable and symptomatic. Furthermore, the text addresses how these changes are reflected in the social identity of older people, through which they define themselves vis-à-vis social reality as a collectivity distinguished by age. The following discussion is framed within the perspective of the sociology of old age, whose contributions may be particularly relevant to understanding aging societies and responding to the challenges involved.

Keywords

PL

starość; zmieniające się znaczenia starości; społeczna tożsamość osób starszych; socjologia; starości

EN

old age; changing meanings of old age; the social identity of older adults; sociology of old age

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Akademii WSB
• Journal: EXLIBRIS Biblioteka Gerontologii Społecznej
• Year: 2025
• Volume: Tom: 1(28) /2025 Exlibis. Biblioteka Gerontologii Społecznej
• Pages: 49–69

Dates

published

2025-09-30

Contributors

author

Wróbel Agnieszka

• Szkoła Doktorska Nauk Społecznych Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Amery, J. (2018). O starzeniu się. Bunt i rezygnacja. Wydawnictwo Aletheia.
• Angel, J. L., & Settersten, Jr., R. A. (2013). The new realities of aging. Social and economics contexts.W: L. J. Waite, T. J. Plewes (red.), New directions in the Sociology of Aging (ss. 95–119). The National Academies Press.
• Błachnio, A., & Maliszewski, W. (2014). Active ageing in a global culture. Do we live in an age--friendly environment? Kultura i Edukacja, 5(105), 24–35.
• Błędowski, P., Grodzicki T., Mossakowska M., Zdrojewski T. (red.). (2021). PolSenior2. Badanie poszczególnych obszarów stanu zdrowia osób starszych, w tym jakości życia związanej zezdrowiem. Gdański Uniwersytet Medyczny.
• Bokszański, Z. (1998). Tożsamość. Integracja. Grupa. Tożsamość jednostki w perspektywie socjologicznej. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Bugajska, B. (2005). Tożsamość człowieka w starości. Studium socjopedagogiczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Bugajska, B. (2015). Dziewiąta faza cyklu życia – propozycja rozszerzenia teorii psychospołecznego rozwoju człowieka E. H. Eriksona. Exlibris Biblioteka Gerontologii Społecznej, 1(9), 19–36.
• Carr, D. C., & Manning, L. K. (2010). A new paradigm for qualitative research in the United States. The era of the third age. Qualitative Sociology Review, 6(1), 16–33.
• Castells, M. (2008). Siła tożsamości. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• CBOS. (2016). Sposoby spędzania czasu przez seniorów. Komunikat z badań, nr 163/2016. Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej.
• Czekanowski, P. (2012). Społeczne aspekty starzenia się ludności w Polsce. Perspektywa socjologii starości. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Erikson, E. H. (2012). Dopełniony cykl życia. Helion.
• Fabiś, A., Wawrzyniak, J. K., Chabior, A. (2015). Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej. Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Giddens, A. (2009). Europa w epoce globalnej. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Godzic, W. (2014). Czy celebryta może być stary? W: B. Szatur-Jaworska (red.), O sposobach mówienia o starości. Debata, analiza, przykłady (ss. 76–81). Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
• Golka, M. (2006). Czym bywa tożsamość? W: M. Golka (red.), Kłopoty z tożsamością (ss. 9–35). Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Golka, M. (2012). Konstruowanie tożsamości – czynniki społeczno-kulturowe. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 74(2), 209–223.
• Grotowska, S. (2014). Old age – roleless role or time of freedom. W: I. Taranowicz, S. Grotowska (red.), Understanding ageing in contemporary Poland. Social and cultural perspectives (ss. 25–37). Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• GUS. (2023). Sytuacja osób starszych w Polsce w 2022 roku. Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Białymstoku.
• Halicka, M. (2018). Starzenie się społeczeństwa i w społeczeństwie. Pedagogika Społeczna, 3(69), 21–32.
• Hazan, H. (1994). Old age. Construction and deconstructions. Cambridge University Press.
• Kowalik, W., & Pawlina, A. (red.). (2015). Nowe zjawiska i procesy w badaniach nad polskimi kulturami starości. Wydawnictwo Akademii Górniczo-Hutniczej.
• Łuszczyńska, M. (2021). Ageing as a social challenge. Individual, family and social aspects in Poland. Routledge.
• Łuszczyńska, M. (2022). Constructing old age. Social theory on the creation and dismantling of harmful attitudes. W: L. J. Garcia, L. Belanger-Hardy, J. Jutai, M. Łuszczyńska (red.), Well-being in later life. The notion of connected autonomy (ss. 82–97). Routledge.
