The Roman Period in the Lower Oder region – – issues of the Lubusz group

• Authors: Rogalski Bartłomiej

Title variants

PL

Okres wpływów rzymskich na dolnym Nadodrzu – kwestia grupy lubuskiej

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The researches carried out in the last decade allow to verify the current status on the Lubusz group in the literature on the subject. The Wkra (Uecker) Land should be incorporated into the borders of this group changing radically its western scope. The eastern scope is established by the enigmatic and still unrecognized Pyrzyce group, whereas the north-eastern edge by the Ina and Płonia rivers. The southern edge is determined by the Warta river due to the poor state of the research of regions to the south of the river. Thanks to the recent research on a cemetery in Czelin, Gryfino County, site 23 it was possible to verify the cultural content of the Lubusz group. The cemetery was used from phase A3 of the younger Pre-Roman Iron Age until phase C1b of the Roman Period. The main component of the cultural tradition is tradition of the Lower Elbe region expressed in the funerary rite (urn burials are in majority), pottery (the Lower Elbe shapes) and fibulae (Almgren 10–14, 136). Next comes the tradition of the Przeworsk culture noticeable mainly in the funerary rite (weapon deposits, cremated burials in pits), pottery shapes and weapons. The third element is the Wielbark tradition present in pottery shapes. The fourth element is the Scandinavian tradition recorded in metal objects including weapons (umbo Ilkiær 5/Jahn 8, sword of Vimose-Illerup type). The last one is the Roman provincial tradition (situla: Eggers 20-21, fibulae: Almgren 68 and 236, gladius of Pompeii type). The results of the research conducted in Czelin allow to consider the cemetery as eponymous site for the group (Czelin group), especially that the term “Lubusz group” does not match its western and southern scope.

PL

Badania prowadzone w ostatniej dekadzie na dolnym Nadodrzu pozwalają zasadniczo zweryfikować zasięg i status kulturowy grupy lubuskiej, jaki znamy z dotychczasowej literatury (por. ryc. 1 i 13; Wołągiewicz 1981, 205–209). Na podstawie obecności depozytów uzbrojenia (ryc. 2) Ziemię Wkrzańską (Uckermark) należy włączyć w obszar osadnictwa grupy lubuskiej zmieniając tym samym zasadniczo jej zachodni zasięg (por. Wołągiewicz 1961, 119–124). Od wschodu grupa lubuska sąsiaduje z „grupą pyrzycką”. Jest to jednostka o wciąż niejasno zdefiniowanych kryteriach wyróżnienia (Wołągiewicz 1986), zatem także granica pomiędzy obiema grupami kulturowymi pozostaje enigmatyczna. Na północnym wschodzie zasięg grupy lubuskiej opiera się na linii rzek Płoni i Iny. Zasięg południowy grupy lubuskiej wyznacza na obecnym stanie badań rzeka Warta ze względu na nie wystarczający stan badań obszarów położonych dalej na południe. Badania cmentarzyska w Czelinie, pow. Gryfino, stan. 23 (ryc. 3–4) pozwoliły zweryfikować treść kulturową materiałów grupy lubuskiej (Rogalski 2013). Nekropolia funkcjonowała od fazy A3 młodszego okresu przedrzymskiego do fazy C1b okresu wpływów rzymskich. Do roku 2013 przebadano 30,5 ara powierzchni stanowiska rejestrując 106 obiektów archeologicznych: 31 grobów popielnicowych, 24 groby jamowe, 45 obiektów nie będących pochówkami. Pozostałe obiekty datowane są na neolit i nowożytność. Podstawowy nurt kulturowy obecny w materiałach z Czelina stanowi tradycja nadłabska, czytelna w obrządku pogrzebowym (przewaga grobów popielnicowych; ryc. 4), stylistyce ceramiki (zdobienie kółkiem, formy nadłabskie; ryc. 5:1, 3–4, 6–7, 9) i zapinek (m.in. Almgren 10–14, 136; ryc. 6:2–3). Następnym nurtem kulturowym jest tradycja kultury przeworskiej obecna w stylistyce uzbrojenia (ryc. 8:1–11; 11:1, 3–4), ceramiki (ryc. 5:2, 8) i w obrządku pogrzebowym (groby jamowe). Trzecim elementem kulturowym jest tradycja kultury wielbarskiej manifestująca się w formach naczyń (ryc. 5:5). Czwarty nurt tworzy tradycja skandynawska czytelna w uzbrojeniu (umbo Ilkiær 5/Jahn 8, miecz typu Vimose-Illerup; ryc. 8:12; 11:5) i obecności krzesiw iglicowych (ryc. 10:5–7). Ostatni nurt, prowincjonalno-rzymski, definiuje obecność przedmiotów importowanych: situli typu Eggers 20–21, zapinek Almgren 68, 236 oraz gladiusa typu Pompeje (ryc. 6:5, 8, 10; 10:11; 11:2). Cmentarzysko w Czelinie jest obecnie najdłużej badanym metodycznie i najbogatszym stanowiskiem tzw. „grupy lubuskiej”. Można je zatem uznać za eponimiczne dla „grupy czelińskiej” zwłaszcza, że termin „lubuska” okazuje się całkowicie nieadekwatny w świetle weryfikacji zasięgu zachodniego i południowego tejże jednostki kulturowej.

