Rozwój Czerwińska jako dalszy ciąg historii. Widoki na przyszłość

• Authors: Kosiacka-Beck Ewa , Królikowski Jeremi T. , Długozima Anna , Rykała Ewa A. , Sikora Dorota

Title variants

EN

The Development of Czerwińsk as a Continuation of History. Prospects for the Future

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Czerwińsk, nazywany duchową stolicą Mazowsza, to – przy swojej nie¬wielkiej skali– miasto wyjątkowo cenne. Jego ogromny, nie do końca obecnie wykorzystany potencjał wynika z wartości religijnych, symbolicznych, historycznych, estetycznych i przyrodniczych. Miarą aspiracji miasta są nadawane mu określenia: „drugi Kazimierz Dolny” czy „Jasna Góra Czerwińska”. Celem zaprezentowanych w artykule badań jest rozpoznanie potencjału Czerwińska i wskazanie zgodnych z nim kierunków dalszego rozwoju miasta, które po 150 latach odzyskało prawa miejskie. Rozwój ten powinien przebiegać w sposób bliski tradycyjnym wzorcom funkcjonowania małych miast i odpowiadać współczesnym tendencjom slow-city, gwarantującym zachowanie równowagi pomiędzy naturą a kulturą. Do badań fenomenu czerwińskiego krajobrazu wykorzystano metodę kategorii genius loci Norberga Schulza, która pozwala na odczytanie z krajobrazu miasta wartości wynikających z jego przeszłości i stanu aktualnego, a także umożliwia wskazanie potencjału do wykorzystania w przyszłości. Czerwińsk to miejsce, gdzie do dziś istnieje wyrazista, wielopłaszczyznowa relacja pomiędzy strefami sacrum a profanum, co sprzyja czytelności historycznej struktury przestrzennej miejscowości. Dominujące w krajobrazie wzgórze klasztorne z usytuowaną u jego podnóża osadą o średniowiecznej genezie, która malowniczo rozciąga się wzdłuż brzegu Wisły, pełnią współcześnie niezwykle ważną rolę kulturotwórczą i jednoznacznie określają tożsamość tego miejsca. Wyrazistość lokalnego krajobrazu i jego wartości powinny stymulować rozwój miasta, budować jego potencjał turystyczny i aktywować działania lokalnych społeczności. Czerwińsk stanowi też miejsce, gdzie elementy związane ze współczesnym funkcjonowaniem miasta i jego mieszkańców mają szansę współistnieć w ścisłych i zrównoważonych relacjach z nadal czytelną strukturą miasta historycznego.

EN

Czerwińsk, known as the spiritual capital of Masovia, is – despite its small scale – an exceptionally valuable town. Its enormous, not fully exploited potential stems from its religious, symbolic, historical, aesthetic and natural values. A measure of the town’s aspirations comprises the terms used to define it: “a second Kazimierz Dolny” or “Jasna Góra Czerwińska”. The aim of the research presented in this article is to identify the potential of Czerwińsk and to indicate the directions of further development of the town which has regained its municipal rights after 150 years. This development should be close to traditional patterns of small town functioning and should correspond to contemporary slow-city trends, guaranteeing a balance between nature and culture. To study the phenomenon of the Czerwińsk landscape, Norberg Schulz’s genius loci category method was used, which makes it possible to read from the town’s landscape the values stemming from its past and its current state, and makes it possible to indicate the potential for future use. Czerwińsk is a place where a very clear, multifaceted relationship between the sacred and profane zones still exists, which favours the legibility of the historical spatial structure of the town. Today, the monastery hill dominating the landscape with the medieval settlement at its foot, which stretches picturesquely along the bank of the Vistula River, play an extremely important culture-forming role and clearly define the identity of this place. The distinctiveness of the local landscape and its values should stimulate the development of the town, build its tourist potential and activate the local communities. Czerwińsk is also a place where elements related to the contemporary functioning of the town and its inhabitants have a chance to coexist in a close and balanced relationship with the still legible structure of the historical town.

