O roli wzroku i obrazu w twórczości medytacyjnej Marcina Hińczy

• Authors: Bielak Alicja

Title variants

EN

On the role of sight and image in meditative works by Marcin Hińcza

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Marcin Hińcza (1592-1668) was a Jesuit priest and writer, author of five devotional books. He was interested in visual arts and their utility in enlisting the believers during the Counter-Reformation combat with the protestants. The first part of the article presents emblem books of Hińcza (Plęsy Anjołów and Chwała z Krzyża) as an example of the Jesuit literary current of emblemata sacra i.e. emblem books used to meditate the life of Christ (exponents of the current: Jan David, Jerónimo Nadal, Antoine Sucquet). The literary current based on the symbolic theology (theologia symbolica, iconomystica) which – as Jacob Masen had described it – implied that symbolic arts can be used as a support in decrypting the meaning of God’s creation. The second part of the article analyses the persuasive functions of emblematic icons in meditative works of Hińcza in the context of Kwintylian’s concept of affectus (gr. pathos). The emotive influence on the spectator of emblematic icons was an element of the Hińcza’s didactic technique whose aim was to enable his readers the moral recollection during meditative exercises.

Keywords

PL

Marcin Hińcza; medytacja; emblematyka; emblemata sacra; ikonomistyka; teoria afektów

EN

Marcin Hińcza; meditation; emblematics; emblemata sacra; iconomystica; affect theory

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Meluzyna. Dawna Literatura i Kultura
• Year: 2017
• Volume: 1(6)
• Pages: 59-74