Keywords

EN

Roman Period; Lower Oder Region; Lubusz Group; Scandinavian influences; Roman influences; Przeworsk influences; Elbe Germanic influences

• Publisher: Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Journal: Recherches Archéologiques Nouvelle Serie
• Year: 2015
• Volume: 7
• Pages: 77-116

Dates

published

2015

Contributors

author

Rogalski Bartłomiej

• Department of Archaeology, National Museum in Szczecin

References

• Almgren O., 1923 Studien über die nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Leipzig: Verlag von Curt Kabitzsch.
• Andrzejowski J., 1998 Importy rzymskie z cmentarzyska w Sobiejuchach Biskupich, woj. Siedleckie, w: Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem polski, (in:) J. Kolendo (ed.), Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski, 1, Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, pp. 71–77.
• Asmus W. D., 1938 Tonnwarengruppen und Stammesgrenzen in Mecklenburg während der ersten beiden Jahrhunderte nach der Zeitwende, Neumünster: Verlag Karl Wachholz.
• Biborski M., 1978 Miecze z okresu wpływów rzymskich na obszarze kultury przeworskiej, Materiały Archeologiczne, 18, pp. 53–165.
• Biborski M., 1994 Römische Schwerter mit Verzierungen, (in:) K. Carnap-Bornheim (ed.), Beitrage zu römischer und barbarischer Bewaffnung in den ersten vier nachchristlichen Jahrhunderten, Lublin-Marburg: Vorgeschichtliches Seminar der Philipps-Universität Marburg, pp. 109–135.
• Biborski M, Ilkjær J., 2006 Illerup Ådal 11. Die Schwerter, Moesgard: Jysk Arkæologisk Selskab/Aarhus University Press.
• Biborski M., Kaczanowski P., Kędzierski Z., Stępiński J., 1982 Miecze obosieczne z cmentarzysk kultury przeworskiej w Chmielowie Piaskowym, woj. Kielce i Gaci, woj. Przemyśl w świetle analizy archeologicznej i badań metaloznawczych, Sprawozdania Archeologiczne, 33, pp. 99–133.
• Błażejewski A., 1998 Obrządek pogrzebowy kultury przeworskiej na Śląsku, Wrocław: Katedra Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Bochnak T., 2004 Zróżnicowanie typologiczne ostróg oraz bojowe zastosowanie konia w kulturze przeworskiej w młodszym okresie przedrzymskim, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Socjologiczno-Historyczna, Archeologia 1, 23, pp. 9–61.
• Bohnsack D., 1940 Die Burgunden, (in:) H. Reinerth (ed.), Vorgeschichte der deutschen Stamme, 3, Berlin: Bibliographisches Institut Leipzig/Herbert Stubenrauch, Verlagsbuchhandlung, pp. 1033–1148.
• Blume E., 1912/15 Die germanischen Stämme und die Kulturen zwischen Oder und Passarge zur römischen Kaiserzeit, Würzburg: Verlag von Curt Kabitzsch.
• Ciesielski Ł., Gardeła L., 2012 Włócznie śmierci. Włócznie w obrzędowości pogrzebowej w epoce żelaza, (in:) M. Frabz, Z. Pilarczyk (eds.), Barbarzyńcy u bram, Mare Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, pp. 30–59.
• Czarnecka K., Kontny B., 2008 Simply ornament or something more? Marks of undetermined function found on Barbarian lance- and spearheads, (in:) L. Kocsis (ed.), The Enemies of Rome. Proceedings of the 15th International Roman Military Equipment Conference, Budapest 2005, Journal of Roman Military Equipments Studies, 16, pp. 31–56.
• Dąbrowska T., 1996 Krzesiwa typu skandynawskiego z Kamieńczyka, woj. Ostrołęka, (in:) W. Nowakowski (ed.), Concordia. Studia ofiarowane Jerzemu Okuliczowi-Kozarynowi w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, pp. 45–49.
• Dąbrowska T., 1997 Kamieńczyk. Ein Graberfeld der Przeworsk Kultur in Ostmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica, 3, Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”.
• Dąbrowska T., 2002 Jeszcze o najwcześniejszych wpływach rzymskich na ziemiach polskich, (in:) A. Bursche, R. Ciołek (eds.), Antyk i Barbarzyńcy. Księga dedykowana profesorowi Jerzemu Kolendo, Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, pp. 153–160.
• Demkowicz K., 2012 Tak zwane „miecze rapierowate” kultury luboszyckiej na tle podobnych znalezisk z obszaru Europy, (in:) M. Frabz, Z. Pilarczyk (eds.), Barbarzyńcy u bram, Mare Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, pp. 17–29.
• Domański G., 1973 Zagadnienie tak zwanej kultury burgundzkiej, Przegląd Archeologiczny, 21, pp. 123–163.
• Domański G., 1976 Zarys przemian kulturowych w dorzeczu Odry w okresie wpływów rzymskich, (in:) K. Godłowski (eds.), Kultury archeologiczne i strefy kulturowe w Europie Środkowej w okresie wpływów rzymskich, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Archeologiczne, 22, Kraków: Uniwersytet Jagielloński, pp. 113–137, 178–180, 294, 334.