Keywords

PL

krajobraz miasta,; fenomen,; genius loci,; wartości przestrzenne,; sacrum,; widoki dalekie i bliskie

EN

townscape,; phenomenon,; genius loci,; spatial values,; sacrum,; distant and near views

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2021
• Issue: 2
• Pages: 47-87

Dates

published

2021

Contributors

author

Kosiacka-Beck Ewa

• Katedra Sztuki Krajobrazu, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Nr ORCID: 0000-0002-1696-0415
• Department of Landscape Art, Faculty of Civil and Environmental Engineering, Warsaw University of Life Sciences ORCID iD: 0000-0002-1696-0415

author

Królikowski Jeremi T.

• Katedra Rewitalizacji i Architektury, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Nr ORCID: 0000-0001-7532-5668
• Department of Revitalisation and Architecture, Faculty of Civil and Environmental Engineering, Warsaw University of Life Sciences ORCID iD: 0000-0001-7532-5668

author

Długozima Anna

• Katedra Sztuki Krajobrazu, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Nr ORCID: 0000-0002-5754-9542
• Department of Landscape Art, Faculty of Civil and Environmental Engineering, Warsaw University of Life Sciences ORCID iD: 0000-0002-5754-9542

author

Rykała Ewa A.

• Badaczka niezależna
• Independent researcher

author

Sikora Dorota

• Katedra Sztuki Krajobrazu, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Nr ORCID: 0000-0002-7775-5722
• Department of Landscape Art, Faculty of Civil and Environmental Engineering, Warsaw University of Life Sciences ORCID iD: 0000-0002-7775-5722