• Majewska-Kafarowska, A. (2017). Doświadczenie starości – rozważania wokół pojęć i zjawisk (nie)oczywistych. Edukacja Dorosłych, 76(1), 43–50.
• Marody, M. (2015). Jednostka po nowoczesności. Perspektywa socjologiczna. Scholar.
• Melosik, Z., & Szkudlarek, T. (1998). Kultura, tożsamość i edukacja – migotanie znaczeń. Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Mills, C. W. (2007). Wyobraźnia socjologiczna. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Misztal, B. (2000). Teoria socjologiczna a praktyka społeczna. Universitas.
• Młoźniak, I. (2016). O zmienności pojęć: społeczna historia starości. Konteksty Społeczne, 2(4), 50–64.
• Morgan, L. A., Kunkel, S. R. (2007). Aging, society, and the life course. Springer Publishing Co.
• Muszyński, M. (2020). Paradygmat konstrukcjonizmu społecznego w badaniach nad starością i starzeniem się. Kwartalnik Pedagogiczny, 65(4), 50–65.
• Osiecka-Chojnacka, J. (2012). Społeczne opinie o starości a wdrażanie idei aktywnego starzenia się. Studia BIAS, 2(30), 101–128.
• Slattery, M. (2022). The New Sociology of Ageing. Routledge.
• Smolarkiewicz, E. (2019). Przemiany tożsamości. W stronę identyfikacji. Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Steuden, S. (2012). Psychologia starzenia się i starości. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Stuart-Hamilton, I. (2000). Psychologia starzenia się. Wydawnictwo Zysk i S-ka.
• Stypińska, J. (2010). Czy Polska jest krajem dla starych ludzi? O społecznym konstruowaniu starości. Studia Humanistyczne AGH, 8(1), 139–150.
• Szarota, Z. (2023). Wyzwania dla nowej starości – esej gerontologiczny. Studia Paedagogica Ignatiana, 26(3), 37–60.
• Szatur-Jaworska, B. (2013). Założenia dotyczące ludzi starych w polskich badaniach społecznych – rozważania nieteoretyczne. W: D. Rancew-Sikora, C. Obracht-Prondzyński, M. Kaczmarczyk, P. Czekanowski (red.), O społecznym znaczeniu tożsamości, miejsca i czasu życia. Szkice socjologiczne i gerontologiczne (ss. 347–361). Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie.
• Szatur-Jaworska, B., Błędowski, P., Dzięgielewska, M. (2006). Podstawy gerontologii społecznej. Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
• Szczepański, J. (1978). Sprawy ludzkie. Czytelnik.
• Szukalski, P. (2009). Starzenie się ludności – wyzwania XXI wieku. W: P. Szukalski (red.), Przygotowanie do starości (ss. 17–36). Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
• Szukalski, P., & Szatur-Jaworska, B. (2014). Aktywne starzenie się. Przeciwdziałanie barierom. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Świątkiewicz-Mośny, M. (2015). Konstruowanie nowych tożsamości w warunkach globalizacji. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Taranowicz, I. (2014). Deconstructing old age? On the evolution of social concepts of the late stage of life. W: I. Taranowicz, S. Grotowska (red.), Understanding ageing in contemporary Poland. Social and cultural perspectives (ss. 13–25). Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Walker, A. (2002). A strategy for active ageing. International Social Security Review, 55(1), 121–139.
• Woźniak, Z. (2016). Starość. Bilans – Zadanie – Wyzwanie. Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Woźniak, Z. (2018). Senior – terra incognita? W: M. Herudzińska, I. Przybył (red.), Senior wobec realiów współczesności (ss. 13–29). Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Zamorska, K., & Makuch, M. (2018). Starzenie się społeczeństwa. Wymiar społeczny, gospodarczy i polityczny. Księgarnia Akademicka Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Netografia
• Business Insider (2024). Pan Józef ma 85 lat i zdaje maturę, https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/ pan-jozef-ma-85-lat-i-zdaje-mature-to-najstarszy-maturzysta-w-polsce/26qcn9r [dostęp: 22.10.2024].
• Nationale-Nederlanden (2023). Raport. Długie jutro. Nationale-Nederlanden, https://prowly- uploads.s3.eu-west-1.amazonaws.com/uploads/6351/assets/602132/-a566a510c50a1f- 898fdae6c62bfa6f53.pdf [dostęp: 22.10.2024].
• Pacewicz, P. (2008). To nie jest kraj dla starych ludzi, a zwłaszcza nie dla starych kobiet. Gazeta Wyborcza, https://wyborcza.pl/7,75398,5953709,to-nie-jest-kraj-dla-starych-ludzi- a-zwlaszcza-nie-dla-starych.html [dostęp: 22.10.2024].
• United Nations of Economic and Social Affairs, Population Division. (2022). World Population Prospects 2022. Summary of Results, https://www.un.org/development/desa/pd/sites/www. un.org.development.desa.pd/files/wpp2022_summary_of_results.pdf [dostęp: 22.10.2024].

Identifiers

DOI

10.57655/EXLIBRIS_1_2025_3