Źródła sztuki. O Sonacie Belzebuba Stanisława Ignacego Witkiewicza

• Authors: Nowak Witold

Title variants

EN

Sources of art in Belzebub ’s Sonata by S.I. Witkiewicz

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule dokonuję prezentacji i analizy poglądów na źródła sztuki, jakie Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885‒1939) zawarł w jednym ze swych ostatnich dramatów ‒ Sonacie Belzebuba. Przedstawione tam filozoficzno-estetyczne poglądy Witkacego odnoszę do szerszego kontekstu jego poglądów na kulturę, a także do przemian myśli estetycznej i społecznego imaginarium XIX i XX w., co pozwala ukazać zarówno ich oryginalność, jak i punkty zbieżne z powszechniejszymi tendencjami myślowymi. Staram się pokazać, że utwór Witkiewicza opiera się upływowi czasu dzięki postawieniu problemów „metafizycznych” ‒ wykraczających poza zainteresowania konkretnej epoki ‒ jak też dzięki elementom komizmu i ironii czyniących zeń dzieło otwarte na wielość interpretacji.

EN

In the article, I present and analyze the views on the sources of art that Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885‒1939) included in one of his last dramas – Beelzebub’s Sonata. I refer Witkacy’s philosophical and aesthetic views presented there to the broader context of his views on culture, as well as to the changes in aesthetic thought and social imaginarium of the 19th and 20th centuries, which allows me to show both their originality and points of convergence with more common thought tendencies. I try to show that Witkiewicz’s work resists the passage of time both by posing “metaphysical” problems – going beyond the interests of particular epoch – and by elements of humour and irony that make it a work open to a multitude of interpretations.

Keywords

PL

Stanisław Ignacy Witkiewicz; estetyka; uczucia metafizyczne

EN

Stanisław Ignacy Witkiewicz; aesthetics; metaphysical feelings

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2024
• Volume: 31
• Issue: 2
• Pages: 54-73

Contributors

author

Nowak Witold

• nstytut Filozofii, Kolegium Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Rzeszowski

References

• Adorno T., 2022, Filozofia nowej muzyki, przeł. F. Wayda, Warszawa.
• Berlin I., 1993, Jeż i lis. Esej o pojmowaniu historii u Tołstoja, przeł. A. Konarek i in., Warszawa.
• Bernhard T., 2002, Przegrany, przeł. M. Kędzierski, Warszawa.
• Błoński J., 2000, Witkacy. Sztukmistrz, filozof, estetyk, Kraków.
• Bocheński T., 2000, Kompozycje muzyczne Witkacego, „Teksty Drugie”, nr 4.
• Bühler Ch., 1999, Bieg życia ludzkiego, przeł. W. Cichy, Warszawa.
• Dąbrowski M., 1996, Pesymistyczne wątki w filozofii i teorii kultury XX wieku, „Przegląd Humanistyczny” 3.
• DeLillo D., 1997, Biały szum, przeł. R. Zubek, Poznań.
• Gerould D.C., Stanisław Ignacy Witkiewicz jako pisarz, przeł. I. Sieradzki, Warszawa 1981.
• Eco U., 1994, Dzieło otwarte. Forma i nieokreśloność w poetykach współczesnych, przeł. J. Gałuszka, Warszawa.
• Forysiewicz B., 2014, Witkacy i muzyka. Twórca – dzieło – recepcja, Gdańsk.
• Gołaszewska M., 1984, Fascynacja złem. Eseje z teorii wartości, Warszawa.
• Iwaszkiewicz J., 1981, Petersburg [w:] J. Iwaszkiewicz, Podróże, t. 2, Warszawa 1981.
• Kałowska A., 2016, Witkacy. Etyka, Łódź.
• Kant I., 2004, Krytyka władzy sądzenia, przełożył, przedmową i przypisami opatrzył J. Gałecki, Warszawa.
• Leszczyński J., 1974, Słowo wstępne do wydania z 1958 r. [w:] S.I. Witkiewicz, Nowe formy w malarstwie. Szkice estetyczne. Teatr, opracował oraz przypisami opatrzył J. Leszczyński, Warszawa.
• Mann T., 1956, Śmierć w Wenecji, przeł. L. Staff [w:] T. Mann, Nowele, przeł. L. Staff, Warszawa.
• Matuszewska A., 2010, Prawda w powieści, Gdańsk.
• Mazurek S., 1997, Wątki katastroficzne w myśli rosyjskiej i polskiej 1917‒1950 , Wrocław.
• Michalski B., 1979, Polemiki filozoficzne Stanisława Ignacego Witkiewicza, Warszawa.
• Neumayr A., 2002, Muzyka i cierpienie, przeł. M. Dutkiewicz, Warszawa.
• Pawlak T., 2016, Pierwsza książka abstynencka, która nie jest nudna. Przedwojenne recenzje ‘Narkotyków’ S.I. Witkiewicza, Warszawa.
• Pawlak P., 2017, Powiernik Witkacego. Pisma rozproszone ks. Henryka Kaźmierowicza, Warszawa.
• Pociej B., 2008, Romantyzm bez granic, Warszawa.
• Pomian K., 1973a, Filozofia Witkacego. Wstępny przegląd problematyki [w:] K. Pomian, Człowiek pośród rzeczy. Szkice historycznofilozoficzne, Warszawa.
• Pomian K., 1973b, Powieść jako wypowiedź filozoficzna. Próba strukturalnej analizy „Nienasycenia” [w:] K. Pomian, Człowiek pośród rzeczy. Szkice historycznofilozoficzne, Warszawa.
• Pomian K., 1973c, Witkiewicz sprowadzony do absurdu [w:] K. Pomian, Człowiek pośród rzeczy. Szkice historycznofilozoficzne, Warszawa.
• Reimann-Czajkowska A., 2018, Muzyczne transpozycje. S.I. Witkiewicz, W. Hulewicz, S. Barańczak, Z. Rybczyński, L. Majewski, Kraków.
• Rogalski A., 1975, Tomasz Mann. Dzieje rozwoju osobowości twórczej, Warszawa.
• Scheler M., 1977, Resentyment a moralność, przeł. J. Garewicz, wstępem opatrzyła H. Buczyńska-Garewicz, Warszawa.
• Soin M., 1995, Filozofia Stanisława Ignacego Witkiewicza, Wrocław.
• Stróżewski W., 1978, O prawdziwości dzieła sztuki. Prawdziwościowa interpretacja dzieła sztuki literackiej, „Studia Estetyczne”, t. XV.
• Taylor Ch., 2002, Idea autentyczności, przeł. A. Pawelec, Kraków.
• Witkiewicz S.I., 1972, Dramaty, t. 2, wydanie II rozszerzone i poprawione, opracował i wstępem poprzedził K. Puzyna, Warszawa.
• Witkiewicz S.I., 1974, Nowe formy w malarstwie. Szkice estetyczne. Teatr, opracował oraz przypisami opatrzył J. Leszczyński, Warszawa.
• Witkiewicz S.I., 1979, Narkotyki [w:] S.I. Witkiewicz, Narkotyki. Niemyte dusze, wstępem poprzedziła i opracowała A. Micińska, Warszawa.
• Wróblewski J., 2013, Obcy. Magia i sny. Rozmowa z Wernerem Herzogiem, 2013 [w:] tegoż, Reżyserzy, Warszawa.