References

• Adamczewska-Wejchert H., Wejchert K., Małe miasta: problemy urbanistyczne stale aktualne, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1986.
• Arbury J., From Urban Sprawl to Compact City – an Analysis of Urban Growth Management in Auckland, Geography and Environment Science, University of Auckland, Auckland 2005.
• Bachelard G., Poetyka przestrzeni: szuflada, kufry i szafy,„Pamiętnik Literacki” 1976, nr 67/1, s. 233-243.
• Bernat S., Flaga M., Krajobraz małych miast w województwie lubelskim. Część 1 – problemy kształtowania krajobrazu. Landscape of small towns in Lubelskie province. Part 1 – problems of landscape shaping, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. Dissertations Of Cultural Landscape Commission” 2020, nr 43 (1), s. 31-50.
• Blazy R., Zagadnienia przestrzenne a postulaty i idee ruchu miast Cittaslow, [w:] Tendencje w rozwoju gospodarczym i przestrzennym małych miast w Polsce. Trends in economical and spatial development of small towns in Poland, red. B. Bartosiewicz, Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2016, s. 7-28.
• Bogdanowski J., Spuścizna historyczna a społeczeństwo, „Ochrona Zabytków” 1991, R. 44, nr 1, s. 11-18.
• Brukalska B., Zasady społeczne projektowania osiedli mieszkaniowych, Akademia Sztuki Architektury Krajobrazu, Biblioteka Arché, Warszawa 2006.
• Cieślak A., Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jako narzędzie kształtowania krajobrazu małego miasta. Wybrane zagadnienia, „Przestrzeń & Forma” 2018, nr 35, s. 177-206.
• Czerwińsk – Grunwald. Dzieje Jasnej Góry Czerwińskiej, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1933; https://polona.pl/item/czerwinsk-grunwald-dzieje-jasnej-gory-czerwinskiej,NjczMjQ2MTE/0/#index (dostęp: 19.09.21).
• Długozima A., Rewaloryzacja w polityce przestrzennej małych miast województwa warmińsko-mazurskiego, „Ochrona Zabytków” 2019, nr 2, s. 63-92.
• Gawarecki W. H., Opis topograficzno-historyczny ziemi wyszogrodzkiey na teraz w obwodzie i województwie płockiém położonéy, Druk. Zawadzkiego i Węckiego, Warszawa 1823, s. 26-41.
• Ingarden R. O., O dziele architektury, [w:] Studia z estetyki, t. II, Warszawa 1972.
• Izdebski H., Ideologia a zagospodarowanie przestrzeni, Warszawa 2013.
• Kachniarz T., Zagospodarowanie przestrzenne małych miast, Warszawa 1993.
• Kosiacka-Beck E., Przestrzenie przenikania. Przenikanie przestrzeni, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego” 2016, nr 32, s. 9-19.
• Kowalczyk M., Rozwój małych miast – stymulatory i bariery, „Człowiek i Środowisko” 2008, 32 (3-4), s. 73-85.
• Królikowski J.T., Interpretacje krajobrazów, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2006.
• Królikowski J.T. i in., Wartości krajobrazu kulturowego Warszawy na tle warunków przyrodniczych miasta, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2004.
• Lehmann S., Green Urbanism: Formulating a Series of Holistic Principles, “S.A.P.I.EN.S” 2010, vol. 3, no 2.
• Lolo R., (red.) Czerwińsk nad Wisłą: historia, rozwój, wyzwania, Wydawnictwa Salezjańskie, Czerwińsk–Warszawa 2018.
• Lubocka-Hoffman M., Doktryna konserwatorska a odbudowa miast, „Studia Elbląskie” 2008, nr 9, s. 241-249.
• Lubocka-Hoffman M., Retrowersja Starego Miasta w Elblągu, [w:] Odbudowa miast historycznych, red. M. Lubocka-Hoffmann, Elbląg 1998.
• Mastalerz Ł., Słowo do salezjańskich gospodarzy miejsca, [w:] Czerwińsk nad Wisłą: historia, rozwój, wyzwania, red. R, Lolo, Wydawnictwa Salezjańskie, Czerwińsk–Warszawa 2018.
• Michałowski A. i in., Strategie rewaloryzacji miast w Polsce i w innych krajach. [w:] Studia i Materiały, Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa 2000.
• Międzynarodowa Karta Ochrony Miast Historycznych ICOMOS Waszyngton–Toledo, 1987.
• Miłobędzki A., Zarys dziejów architektury w Polsce, Wiedza Powszechna, Warszawa 1988, s. 30-35.
• Mroczko T., Czerwińsk romański, Wydawnictwo Auriga, Warszawa 1972.
• Neuman M., The Compact City Fallacy, „Journal of Planning Education and Research” 2005, t. 25, nr. 1, s. 11-26.
• Norberg-Schulz Ch., Genius loci. Toward phenomenology of architecture, London 1980.
• Nowiński J., 400 lat obecności cudownego obrazu Matki Bożej Pocieszenia (Matki Bożej Czerwińskiej) na Jasnej Górze w Czerwińsku, „Seminare. Poszukiwania Naukowe” 2013, nr 33, s. 319-338.