• Domański G., 1978 Die Frage der sog. Burgundischer Kultur, Ethnologisch-Archäologische Zeitschrift, 19, pp. 413–444.
• Domański G., 1979 Kultura luboszycka między Łabą, a Odrą w II – IV wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Ossolineum.
• Domański G., 1989 Kultura luboszycka a kultura wielbarska, (in:) J. Gurba, A. Kokowski (eds.), Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, 2, Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Katedra Archeologii, pp. 127–142.
• Domański G., 1996 Okres przedrzymski i wpływów rzymskich we wschodnim Nadodrzu, (in:) L. Leciejewicz, E. Gringhmuth-Dallmer (eds.), Człowiek a środowisko w środkowym i dolnym Nadodrzu. Badania nad osadnictwem pra- i wczesnodziejowym, Wrocław: Wydawnictwo „Werk”, pp. 151–160.
• Domański G., 2010 Zróżnicowanie obrządku pogrzebowego kultury luboszyckiej, (in:) A. Urbaniak, R. Prochowicz, I. Jakubczyk, M. Levada, J. Schuster (eds.), Terra Barbarica. Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, Łódź-Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego/ Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica, pp. 239–250.
• Dorka G., 1939 Urgeschichte des Weizacker-Kreises Pyritz, Stettin: Leon Sauniers Buchhandlung.
• Dzieduszycki W., Makiewicz T, Sobucki A., 1998 Nowa Wieś, st. 1 i 12, gmina Bledzew, GAZ nr 43/43a, AZP 51-12:7 i 55. Badania wykopaliskowe, (in:) R. Mazurowski (ed.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, 1, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, pp. 138–159.
• Eggers H. J., 1951 Der römischen Import im Freien Germanien, Atlas der Urgeschichte, 1, Hamburg: Hamburgisches Museum für Völkerkunde und Vorgeschichte.
• Filipowiak W., 1992 Z najstarszych dziejów Odry jako szlaku komunikacyjnego i handlowego, (in:) J. Kołtuniak (eds.), Rzeki. Kultura – cywilizacja – historia, 1, Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, pp. 65–82.
• Gawroński R., 1998 Bella Germaniae Libri Viginti I De Iaculatione Equestri Pliniusza Starszego a sposób walki kawalerii Germanów. Próba interpretacji przekazu Tacyta (Germania 6), Eos, 85, pp. 35–46.
• Ginalski J., 1991 Ostrogi kabłąkowe kultury przeworskiej. Klasyfikacja typologiczna, Przegląd Archeologiczny, 38, pp. 53–84.
• Godłowski K., Wichman T., 1998 Chmielów Piaskowy. Ein Gräberfeld der Przeworsk – Kultur im Świętokrzyskie - Gebirge, Monumenta Archaeologica Barbarica, 6, Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”.
• Godłowski K., 1970 The Chronology of the Late Roman and Early Migration Periods in Central Europe, Prace Archeologiczne, 11, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Godłowski K., 1977 Okres lateński w Europie, Archeologia Pierwotna i Wczesnośredniowieczna, 4, Kraków: Uniwersytet Jagielloński,
• Godłowski K., 1981 Kultura przeworska, (in:) J. Wielowiejski (ed.), Prahistoria Ziem Polskich, 5, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Ossolineum, pp. 57–134.
• Godłowski K., 1994 Chronologie der germanischen Waffengräber in der jüngeren und späteren Kaiserzeit, (in:) C. Carnap-Bornheim (ed.), Beitrage zu römischer und barbarischer Bewaffnung in den ersten vier nachchristlichen Jahrhunderten, Lublin-Marburg: Vorgeschichtliches Seminar der Philipps-Universität Marburg, pp. 169–178.
• Götze A., 1897 Die Vorgeschichte der Neumark, Schriften des Vereins für Geschichte der Neumark, 5, pp. 19–79.
• Götze A., 1920 Die vor- und frühgeschichtliche Denkmaler des Kreises Lebus, Beiheft zu Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg, 2/6, Berlin.
• Götze A., 1934 Das Oderbruch in vorgeschichtlicher Zeit, (in:) I. P. Mengel (ed.), „Das Oderbruch“, 2, Eberswalde: Verlagsgesellschaft R. Müller GmbH Eberswalde, pp. 1–36.
• Grasselt T., 1998 Die Fibelformen Almgren I, 10-14-Geschichte und Stand der Forschung, (in:) J. Kunow (ed.), 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.-28. Mai
• Grasselt T., 1997 Kleinmachnow, Land Brandenburg, Wünsdorf: Brandenburgisches Landesmuseum für Urund Fruhgeschichte, pp. 29–38.
• Gupte O., 1998 Die knieförmig gebogenen Fibeln der älteren römischen Kaiserzeit – Forschungsgeschichte und Forschungsstand, (in:) J. Kunow (ed.), 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.-28. Mai 1997 Kleinmachnow, Land Brandenburg, Wünsdorf: Brandenburgisches Landesmuseum für Ur- und Fruhgeschichte,, pp. 203–212.
• Hauptmann T., 2001 Das kaiserzeitlische Gräberfeld von Alt Lietzegöricke (Stare Łysogórki, woj. Szczecin), (in:) M. Meyer (eds.), „…TRANS ALBIUM FLUVIUM”, Forschungen zur vorrömischen, kaiserzeitlichen und mittelalterlichen Archäologie, Festschrift für Achim Leube zum 65. Geburtstag, Radhen/Westf.: Marie Leidorf, pp. 251–284.
