Dawna rzeczywistość wiejska w językowo-kulturowym obrazie współczesnej wsi

• Authors: Pelcowa Halina

Title variants

EN

Old reality of the village in a linguistic and cultural view of contemporary village

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem rozważań jest wpisanie obrazu przeszłości wiejskiej w strukturę językową, obyczajową, kulturową i społeczną współczesnej wsi. Wypowiedzi gwarowe, stanowiące podstawę materiałową artykułu, są przykładem z jednej strony wyraźnego waloryzowania przeszłości, z drugiej jej porównania ze współczesnością na zasadzie równorzędności lub przeciwstawienia. Akcentowaniu przynależności przekazu do przeszłości towarzyszą temporalne wykładniki czasu, następstwo wydarzeń i kwalifikatory wartościujące, wpisane w opowieści o charakterze agrarnym, zabawowo-symbolicznym, religijnym, religijno-pogańskim i obyczajowo-zabobonnym. Wyraźnie zaznaczona opozycja „dawno – teraz” wskazuje nie tylko na powiązanie przekazu z dawnymi czasami, ale również wzmaga poczucie czasu i pozwala dostrzec zachodzące zmiany oraz wydobyć różnice kulturowe między wsią dawną a współczesną.

EN

The aim of the paper is to establish a link between the past of the village and the linguistic, cultural and social structure of the contemporary village. The dialect utterances used in the article as the speech material point to a heavy tendency to attach value judgements to the past, on the one hand, and to compare and contrast it with the present, on the other. The link with the past is expressed by temporal indicators of time, the sequence of events and evaluative qualificators embedded in the following types of stories: agrarian, folk, symbolic, religious, religious and pagan as well as cultural and superstitious. The clear-cut opposition between “previously – now” shows the connection with the old times and intensifies the notion of time and allows to notice the ongoing changes and identify cultural differences between the old and modern village.

Keywords

PL

język; kultura; wieś; gwara; zmiany

EN

language; culture; village; dialect; changes

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2016
• Volume: LXIII
• Pages: 117-127

Dates

published

2016

Contributors

author

Pelcowa Halina

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Humanistyczny, Instytut Filologii Polskiej, Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii

References

• Awdiejew Aleksy, 1999, Leksykon w gramatyce komunikacyjnej, w: idem, red., Gramatyka komunikacyjna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków, s. 147–159.
• Cygan Stanisław, 2011, Przejawy świadomości językowej mieszkańców wsi końca XX wieku na przykładzie Lasocina na Kielecczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, Kielce.
• Doroszewski Witold, 1962, Uwagi o semantyce (Z dyskusji logiczno-lingwistycznej), w: idem, red., Studia i szkice językoznawcze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 136–146.
• Kąś Józef, 1994, Interferencja leksykalna słownictwa gwarowego i ogólnopolskiego (na przykładzie gwar orawskich), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Kucharzyk Renata, 2002, Język wsi z perspektywy autochtonów, w: S. Gala, red., Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź, s. 277–286.
• Kurek Halina, 1995, Przemiany językowe wsi regionu krośnieńskiego. Studium socjolingwistyczne, Universitas, Kraków.
• Kurek Halina, 2003, Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu, Universitas, Kraków.
• Ożóg Kazimierz, 1990, Leksykon metatekstowy współczesnej polszczyzny mówionej. Wybrane zagadnienia, Universitas, Kraków.
• Ożóg Kazimierz, 1997, Operatory metatekstowe w polszczyźnie potocznej, w: T. Ampel, red., Z polszczyzny historycznej i współczesnej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie, Rzeszów, s. 129–137.
• Ożóg Kazimierz, 2001, Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo „Otwarty Rozdział”, Rzeszów.
• Pelcowa Halina, 2004a, Gwara – drugi język mieszkańców wsi czy „gorsza” odmiana języka ogólnopolskiego, w: M. Wojtak, M. Rzeszutko, red., W kręgu wiernej mowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 163–177.
• Pelcowa Halina, 2004b, Wartościowanie gwary w wypowiedziach mieszkańców wsi, w: Z. Krążyńska, Z. Zagórski, red., „Poznańskie Spotkania Językoznawcze”, XIII, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 125–137.
• Pelcowa Halina, 2006a, Wypowiedź gwarowa jako typ przekazu kulturowego łączącego przeszłość i współczesność, w: J. Mazur, M. Rzeszutko-Iwan, red., Teksty kultury. Oblicza komunikacji XXI wieku, 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 73–91.
• Pelcowa Halina, 2006b, Kwalifikatory w wypowiedziach gwarowych jako sposób interpretacji świata, w: Z. Krążyńska, Z. Zagórski, red., „Poznańskie Spotkania Językoznawcze”, XV, Prace Komisji Językoznawczej, 44, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 107–116.
• Pelcowa Halina, 2007, Przeszłość jako wartość (na przykładzie wypowiedzi gwarowych), w: J. Mazur, A. Małyska, K. Sobstyl, red., Człowiek wobec wyzwań współczesności. Upadek wartości czy walka o wartość?, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 116–127.
• Pelcowa Halina, 2012, Słownik gwar Lubelszczyzny, Tom I. Rolnictwo. Narzędzia rolnicze. Prace polowe. Zbiór i obróbka zbóż, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
• Pelcowa Halina, 2015, Słownik gwar Lubelszczyzny, Tom III. Świat zwierząt, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
• Pelcowa Halina, 2016, Tendencje globalizacyjne w języku i kulturze a koncepcja „małych ojczyzn”, w: H. Kurek, M. Święcicka, M. Peplińska-Narloch, red., Globalizacja a przemiany języków słowiańskich, seria Bydgoskie Studia nad Pragmatyką Językową, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s. 89–100.
• Sikora Kazimierz, 2010, Grzeczność językowa wsi. Część I. System adresatywny, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Skudrzykowa Aldona, Tambor Jolanta, Urban Krystyna, Wolińska Olga, 2001, Gwara śląska – świadectwo kultury, narzędzie komunikacji, „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, Katowice.

Identifiers

ISSN

0076-0390