• Przesmycka E., Miasteczko polskie w XXI wieku. Wybrane problemy, [w:] Architektura Miasto Piękno, t. 1, (red.) A. Zachariasz, M. Zieliński, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2021, s. 299-316.
• Przesmycka E., Przeobrażenia zabudowy i krajobrazu miasteczek Lubelszczyzny, Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2001.
• Robertson K.A., Downtown Development Principles for Small Cities [w:] Downtowns: Revitalizing the Centres of Small Urban Communities, ed. M. Burayidi, Routledge, New York 2001.
• Rykała E.A., Dotknięcie niewidzialnego, „Arche” 2012, nr 1/21, s. 7.
• Rykała E.A., Wzorce przestrzenne w krajobrazie miasta na przykładzie placów rynkowych północnego Mazowsza, rozprawa doktorska SGGW, Warszawa 2018.
• Rymaszewski B., Polska ochrona zabytków, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005.
• Satkiewicz-Parczewska A., Kompozycja architektoniczna a jej percepcja (w świetle niektórych aspektów teorii energii przestrzeni), „Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej. Instytut Architektury i Planowania Przestrzennego” 2001, nr 533, s. 160.
• Stangel M., Kształtowanie współczesnych obszarów miejskich w kontekście zrównoważonego rozwoju, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2013.
• Sumień T. i in., Odnowa miast europejskich, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Warszawa 1989.
• Sykała Ł., Główne wyzwania rozwojowe polskich miast – elementy diagnozy [w:] Raport roboczy grupy eksperckiej kongresu polityki miejskiej ds. Nowej Krajowej Polityki Miejskiej, red. K. Janas, Obserwatorium Polityki Miejskiej, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, s. 19-25.
• Szmidt B., Ład przestrzeni, PIW, Warszawa 1992.
• Sztafrowski M., Abstrakcyjny wyraz linii, „Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej. Architektura” 1983, zeszyt XXIII, nr 355, s. 41-54.
• Szulczewska B., Teoria ekosystemu w koncepcjach rozwoju miast, Rozprawy Naukowe i Monografie, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2002.
• Szulińska M., Rejestr zabytków – problematyka wpisów obszarowych na przykładzie Czerwińska nad Wisłą, „Kurier Konserwatorski” 2010, nr 9, s. 29-34.
• Twardowska-Jania A., Oddolna inicjatywa wprowadzenia Prudnika do sieci miast Cittaslow [w:] Alternatywne modele rozwoju miast. Sieć miast Cittaslow. Monografie, red. E. Strzelecka, wyd. II rozszerzone, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2017, s. 177-181.
• Twardziak R., Kościół kanoników regularnych w Czerwińsku nad Wisłą: zapomniana problematyka romańska na przykładzie mazowieckim – rysy lokalne, wpływy większych ośrodków zachodnich i analogie architektoniczne, [w:] Sztuka na Mazowszu. Nowe otwarcie, red. E. Pieńkos, M. Wardzyński, Mazowiecki Instytut Kultury, Warszawa 2019, s. 29-44.
• Twardzik M., Wyzwania rozwojowe dla małych miast w Polsce – przegląd wybranych koncepcji, „Studia Ekonomiczne” 2017, nr 327, s. 65-77.
• Van der Leeuw G., Fenomenologia religii. Wydawnictwo Etiuda, seria: „Meandry Kultury”, Warszawa 2020.
• Wejchert K., Miasteczka polskie jako zagadnienie urbanistyczne, Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, Warszawa 1947.
• Wiązowski E. G., Sanktuarium Matki Bożej Czerwińskiej Pani Mazowsza, Bałtycka Biblioteka Cyfrowa, 1956; https://bibliotekacyfrowa.eu/dlibra/publication/33436/edition/38584?language=pl [dostęp: 9.09.21].
• Zachwatowicz J., Nowe aspekty teorii konserwacji zabytków, wybór prac, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Seria B, t. LXVIII, Warszawa 1981.
• Zachwatowicz J., Program i zasady konserwacji zabytków, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury” 1946, VIII, nr 1-2.
• Zalecenia Podsekretarza Stanu, Generalnego Konserwatora Zabytków, dr hab. prof. IH PAN Magdalena Gawin (DOZ -OAiK.6521.4.2018.DJ), dla wojewódzkich konserwatorów za¬bytków w sprawie ochrony małych miast.
• Zalecenia Podsekretarza Stanu, Generalnego Konserwatora Zabytków, dr hab. prof. IH PAN Magdalena Gawin (DOZ-KiNK.6521.15.2021.KP), dla wojewódzkich konserwatorów zabytków w sprawie rewitalizacji rynków; https://www.nid.pl/pl/Dla_specjalistow/Standardy/Dokumenty_doktrynalne/, [dostęp: 24.09.2021].

Identifiers

ISSN

0029-8247