• Hauptmann T., 2002 Das germanische Gräberfeld von Prądno, Kr. Myślibórz (ehem. Rahmhütte, Kr. Soldin), Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Heidemann Lutz L., 2010 Die Insel in der Mitte. Bornholm im 2.- 4. Jahrhundert. Regionale und vergleichende Untersuchungen der jüngerkaiserzeitlichen Grabfunde, Berliner Archäologische Forschungen, 9, Rahden/Westf: Marie Leidorf.
• Hindenburg H., 1908 Über einen Fund von Mäanderurnen bei Königsberg in der Neumark, Zeitschrift für Ethnologie. Organ der Berliner Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte, 40, pp. 772–775.
• Hołowińska Z., 1948/49 Naczynia z okresu rzymskiego zdobione kółkiem zębatym znalezione w Polsce, Przegląd Archeologiczny, 8, pp. 73–83.
• Hucke K., 1934 Urgeschichte der Uckermark, Templin: Verlag Alfred Kortes.
• Ilkiær J., 2001 Illerup Ådal 9. Die Schilde, Moesgard: Jysk Arkæologisk Selskab/Aarhus University Press.
• Ilkiær J., 2007 Illerup Ådal. Czarodziejskie zwierciadło archeologii, Warszawa: Wydawnictwo Trio.
• Ilkiær J., Biborski M., 2006 Illerup Ådal 11. Die Schwerter, Moesgard: Jysk Arkæologisk Selskab/Aarhus University Press.
• Jahn M., 1921 Der Reitersporn. Seine Entstehung und früheste Entwicklung, Leipzig: Verlag von Curt Kabitzsch.
• Jaszewska A., Leciejewska A., Machajewski H., Wolanin P., 2009 Osada z okresu przedrzymskigo i okresu wpływów rzymskich, (in:) A. Jaszewska, A. Leciejewska, H. Machajewski, E. Pawlak, P. Stachowiak, P. Wolanin (eds.), Opracowanie wyników ratowniczych badan archeologicznych na stanowisku nr 10 w Świętem, gm. Stargard Szczeciński, woj. Zachodniopomorskie, Zielona Góra--Poznań, pp. 10–156 (typescript available in National Museum in Szczecin).
• Kaczanowski P., 1988 Chronologia inkrustowanych grotów broni drzewcowej z okresu wpływów rzymskich, Scripta Archaeologica. Uniwersytet Jagielloński Varia, 231, Kraków: Uniwersytet Jagielloński, pp. 51–77.
• Kaczanowski P., 1992 Importy broni rzymskiej na obszarze europejskiego Barbaricum, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Kaczanowski P., 1994 Aus den Forschungen an der territorialen Differenzierung des Zustroms römischer Waffenimporte im Barbaricum, (in:) C. Carnap-Bornheim (ed.), Beitrage zu römischer und barbarischer Bewaffnung in den ersten vier nachchristlichen Jahrhunderten, Lublin-Marburg: Vorgeschichtliches Seminar der Philipps-Universität Marburg, pp. 207–222.
• Kaczanowski P., 1995 Klasyfikacja grotów broni drzewcowej kultury przeworskiej z okresu rzymskiego, Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk/Uniwersytet Jagielloński.
• Karpowicz J., 1957 Monety rzymskie znalezione na Pomorzu Zachodnim, Materiały Zachodniopomorskie, 2 (1956), pp. 125–149.
• Keiling H., 2011 Zu den Grabfunden der frührömischen Kaiserzeit als Ausdruck germanischen Siedlungsverhältnisse in Mecklenburg-Vorpommern, (in:) W. Budesheim, H. Keiling (eds.), Zur Geschichte und Archäologie der Germanen zwischen Rhein und Oder um die Zeitwende, Wentorf b. Hamburg: Freie Lauenburgische Akademie für Wissenschaft und Kultur, pp. 87–140.
• Kiekebusch A., 1914 Die altgermanische Siedlung von Lagardesmühlen bei Cüstirn, Prähistorische Zeitschrift, 6, pp. 303–330.
• Kiekebusch A., 1921 Bilder aus der märkischen Vorzeit, Berlin: Dietrich Reimer (Ernst Vohsen) Verlag
• Kiekebusch A., 1924 Vorgeschichte der Mark Brandenburg, Märkisches Heimatbuch, Berlin: Emil Hartmann, Buchdruckerei und Verlag, pp. 96–161.
• Kokowski A., 1994 Bemerkungen zu Schildbuckeln des Typs Jahn 8 (Ilkiær 5 a-5b), (in:) C. Carnap-Bornheim (ed.), Beitrage zu römischer und barbarischer Bewaffnung in den ersten vier nachchristlichen Jahrhundertens, Lublin-Marburg : Vorgeschichtliches Seminar der Philipps-Universität Marburg, pp. 369–376.
• Kokowski A., 2003 Die Burgunden, (in:) A. Kokowski, Ch. Leiber (eds.), Die Vandalen – die Könige, die Eliten, die Krieger, die Handwerker, Holzminden: Trigena Mediateam, pp. 377–385.
• Kontny B., 2002 Diversification of burials with weapons in the Przeworsk culture in the Late Pre-Roman Period, (in:) C. Carbap-Bornheim, J. Ilkiær, A. Kokowski, P. Łuczkiewicz (eds.), Bewaffnung der Germanen und ihrer Nachbarn in den letzten Jahrhunderten vor Christi Geburt, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, pp. 59–80.
• Kontny, B., 2006 Ludzie z żelaza. Wojownicy z okresu wpływów rzymskich na ziemiach polskich, Z Otchłani Wieków, 1–2/61, pp. 60–75.
• Kossinna G., 1905 Über verzierte Lanzenspitzen als Kennzeichen der Ostgermanen, Zeitschrift für Ethnologie, 37, pp. 369–407.
