Przyczynek do poznania przemian osadniczo-kulturowych u schyłku starożytności w rejonie wielokulturowej osady na stanowisku 2 w Jakuszowicach

• Authors: Grygiel Michał , Pikulski Jacek , Trojan Marek

Title variants

EN

Contribution to learning about settlement-cultural changes at the end of Antiquity in the area of the multi-cultural settlement at Site 2 in Jakuszowice

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

Since 2001 systematic and comprehensive archaeological research on the settlement microregion around the multi-cultural settlement at Site 2 in Jakuszowice, the Świętokrzyskie Voivodeship, has been carried out. This settlement has already been known in literature. Unexpectedly abundant results of this activity have brought so far numerous new and valuable data concerning the image of settlement and cultural changes in the area of the central and the lower course of the River Nidzica in various prehistoric and early historic periods. The importance of these discoveries inclined the authors to provide the research in this area with a formal framework, by means of organisation of the “Ponidzie Expedition.” In the course of the afore-mentioned archaeological examinations, carried out in the area of Zagórzyce by the Institute of Archaeology of the Jagiellonian University, a small multi-cultural site was discovered. It was marked as Site 3. It is situated on the edge of the right bank terrace of the River Zagórzanka, opposite to Site 1 (which has been examined with excavations) and neighbouring Site 2. All three sites form a settlement complex, which existed with varying intensity in the La Tene and the Roman Periods. It is worth underlining that no traces of human activity from the turn of the Early and the Late Roman Periods were discovered at Site 3, while a large settlement of the population of the Przeworsk Culture existed at Site 1 and probably also at Site 2. In the course of cyclical field survey and small scale rescue excavations carried at Site 3 in 2003, remains of settlement from the Neolithic (the Funnel Beaker Culture), the Early Bronze Age (the Trzciniec Culture) and the end of the Roman Period were discovered. The inventory of Feature 1 is related to the last settlement horizon. The feature has a one-time fill, which is implied, e.g., by pottery restoration statistics. An abundant assemblage of fragments of vessels of the Przeworsk Culture was found there. The lion’s share of the assemblage was workshop pottery, made with the use of a potter’s wheel. This pottery was examined in detail from the technological and the stylistic point of view. Some discovered fragments bear traces of secondary firing, which may be interpreted as a result of failed firing. This process in all probability took place in a kiln located within the settlement. It must be said that the afore-mentioned suppositions were confirmed. In the course of excavation research in the 2008 season, a well-preserved feature in the type of a pottery kiln was discovered at Site 3. It was used for firing wheel-made pottery. Coming back to pottery from Feature 1, the ma- jority of analysed forms of vessels are similar to the centre of manufacture of workshop pottery located near Cracow. They display numerous similar features to finds from the settlement in Jakuszowice or the production settlement in Igołomia. on the other hand, in this assemblage there are single elements which may suggest its late chronological position. These include i.a. vessels related to pottery traditions which were widespread in the 4th and 5th c. AD in the central basin of the River Danube. one can mention a pitcher in the style related to pottery of Type Murga or a storage vessel which seems to be stylistically related to both late Sarmatian forms and to so-called Foederatenkeramik, i.e., late provincial Roman pottery, which was manufactured in the Danube border zone. Late chronology of the Przeworsk Culture settlement at Site 3 can be confirmed by one of two Roman coins which were discovered on its surface. It is a small bronze coin (Aes III) of Valentinian I, which was minted in 364-375. The surfaces ofthe item are strongly worn out and it was secondarily remade into a decorative fitting of undefined form. This may imply its long circulation before it got into the ground. It cannot be therefore excluded that the small settlement at Site 3 existed chiefly in the 4th c. It was then abandoned at undefined time after the date of minting of the coin of Valentinian I, perhaps in the early 5th c. AD. It would have therefore been the period when the nearby settlement centre of the Przeworsk Culture in Jakuszowice must have flourished. Materials which were discussed in this paper relate Site 3 in Zagórzyce to commonly accepted views concerning areas of western Lesser Poland’s loess upland. of enormous interest is also the issue concerning the position and the role of the discussed settlement within the conventionally defined Jakuszowice-Zagórzyce settlement micro-region of the Przeworsk Culture. The core of this settlement network forms as late as the end of the Early Roman Period, while the Younger and the Later Roman Periods bring a notable stabilisation with regard to that. Most probably in the 3rd and 4th c. AD a peculiar kind of settlement structures originated in the loess territories upon the Upper River Wisła. It was based on a network of central settlements and accompanying smaller satellite settlements. At the end of the 2nd c. AD, when the rich settlement within the complex of Sites 1 and 2 in Zagórzyce was abandoned, the settlement at Site 2 in Jakuszowice started to fulfil the central role. The settlement at Site 3 in Zagórzyce is the first satellite settlement related to the Jakuszowice centre which was examined with excavations and whose inhabitants occupied themselves with manufacture of wheel-made pottery at the end of Antiquity.

