Pogranicze. Wdzięczność. Przestroga

• Authors: Golberg Mark

Title variants

Borderline. Gratitude. Warning

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Dzieło Schulza jest zjawiskiem polikulturowym. Żyją w nim tradycje polskiej literatury od Adama Mickiewicza do Młodej Polski. Mocne więzy pisarza z Drohobyczem mają także przypominać o wpływie na niego kultury ukraińskiej, o zbieżnościach typologicznych jego dzieła z liryczną prozą ukraińską, między innymi Wasyla Stefanyka. Wreszcie Schulz wychował się w rodzinie żydowskiej, znał żydowskie obrzędy i zwyczaje, nigdy nie zapominał o swoim żydowskim pochodzeniu – cechy żydowskiej mentalności są mocno odczuwalne w jego dziełach, zamieszkują w ich głębokiej strukturze, w ich podtekście. Znajdujemy w dziełach Schulza wiele reminiscencji z literatury światowej – od starożytności i Biblii do współczesnych mu pisarzy. Są to sygnały owocnego dialogu, jaki Schulz prowadził z literaturą światową. Dzieła Schulza nawiązują do romantycznej poetyki dwuświata: szare prowincjonalne miasto zamienia się w niezwykłe królestwo marzeń, za widzialną materialnością rzeczy odsłania się ich głęboka esencja, głęboko ukryta poezja. Poetyka dwuświata Schulza bliska jest twórczym poszukiwaniom niemieckich romantyków, zwłaszcza jenajczyków i Hoffmanna, ucieleśnia się ona w mitologizacji, stylistyce i architektonice dzieł autora Sanatorium pod Klepsydrą. Dylogia Brunona Schulza to całość spojona postacią narratora, który posiada wszystkie własności podmiotu lirycznego i jest podmiotem lirycznym – kontemplującym i autorefleksyjnym, już to pozwala stwierdzić, że proza Schulza jest prozą liryczną. Ponadto wiodącą rolę w narracji schulzowskiej odgrywają nie zewnętrzne wydarzenia, a odzwierciedlanie wewnętrznego świata podmiotu, refleksje, pejzaże liryczne. W każdym detalu z życia Schulz jest w stanie dostrzec coś, co kryje się za rzeczywistością empiryczną, we wszystkim widzi transcendentne i transcendentalne. Świat Schulza jest światem na wskroś metaforycznym, metafora bowiem nie jest w nim sztuczną dekoracją opowieści, tylko sposobem myślenia, nie jest ukrytym porównaniem w znaczeniu arystotelesowskim, ale przeobrażaniem rzeczywistości, tworzeniem nowych światów. Świat przedstawiony pisarza to jedność poezji, mitu i filozofii, a kategorie filozoficzne przestają w nim być abstrakcjami, wcielając się w fascynujących obrazach, tworząc podstawę poetyckiego postrzegania świata. Twórczość Schulza zawiera wielki potencjał interpretacyjny, otwierający różnorodne interpretacje i jednocześnie powodując ich konflikt. W interpretacji jego dzieł najbardziej słuszne wydaje się połączenie hermeneutycznego, fenomenologicznego, historyczno-porównawczego i funkcjonalnego podejść, natomiast traktowanie kultury jako palimpsestu i teoria intertekstualności raczej nie będą skuteczne w przypadku Schulza. Dzieło Brunona Schulza, narodzone na pograniczu kultur, niesie w sobie ładunek ogromnej energii duchowej. Schulz jest niezbędny dla naszych czasów i jednocześnie jego los jest przestrogą, wezwaniem do czujności oraz wzajemnego szacunku ludzi i narodów.

EN

The oeuvre of Schulz is a polycultural phenomenon containing living traditions of Polish literature spanning from Adam Mickiewicz to the young Poland period. The author’s strong ties with Drohobycz are also supposed to recall the impact exerted upon him by Ukrainian culture and the typological convergences of his works with Ukrainian lyrical poetry, i.a. that of Vasyl Stefanyk. Finally, Schulz was brought up in a Jewish family, was familiar with Jewish rites and customs, and never forgot his Jewish descent - traits of Jewish mentality are vividly discernible in his writings and reside in their profound structure and sub-text. We encounter in Schulz’s oeuvre numerous reminiscence of world literature - from antiquity and the Bible to contemporary authors. These are signals of a prolific dialogue conducted with the literature in question. Schulz referred to the Romantic poetics of a two-world: a dull provincial small town assumed the form of an extraordinary realm of dreams, and the visible material quality of things reveals their profound essence and deeply hidden poetry. Such poetics of the Schulzian two-world is close to the creative quests of German Romanticism, especially Jena Romanticism and Hoffmann, and becomes embodied in the mythologisation, stylistics, and architectonics of works written by the author of Sanatorium pod Klepsydrą (The Hourglass Sanatorium). The Bruno Schulz dylogy is an entity bonded by the narrator who possesses all the properties of a lyrical subject and actually is such a subject prone to contemplation and self-reflection; already these traits allow to state that Schulz’s prose is lyrical. Moreover, the leading role in Schulzian narration is played not by external events, but by a reflection of the inner life of the subject, deliberations, and lyrical landscapes. Schulz was capable of perceiving in every detail of life something concealed behind empirical reality, and saw the transcendent and transcendental in everything. His world is thoroughly metaphorical since in it the metaphor is not an artificial setting of the story but a manner of thinking; it is not a hidden comparison in the Aristotelian meaning of the term but a transformation of reality, the creation of new worlds. The writer’s presented world is tantamount to the unity of poetry, myth, and philosophy, and in it philosophical features cease being abstractions but assume the form of fascinating images, thus building the foundation of a poetic perception of the world. Schulz’s works contain a great potential opening up assorted interpretations and, at the same time, causing their conflict. The most correct approach to an interpretation of his writings appears to be a combination of hermeneutic, phenomenological, historical-comparative, and fictional approaches; treating culture as a palimpsest and a theory of intersexuality will prove to be rather ineffective. The Schulzian oeuvre, emergent on the borderline of cultures, carries enormous spiritual energy. Schulz is indispensable for our times and, simultaneously, his fate is a warning and a call for watchfulness and respect for people and nations.

Keywords

PL

Bruno Schulz; antropologia; literatura

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Konteksty - Polska Sztuka Ludowa
• Year: 2019
• Volume: 73
• Issue: 1-2 (324-325)
• Pages: 203-208

Contributors

author

Golberg Mark