• Kossinna G., 1933 Die Karte der germanischen Funde in der frühen Kaiserzeit (etwa 1-150 n.Chr.), Mannus, 1/25, pp. 6–40.
• Laser R., Voß H.-U. (eds.), 1994 Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum. Deutschland, 1, Bundesländer Brandenburg und Berlin, Bonn: Rudolf Habelt.
• Laser R., 1971 Die archäologischen Ergebnisse der Ausgrabung Wüste Kunersdorf, Kr. Seelow, w: Wüste Kunersdorf. Eine germanische Siedlung im mittleren Odergebiet, Veröffentlichungen des Museums für Ur- und Frühgeschichte Potsdam, 4(1968), pp. 23–98.
• Leube A., 1971 Siedlungsgrabungen aus der römischen Kaiserzeit in der Mark Brandenburg, Veröffentlichungen des Museums für Ur- und Frühgeschichte Potsdam, 6, pp. 57–70.
• Leube A., 1975 Die römische Kaiserzeit im Oder-Spree-Gebiet, Veröffentlichungen des Museums für Ur- und Frühgeschichte Potsdam, 9, pp. 5–227
• Leube A., 1996 Die eisenzeitliche Besiedlung des westlichen mittleren Odergebietes (6. Jahrh. v.Ch-6. Jahrh. n. Chr.), (in:) L. Leciejewicz, E. Gringhmuth-Dallmer (eds.), Człowiek a środowisko w środkowym i dolnym Nadodrzu. Badania nad osadnictwem pra- i wczesnodziejowym, Wrocław: Wydawnictwo „Werk”, pp. 127–142.
• Leube A., 2011 Die „Gustower Gruppe” der frühen römischen Kaiserzeit. Forschungsgeschichte und Forschungsstand, (in:) G. Domański (ed.), Nadodrze w starożytności. Konferencja Grabice 23-30 czerwca 2004 roku, Zielona Góra: Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej, pp. 91–115.
• Leube A., Domański G, Schultze E., 2002 Die römische Kaiserzeit im Odergebiet, (in:) L. Leciejewicz, E. Gringhmuth-Dallmer (eds.), Forschungen zu Mensch und Umwelt im Odergebiet in ur- und frühgeschichtlicher Zeit, Mainz/Rhein: Verlag Phillip von Zabern, pp. 295–303.
• Leube A., Schuster J., 2002 Die kaiser- und frühvölkerwanderungszeitliche Siedlung von Herzsprung, Lkr. Uckermark, (in:) L. Leciejewicz, E. Gringhmuth-Dallmer (eds.), Forschungen zu Mensch und Umwelt im Odergebiet in ur- und frühgeschichtlicher Zeit, Mainz/Rhein: Verlag Phillip von Zabern, pp. 151–155.
• Lewczuk J., 1998 Stan badań nad okresem lateńskim i wpływów rzymskich na terenie województwa zielonogórskiego, Archeologia Środkowego Nadodrza, 1, pp. 121–146.
• Liana T., 1968 Niektóre zwyczaje pogrzebowe ludności kultury przeworskiej, Wiadomości Archeologiczne, 33, pp. 231–385.
• Lineau M. M., 1927a West- und Ostgermanen an der mittleren Oder (auf Grund der Bodenfunde), Mitteilungen des Historischen Vereines für Heimatkunde in Frankfurt an der Oder, pp. 1–8.
• Lineau M. M., 1927b Ein ostgermanisches Skelett der Kaiserzeit in Lebus (Kreis Lebus), Zeitschrift für Ethnologie, 59, pp. 66–78.
• Lineau M. M., 1934 Neue burgundische Funde aus dem Lande Lebus, Altschlesien, 5, pp. 232–241.
• Machajewski H., 1998 Die Fibeln der Gruppe V, Serie 8 im östlichen Teil Mitteleuropas, (in:) J. Kunow (ed.), 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.-28. Mai 1997 Kleinmachnow, Land Brandenburg, Wünsdorf: Verlag Brandenburgisches Landesmuseum für Urund Fruhgeschichte, pp. 187–196.
• Machajewski H., 1999 Zur Erforschung von kulturellem und siedlungsgeschichtlichem Wandel en Westpommern vom 1. Jh. v. u. Z. bis zum 5./6. Jh. u. Z., Ethnographisch-Archäologische Zeitschrift, 40, pp. 241–262.
• Machajewski H., 2006 Cmentarzysko ludności kultury jastorfskiej z fazy marianowickiej oraz grób z młodszego okresu przedrzymskiego w Troszynie, pow. Kamień Pomorski, stan. 10, (in:) W. Nowakowski, J. Borkowski, A. Cieśliński, A. Kasprzak (eds.), Goci i ich sąsiedzi na Pomorzu. Materiały z konferencji „Goci na Pomorzu Środkowym” Koszalin 28 – 29 października 2005, Koszalin: Wydawnictwo ZET, pp. 83–105.
• Machajewski H., 2010a Studia i materiały nad najdawniejszymi dziejami Równiny Gorzowskiej, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Machajewski H., 2010b Wczesnorzymski pochówek z Troszyna, pow. Kamień Pomorski, (in:) A. Urbaniak, R. Prochowicz, I. Jakubczyk, M. Levada, J. Schuster (eds.), Terra Barbarica. Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina, 2, Łódź--Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego/Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica , pp. 357–366.
• Machajewski H., 2012a Ze studiów nad formami osad z okresu rzymskiego w dorzeczu dolnej Odry. Przykład osady z Czarnowa, pow. Pyrzycki, woj. Zachodniopomorskie, (in:) A. Jaszewska (ed.), Z najdawniejszych dziejów. Grzegorzowi Domańskiemu na pięćdziesięciolecie pracy naukowej, Zielona Góra: Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej, pp. 403–414.