• Publisher: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
• Journal: Światowit
• Year: 2009-2010
• Volume: Tom VIII (XLIX), fasc. B
• Pages: 89-99

Contributors

author

Grygiel Michał

author

Pikulski Jacek

author

Trojan Marek

References

• ABERG, N., 1936, Till belysande av detgotiska kulturinslaget iMellaneuropa och Skandinavien, „Fornvannen” 31, 264-275.
• ALFOLDI, A., 1932 Funde aus der Hunnenzeit und ihre ethnische Sonderung, Archaeologia Hungarica 9, Budapest.
• BURSCHE, A., KACZANOWSKI, P., RODZIŃSKA-NOWAK, J., 2000 Monety rzymskie z Jakuszowic, (w:) R. Madyda-Legutko, T. Bochnak (red.), SVPERIORES BARBARI. Księga ku czci Profesora Kazimierza Godłowskiego, Kraków, 101-128.
• DOBRZAŃSKA, H., 1986, Z problematyki badań nad technologią produkcji późnorzymskiej ceramiki wykonanej na kole w dorzeczu górnej Wisły, „Acta Archaeologica Carpathica” 25,131-147.
• DOBRZAŃSKA, H., 1990a, Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie. Część I, Materiały, Wrocław.
• DOBRZAŃSKA, H., 1990b, Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie. Część II, Kraków.
• DOBRZAŃSKA, H., 1997, Kultura przeworska w okresie rzymskim, (w:) K. Tunia (red.), Z archeologii Małopolski. Historia i stan badań Zachodniomałopolskiej Wyżyny Lessowej, Kraków, 331-382.
• DOBRZAŃSKA, H., 2000, Ośrodek produkcji ceramiki „siwej” w Zofpolu, (w:) J. Rydzewski (red.), 150 lat Muzeum Archeologicznego w Krakowie, Kraków, 37-68.
• FRIESINGER, H., KERCHLER, H., 1981, Topferofen der Volkerwanderungszeit in Niederosterreich. Ein Beitrag zur volkerwanderungszeitlichen Keramik (2 Halfte 4.-6. Jahrhundert n. Chr.) in Niederosterreich, Oberosterreich und dem Burgenland, „Archaeologia Austriaca“ 65,193-266.
• GAJEWSKI, L., 1974 Odkrycia i wykopaliska w Ciuślicach, pow. Kazimierza Wielka,„Sprawozdania Archeologiczne” 26, 73-90.
• GEDL, M., 2004 Uwagi na temat lokalnej specyfiki ceramiki z wczesnego okresu wpływów rzymskich nad górnym Sanem, (w:) J. Gancarski (red.), Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich. Materiały z konferencji, Krosno, 651-658.
• GODŁOWSKI, K., 1970 (rec.) Andrzej Kunisz, Chronologia napływu pieniądza rzymskiego na ziemie Małopolski, Kraków 1969, „Archeologia” 21, 236-241.
• GODŁOWSKI, K., 1977 Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku (część II), „Materiały Starożytne i Wczesno-średniowieczne” 4, 7-237.
• GODŁOWSKI, K., 1985, Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i okresie rzymskim. Polska Akademia Nauk - Oddział w Krakowie. Prace Komisji Archeologicznej 23, Wrocław- Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
• GODŁOWSKI, K., 1995a, Das „Furstengrab” des 5.Jhs. und der „Furstensitz“ in Jakuszowice in Sudpolen, (w:) M. Kazanski, F. Vallet (red.), La noblesse romaine et les chefs barbares du III. au VII. siecle, Memoires A.F.A.M. 9, Conde-sur-Noireau, 155-180.
• GODŁOWSKI, K., 1995b, Die altere Kaiserzeit in der Umgebungvon Kraków, (w:) J. Tejral, K. Pieta, J. Rajtar (red.), Kelten, Germanen, Romer im Mitteldonaugebiet vom Ausklang der Latene-Zivilisation bis zum 2. Jahrhundert, Brno-Nitra, 83-102.