• Machajewski H., 2012b Lekowo, gm. Świdwin, pow. Świdwiński, woj. Zachodniopomorskie (niem. Leckow, Kreis Belgard). Wyposażenie grobu, (in:) K. Kowalski, D. Kozłowska–Skoczka (eds.), Zaginione-Ocalone. Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich. Okres przedrzymski – okres wędrówek ludów - katalog zabytków, Szczecin: Muzeum Narodowe w Szczecinie, pp. 259–260.
• Madyda-Legutko R., 1986 Die Gürtelschnallen der Römischen Kaiserzeit und der frühen Volkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, BAR International Series, 360, Oxford: Archaeopress.
• Margos U., 2000 Uwagi na temat genezy obrządku szkieletowego na Pomorzu na przełomie młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich, (in:) R. Madyda-Legutko, T. Bochnak (eds.), Superiores barbari. Księga ku czci Profesora Kazimierza Godłowskiego, Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Instytut Archeologii, pp. 255–269.
• Marschalleck K., 1939 Die ostgermanische Siedlung von Kliestow bei Frankfurt (Oder), Prähistorische Zeitschrift, 30, pp. 253–307.
• Martens J., 2002 The Introduction of the weapon burial rite in Southern Scandinavia during the Late Pre-Roman Iron Age, (in:) C. Carnap-Bornheim, J. Ilkiær, A. Kokowski, P. Łuczkiewicz (eds.), Bewaffnung der Germanen und ihrer Nachbarn in den letzten Jahrhunderten vor Christi Geburt, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, pp. 229–265.
• Meyer M., 2011 Migration und Adoption. Ein differenziertes Modell zur Erklärung der La-Tène-Zeitlichen Przeworsk-Funde in Deutschland, (in:) G. Domański (ed.), Nadodrze w Starożytności. Konferencja Grabice, 23 – 30 czerwca 2004 roku, Zielona Góra: Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej, pp. 61–74.
• Müller von A., 1957 Formenkreise der älteren römischen Kaiserzeit im Raum zwischen Havelseeplatte und Ostsee, Berlin: Herbert Lehmann Verlag.
• Niewęgłowski A., 1991 Produkcja i pochodzenie rzymskich naczyń „brązowych”, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 3/39, pp. 279–316.
• Peškař I., 1967 K otázce účelu závěsných jehlicových bodců z doby řimsé, Archeologické rozhledy, 19, pp. 355–367.
• Petzsch W., 1930 Neue Funde aus der Steinzeit, Eisenzeit und römischen Kaiserzeit Vorpommerns, Greifswald: Verlag Ratsbuchhandlung L. Bamberg.
• Petzsch W., (ed.), 1935 Vorgermanische und germanische Funde aus Vorpommern und Rügen, Mitteilungen aus der Sammlung des Vorgeschichtlichen Seminars der Universität Greifswald, 7, Greifswald: Universitätsverlag Ratsbuchhandlung L. Bamberg.
• Piaskowski J., 1965 Niektóre dziwerowane miecze na ziemiach Polski, Z otchłani wieków, 31/1, pp. 36–39.
• Pietrzak M., 1999 Narzędzia do krzesania ognia z Opalenia, pow. Tczewski, (in:) J. Andrzejowski (ed.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie Środkowej dedykowany Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa: Fundacja Przyjaciół Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, pp. 299–306.
• Pfeiffer-Frohnert U., 1998 „Mit Augen am Fuß und mit Wulst statt Scheibe”. Verbreitung und Zeitstellung der der preußischen Nebenserie A57-60 und ihrer Variante, (in:) J. Kunow (ed.), 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.-28. Mai 1997 Kleinmachnow, Land Brandenburg,Wünsdorf: Verlag Brandenburgisches Landesmuseum für Ur- und Fruhgeschichte, pp. 125–134.
• Raddatz K., 1989 Zur älteren Geschichte der Ur- und Frühgeschichtsforschung in der Ueckermark, Ueckermärkische Häfte, 1, pp. 7–38.
• Rogalski B., 2010 Przemiany kulturowe na Pomorzu Zachodnim i Przednim w młodszym okresie przedrzymskim (III – I w. p.n.e.), Szczecin: Muzeum Narodowe w Szczecinie.
• Rogalski B., 2013 Badania cmentarzyska w Czelinie, gm. Mieszkowice, pow. Gryfiński, stan. 23. Zarys problematyki grupy lubuskiej, (in:) A. Chudziński (ed.), Nadodrzańskie spotkania z historią. Polsko-niemiecka konferencja naukowa, Czelin, gm. Mieszkowice, 2 marca 2013, Pruszcz Gdański: Wydawnictwo JASNE, pp. 11–33.
• Rogalski B., 2014a Fragmenty drewnianej płyty tarczy z grobu popielnicowego nr 82 z cmentarzyska grupy lubuskiej w Czelinie, pow. gryfiński, stan. 23, (in:) R. Madyda-Legutko, J. Rodzińska-Nowak (eds.), Honoratissimum AssensusGenus est Armis Laudera. Studia dedykowane Profesorowi Piotrowi Kaczanowskiemu z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin, Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagiellonica”, pp. 247–253.
• Rogalski B.,2014b Stan badań nad grupą lubuską, (in:) A. Chudziński (ed.), Nadodrzańskie Spotkania z Historią. II Polsko-Niemiecka Konferencja Naukowa Mieszkowice 25. kwietnia 2014r., Pruszcz Gdański: Wydawnictwo JASNE, pp. 11–42.
• Rogalski B.,2014c Główne kierunki badań nad okresem wpływów rzymskich w rejonie kolana Odry, Rocznik Chojeński, 6, pp. 11–28.
• Rudnicki M., 2007 Importy rzymskie z Pełczysk, (in:) E. Droberjar, O. Chvojka (eds.), Archeologie barbarů
• Rudnicki M., 2006. Sbornik přispěvků z II. protohistoricke konference, Česke Budějovice 21.-24. 11.2006, České Budějovice: Jihočeské muzeum v Českých Budějovicích, pp. 93–112.
• Schach-Dörges H., 1970 Die Bodenfunde des 3. bis 6. nach Chr. Jahrhunderts zwischen Elbe und Oder, Offa-Bücher, 23, Neumünster: Karl Wachholz Verlag.
• Schmook R., Schultze E., 1990 Neue Grabfunde der römischen Kaiserzeit aus Lunow, Kr. Eberwalde, Ausgrabungen und Funde, 2/35, pp. 71–78.
• Schultze E., 1987 Zur Verbreitung von Waffenbeigaben bei den germanischen Stammem um den Beginn unserer Zeitrechnung, Bodendenkmalpflege in Mecklenburg (Jb. 1986), pp. 93–117.
• Schultze E., 1994 Die halbkugeligen germanischen Schildbuckel der jüngeren römischen Kaiserzeit, (in:) C. Carnap-Bornheim (ed.), Beitrage zu römischer und barbarischer Bewaffnung in den ersten vier nachchristlichen Jahrhunderten, Lublin-Marburg: Vorgeschichtliches Seminar der Philipps-Universität Marburg, pp. 357–367.
• Schultze E., 1996 Die Grabfunde und Bestattungssitten der römischen Kaiserzeit im unteren Odergiebiet – zum Forschungsstand, (in:) L. Leciejewicz, E. Gringhmuth-Dallmer (eds.), Człowiek a środowisko w środkowym i dolnym Nadodrzu. Badania nad osadnictwem pra- i wczesnodziejowym, Wrocław: Wydawnictwo „Werk”, pp. 143–150.
• Schultze E., 2000 Die Besiedlungsgeschichte und kulturelle Entwicklung des mittleren und unteren Odergebietes während der späten Kaiserzeit, (in:) T. Grabarczyk, M. Mączyńska (eds.), Die spätrömische Kaiserzeit und frühe Völkerwanderungszeit in Mittel- und Osteuropa, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, pp. 104–122.
• Schumann H., 1897 Die Kultur Pommerns in vorgeschichtlicher Zeit, Baltische Studien, 46, pp.103–208.
• Schuster J., 1996 Die Westgrenze der Wielbark-Kultur und das Problem der sog. Kulturellen Einflusse aus dem östlichen Pomorze, Ethnographisch-Archäologisches Zeitschrift, 37, pp. 399–422.
• Schuster J., 2005 Die Beziehungen der Gebiete Ostbrandenburgs im späten zweiten und frühen dritten Jahrhundert zur Wielbark- und Przeworsk-Kultur. Miteiner formen kundlichen Untersuchung der Fibeln A II, 41, Veröffentlichungenzur Brandenburgischen Landesarchäologie, 36/37 (2002/2003), pp. 89–161.
• Schuster J., 2007 Wpływy wielbarskie na zachód od Odry, (in:) M. Fudziński, H. Paner (eds.), Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, pp. 433–456.
• Schuster J., 2010 Lübsow. Älterkaiserzeitliche Fürstengräber im nördlichen Europa, Bonner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichtliche Archäologie, 12, Bonn: Vor- und Frühgeschichtliche Archäologie Rheinishce Friedrich-Wilhelms-Universität.
• Schuster J., 2011 Wielbark-Przeworsk-Luboszyce. Z badań nad stosunkami kulturowymi na przełomie II/III wieku miedzy środkową Łabą a Odrą, (in:) G. Domański (ed.), Nadodrze w starożytności. Konferencja Grabice 23–30 czerwca 2004 roku, Zielona Góra: Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej, pp. 141–161.
• Schwantes G., 1915 Zur Entwicklungsgeschichte der Mäanderurnen des Elbgebietes, Prähistorische Zeitschrift, 7, pp. 45–188.
• Sinkowski S, Teske J., 2012 Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Kłodawie, pow. Gorzowsk, (in:) A. Jaszewska (ed.), Z najdawniejszych dziejów. Grzegorzowi Domańskiemu na pięćdziesięciolecie pracy naukowej, Zielona Góra: Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej, pp. 239–248.
• Siuchniński K., 1959 Lubiechów Dolny, Materiały Zachodniopomorskie, 4 (1958), pp. 458 – 461.
• Skowron J., 2005 Własność – dar – ofiara w obrządku pogrzebowym kultury przeworskie. Relikty indoeuropejskiej wspólnoty, (in:) W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (eds.), Do, ut des – dar, pochówek, tradycja, Funeralia Lednickie, 7, Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, Oddział w Poznaniu, pp. 259–268.
• Skowron J., 2007 Grób wojownika z „posrebrzaną tarczą” z cmentarzyska ludności kultury przeworskiej w Kunach, stanowisko 4, województwo wielkopolskie – niektóre aspekty obrządku pogrzebowego, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego. Seria Archeologiczna, 43 (2006 – 2007), pp. 195–209.
• Skowron J., 2008 Cmentarzysko ludności kultury przeworskiej w Kunach na stanowisku 4, w Wielkopolsce wschodniej, (in:) M. Olędzki, J. Skowron (eds.), Kultura Przeworska. Odkrycia – interpretacje – hipotezy, 2, Łódź: Uniwersytet Łódzki. Wydział Studiów Międzynarodowych i Politologicznych/Instytut Studiów Międzynarodowych, pp. 11–210.