• GRYGIEL, M., PIKULSKI, J., 2006 Archaologische Forschungen von 2001-2002 an der multikulturellen Fundstelle 1 in Zagórzyce, Gde. Kazimierza Wielka, Woiw. Świętokrzyskie, „Recherches Archeologiques de 1999-2003”, 136-159.
• GRYGIEL, M., PIKULSKI, J., TROJAN, M., 2009a The research on the multicultural site no. 1 in Zagórzyce, com. and distr. Kazimierza Wielka, voiv. Święto¬krzyskie during theyears 2003 to 2004, „Recherches Archeologiques de 2009”, 199-276.
• GRYGIEL, M., PIKULSKI, J., TROJAN, M., 2009b , Rescue excavations on the Late Roman period settlement on site 3 in Zagórzyce, com. and distr. Kazimierza Wielka, voiv. Świętokrzyskie, „Recherches Archeologiques de 2009”, 277-294.
• HEGEWISCH, M., 2005 Germanische Adaptationen romischer Importgejajśe, „Bericht der Romisch-Germanischen Kommission” 86, 197-348.
• KORDECKI, J., OKOŃSKI, J., 1999 Mikroregion osadniczy naprawobrzeżu dolnego biegu Raby, (w:) S. Czopek, A. Kokowski (red.), Na granicach antycznego świata. Sytuacja kulturowa w południowo-wschodniej Polsce i regionach sąsiednich w młodszym okresie przedrzymskim i okresie rzymskim. Materiały z konferencji, Rzeszów - 20-21XI1997, Rzeszów, 181-215.
• LAMIOVA-SCHMIEDLOVA, M., TOMAŚOVA, B., 1999, Nalezovy horyzont zprelomu doby rimskej a doby st’ahovania narodov na viacurstvovom sidlisku v Ostrovanoch, „Slovenska archeológia” 47/2, 75-132.
• MADYDA-LEGUTKO, R., 1994, Uwagi o osadnictwie w polskiej części Karpat Zachodnich w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, (w:) A. Kokowski, J. Gurba (red.), Materiały z konferencji, Kultura Przeworska I, Lublin, 301-311.
• MADYDA-LEGUTKO, R., 1995, Sytuacja kulturowa we wczesnej epoce żelaza na terenie polskiej części Karpat Zachodnich. Dziedzictwo kulturowe epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na Górnym Śląsku i Małopolsce, „Śląskie Prace Prahistoryczne” 4, 241-265.
• MADYDA-LEGUTKO, R.,, 1996, Zróżnicowanie kulturowe polskiej strefy beskidzkiej w okresie lateńskim i rzymskim, Kraków.
• MADYDA-LEGUTKO, R., 2004, Polskie Karpaty w okresie późnolateńskim i okresie wpływów rzymskich, Uwagi dotyczące zróżnicowania kulturowego, (w:) J. Gancarski (red.), Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich. Materiały z konferencji, Krosno, 71-88.
• MADYDA-LEGUTKO, R., TUNIA, K., 1993 Rytro. Karpacka osada z okresu wędrówek ludów, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Archeologiczne 57, Kraków.
• MARCHELAK, I., 2010, Materiały z osady z wczesnego okresu wędrówek ludów w Bizorędzie, stanowisko 12, gm. Sobków, woj. świętokrzyskie, (w:) H. Machajewski, B. Jurkiewicz (red.), Ceramika rzemieślnicza jako źródło do badań nad zróżnicowaniem garncarstwa kultury przeworskiej, Pułtusk, 101-162.
• MĄCZYŃSKA, M., 1998, Die Endphase der Przeworsk-Kultur, „Etnographisch-Archaologische Zeitschrift“ 39, 65-99.
• MOSZCZYŃSKI, J., 1999, Jung- und spatkaiserzeitliche Brunnen in der Siedlung Kolonia-Wola Branicka in Zentralpolen, (w:) M. Mączyńska, T. Grabarczyk (red.), Die spatromische Kaiserzeit und die fruhe Volkerwanderungszeit in Mittel- und Osteuropa. Berichte der Internationale Tagung veranstaltet vom Archaologischen Institut der Universitat Łódź, mit Unterstutzung der Stijtungjur Deutsch-Polnische Zusammenarbeit, Warszawa Łódź, 9.-11. November 1996, Łódź, 202-216.