• Socha K., Sujkowska-Socha J., 2012 Uzbrojenie społeczności grupy lubuskiej z cmentarzyska w Górzycy, pow. słubicki, (in:) A. Jaszewska (ed.), Z najdawniejszych dziejów. Grzegorzowi Domańskiemu na pięćdziesięciolecie pracy naukowej, Zielona Góra: Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej, pp. 223–237.
• Szamałek K., 1998 Żubrów, st. 1, gmina Sulęcin, GAZ nr 24, AZP 50-10: 7, (in:) R. Mazurowski (ed.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, 1, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, pp. 85–92.
• Szamałek K., Sawiccy J. and T., 1998 Górzyca, st. 17. gmina Górzyca, GAZ nr 4, AZP 50-06:4, (in:) R. Mazurowski (ed.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, 1, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, pp. 19–30.
• Tron H., 2003 Die kaiserzeitliche Siedlung von Kostrzyń-Kłośnica (ehem.Lagardesmühlen). Die Grabungen Albert Kiekebuschs in den Jahren 1913–1914, Ethnographisch–Archäologische Zeitschrift, 44/1, pp. 11–42.
• Tuszyńska M., 1992 Najstarsze groby szkieletowe na cmentarzyskach płaskich kultury oksywskiej i wielbarskiej, Sprawozdania Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, 18, pp. 51–52.
• Tyszler L., 2010 Panna z Deszczna, terra sigillata z cmentarzyska pod Gorzowem Wielkopolskim, (in:) A. Urbaniak, R. Prochnowicz, I. Jakubczyk, M. Levada, J. Schuster (eds.), Terra Barbarica. Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, Łódź-Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego/Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica, pp. 819–827.
• Ulbert G., 1969 Gladii aus Pompeji. Vorarbeiten zu einem Corpus römischer Gladii, Germania, 47, pp. 97–128.
• Volkmann A., 2007 Badania akt – o historii badan archeologicznych w byłej Nowej Marchii i nowych perspektywach badań na dolnym Nadwarciu i Nadodrzu, Archeologia Środkowego Nadodrza, 5, pp. 173–197.
• Voβ H.-U., 1994 Römische Waffen in Mecklenburg-Vorpommern – Bilanz der Materialaufnahme für das Corpus römischer Funde, (in:) C. Carnap-Bornheim (ed.), Beitrage zu römischer und barbarischer Bewaffnung in den ersten vier nachchristlichen Jahrhunderten, Lublin-Marburg: Vorgeschichtliches Seminar der Philipps-Universität Marburg, pp. 261–270.
• Völling T., 1995 Studien zu Fibelformen der jüngeren vorrömischen Eisenzeit und ältesten römischen Kaiserzeit, Bericht der Römisch- Germanischen Kommission, 75 (1994), pp. 147–282.
• Walczak W., 1970 Niemiecka Republika Demokratyczna, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Walenta K., 1976 Groby z pochówkami szkieletowymi w okresie późnolateńskim i rzymskim na Pomorzu, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Folia Archeologica, Seria I, 11, pp. 19–43.
• Weigl M., 1892 Fibel von Grünberg, Kr. Königsberg N.-M., Prov. Brandenburg, Nachrichten über deutsche Alterthumsfunde, 5/3, pp. 5–6.
• Wołągiewiczowie M. D. and R., 1964 Uzbrojenie ludności Pomorza Zachodniego u progu naszej ery, Materiały Zachodniopomorskie, 9 (1963), pp. 9–166.
• Wołągiewicz M. D., 1961 Wyniki badań ratunkowych na stanowisku produkcyjnym z okresu rzymskiego w Choszcznie-Kwiatowie w 1960 r., Materiały Zachodniopomorskie, 6 (1960), pp. 75–96.
• Wołągiewicz R., 1959 Mętno Małe, Materiały Zachodniopomorskie, 4 (1958), pp. 462– 468
• Wołągiewicz R., 1961 Osada i grób z okresu rzymskiego w Cedyni nad Odrą, Materiały Zachodniopomorskie, 6 (1960), pp. 97–158.
• Wołągiewicz R., 1970 Napływ importów rzymskich do Europy na północ od środkowego Dunaju, Archeologia Polski, 15, pp. 207–252.
• Wołągiewicz R., 1978 Achim Leube, Die römische Kaiserzeit im Oder-Spree-Gebiet, Veröffentlichungen des Museums für Ur- Und Frühgeschichte, t. 9, Potsdam, 1975, ss. 227; w tym 16 rycin, 32 tablice, 4 tabele, 8 map oraz 1 kartogram, Materiały Zachodniopomorskie, 21 (1975), pp. 379–384.
• Wołągiewicz R., 1979 Cmentarzysko kurhanowe kultury wielbarskiej w Gronowie w świetle badań w latach 1973–1976, Materiały Zachodniopomorskie, 22 (1976), pp. 71–95.
• Wołągiewicz R., 1981 Grupa lubuska, (in:) J. Wielowiejski (ed.), Prahistoria Ziem Polskich, 5, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Ossolineum, pp. 205–209.
• Wołągiewicz R., 1986 Stan badań nad okresem rzymskim na Pomorzu, (in:) K. Godłowski, R. Madyda-Legutko (eds.), Stan i potrzeby badań nad młodszym okresem przedrzymskim i okresem wpływów rzymskich w Polsce, Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Instytut Archeologii, pp. 299–317.
• Wołągiewicz R., 1993 Ceramika kultury wielbarskiej między Bałtykiem a Morzem Czarnym, Szczecin: Muzeum Narodowe w Szczecinie.