• NOSEK, S. 1959, Jakuszowice, distr. de Pińczów, Inventaria Archaeologica II/15, Pologne.
• Okoński J., 2000, Osada na stanowisku 3 w Bessowie, gm. Bochnia, na tle nadrabskiego mikroregionu osadniczego, „Acta Archaeologica Carpathica” XXXV (1999-2000), 113-167.
• Pazda S., 1990, Osada hutnicza z późnego okresu rzymskiego w Izbicku, woj. Opole, „Silesia Antiqua” 32,23-59.
• Peskar L., 1988, Hrncirskepece z doby rimske na Morave, „Pamatky archeologicke” 79/1, 106-169.
• PODGÓRSKA- CZOPEK, J., 1999, Wstępne opracowanie wyników badań osady kultury przeworskiej w Otałęży, woj. Rzeszów (stanowisko 1), (w:) S. Czopek, A. Kokowski (red.) Na granicach antycznego świata. Sytuacja kulturowa w południowo- wschodniej Polsce i regionach sąsiednich w młodszym okresieprzedrzymskim i okresie rzymskim. Materiały z konferencji, Rzeszów, 125-140.
• RODZIŃSKA-N OWAK, J. 1992, Fragment eines spatkaiserzeitlichen Gefajśes mit Inschrift aus der Siedlung in Jakuszowice, G. Kazimierza Wielka. Ein Deutungsversuch, (w:) K. Godłowski, R. Madyda-Legutko (red.), Probleme der relativen und absoluten Chronologie ab Latenezeit bis zum Fruhmittelalter. Materialen des III. Internationalen Symposiums: Grundprobleme der fruhgeschichtlichen Entwicklung im nordlichen Mitteldonaugebiet. Kraków - Karniowice 3.-7. Dezember 1990, Kraków, 207-212.
• RODZIŃSKA-N OWAK, J., 2006 Jakuszowice stanowisko 2. Ceramika z osady kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnejfazy okresu wędrówek ludów, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Archeologiczne 61, Kraków.
• RYDZEWSKI, J., 1985, Przemiany stref zasiedlenia na wyżynach lessowych Małopolski w epoce brązu i żelaza, „Archeologia Polski” XXXI/1,125-194.
• SZYDŁOWSKI, J. 1974 Trzy cmentarzyska typu dobrodzieńskiego, „Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Archeologia” 11, 7-162.
• TEJRAL, J. 1985, Spatromische und volkerwanderungszeitliche Drehscheibenkeramik in Mahren, „Archaeologia Austriaca“ 69, 105-145.
• TEMPELMANN-MĄCZYŃSKA, M., 1983 Badania osady z okresu rzymskiego w Opatowie, stan. 6, woj. Częstochowa, w latach 1971-1980, „Sprawozdania Archeologiczne” 34, 183-199.
• TEMPELMANN-MĄCZYŃSKA, M., 1985 Die Perlen der romischen Kaiserzeit und der fruhen Phase der Volkerwanderungszeit im mitteleuropaischen Barbaricum, Romisch-Germanische Forschungen 43, Mainz.
• YADAY, A., 1989, Die sarmatischen Dankmaler des Komitats Szolnok. Ein Beitrag zur Archaologie und Geschichte des sarmatischen Barbaricums, Antaeus 17-18 (1988-1989), 9-352.
• WERNER, J., 1956 Beitrage zur Archaologie des Atilla-Reichs, Munchen.
• ŻUROWSKI, J., 1921 Sprawozdanie z działalności państw. Urzędu konserwatorskiego na okręg krakowski, „Wiadomości Archeo¬logiczne” VI, 169-179.
• ŻUROWSKI, J., 1925 Sprawozdanie z działalności Państwowego Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych okręgu Zachodnio- Małopolskiego za rok 1923, „Wiadomości Archeologiczne” IX/3-4 (1924-1925), 331-341.