Dates

published

2017-12-30

Contributors

author

Bielak Alicja

References

• ARSI: Archivum Romanum Societatis Iesu, Fondo Gesuitico, 682/4/E.
• Augustinus (1865). De genesi ad litteram. W: J.-P. Migne (ed.), Patrologiae cursus completus. Series Latina. T. 34 (c. 245-486). Parisiis: ex typis Migne.
• Augustyn (1989). De doctrina christiana. O nauce chrześcijańskiej. Przeł. wstęp i komentarz J. Sulowski. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
• Augustyn (1997). Wyznania. Przeł., wstęp i kalendarium Z. Kubiak. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak.
• Biblia Sacra. Vulgatae editionis (1598). Sixti V Pontifi cis Maximi iussu recognita et edita. Romae: ex Typographia Vaticana.
• Biblia w przekładzie Jakuba Wujka z 1599 r. (2000). Transkrypcja typu „B” i wstępy J. Frankowski. Warszawa: Wydawnictwo Vocatio.
• David, J. (1601). Veridicus Christianus. Antwerpiae: ex offi cina Plantiniana, apud Ioannem Moretum.
• David, J. (1610). Duodecim specula Deum aliquando videre desideranti concinnata. Antverpiae: ex officina Plantiniana, apud Ioannem Moretum.
• Hińcza, M. (1631). Król Bolesny Jezus Chrystus. Lublin: druk Pawła Konrada.
• Hińcza, M. (1636). Dziecię Pan Jezus, to jest Nabożne rozmyślania o dzieciństwie Pana Jezusowym, tak przed narodzeniem, jako i po narodzeniu. Kraków: druk Franciszka Cezarego.
• Hińcza, M. (1638). Plęsy Jezusa z Anjołami, naświętszego krzyża tańce. Kraków: druk Franciszka Cezarego.
• Hińcza, M. (1641). Chwała z Krzyża, której i sobie, i nam nabył Jezus ukrzyżowany. Kraków: druk Andrzeja Piotrkowczyka.
• Hińcza, M. (1643). Głos Pański z Ewangelii adwentowych z naukami i ze stosowaniem do Najświętszego Sakramentu. Wilno: Drukarnia Ojców Bazylianów Unitów w monasterze Świętej Trójcy.
• Hińcza, M. (1665). Matka Bolesna Maryja, to jest tłumaczenie Męki Pana Chrystusowej. Kraków: druk u wdowy i dziedziców Franciszka Cezarego.
• Loyola, I. (1968). Ćwiczenia duchowne. W: Idem, Pisma wybrane. T. 2 (s. 7–213). Komentarz M. Bednarz, A. Bober, R. Skórka. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy.
• Leuven van, L. (1629). Amoris divini et humani antipathia. Antverpiae: apud Michaëlem Snyders.
• Mistrz Eckhart (1986). Kazania. Przeł. i oprac. W. Szymona. Poznań: Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów „W Drodze”.
• Masen, J. (1650). Speculum imaginum veritatis occultae, exhibens symbola, emblemata, hieroglyphica, aenigmata. Coloniae: apud Joan. Anton. Kinchium.
• Morsztyn, Z. (2001). Emblemata. Oprac. J. i P. Pelcowie. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
• Nadal, H. (1595). Adnotationes et meditationes in Evangelia. Antverpiae: excudebat Martinus Nutius.
• Nieremberg, J.E. (1645). Oculta fi losofia de la sympatia, y antipatia de las cosas, artificio de la naturaleza, y noticia natural del mundo, y segunda parte de la curiosa fi losofia. Barcelona: por Pedro Lacavalleria.
• Niesiecki, K. (1839). Herbarz polski powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych. T. 4. Lipsk: druk Breitkopfa i Haertela.
• Platon (2010). Państwo. Przeł., wstęp i objaśnienia W. Witwicki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Sucquet, A. (1625). Via vitae aeternae iconibus illustrata. Antverpiae: apud Henricum Aertssium.
• Treter, T. (1612). Symbolica vitae Christi meditatio. Brunsbergae: typis Geor. Schönfels.
• Beierwaltes, W. (2003). Platonizm w chrześcijaństwie. Przeł. P. Domański. Kęty: Wydawnictwo Antyk.
• Bednarska, J. (2009). Z dziejów polskiej ilustracji panegirycznej pierwszej połowy XVII wieku. Cz. 2: Problematyka stylistyczno-formalna polskiej panegirycznej ilustracji książkowej. Katowice: Muzeum Śląskie.
• Bielak, A. (2016). Taniec na Golgocie w medytacyjnym zbiorze Plęsy Jezusa z aniołami Marcina Hińczy. Tematy i Konteksty, 6 (11), 302–316.
• Boer de, W., Enenkel K.A.E., Melion W.S. (eds.) (2016), Jesuit Image Th eory. Leiden–Boston: Brill.
• Bowen, K.L., Imhof, D. (2003). Reputation and Wage: Th e Case of Engravers Who Worked for the Plantin- Moretus Press. Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art, 30 (3–4), 161–195.
• Buser, T. (1976). Jerome Nadal and Early Jesuit Art in Rome. Th e Art Bulletin, 58 (3), 424–433.
• Coakley, S., Gavrilyuk, P.L. (red.) (2014). Duchowe zmysły. Percepcja Boga w zachodnim chrześcijaństwie.Przeł. A. Gomola. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Czaplewski, P. (1914). Polacy na studiach w Ingolsztacie. Poznań: Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha.
• Daly, P.M., Dimler, G.R. (eds.) (1999–2007). Corpus Librorum Emblematum: Th e Jesuit Series. T. 1–5. Toronto: University of Toronto Press.
• Dekoninck, R. (2005). „Ad Imaginem”. Statuts, fonctions et usages de l’image dans la littérature spirituelle jésuite du XVIIe siècle. Genève: Droz.
• Dekoninck, R. (2006). „Emblemata sacra”: Emblem Books from Maurits Sabbe Library, Katholieke Universiteit Leuven. Philadelphia: Saint Joseph’s University Press.
• Dekoninck, R. (2016). Th e Jesuit Ars and Scientia Symbolica. From Richeome and Sandaeus to Masen and Ménestrier. W: W.S. Melion (ed.), Jesuit Image Th eory. Leiden: Brill.
• Dimler, G.R. (2002). Jesuit Emblem Books. An Overview of Research Past and Present. W: M. Bath, P.F. Campa, D.S. Russell (eds.), Emblem Studies in Honour of Peter M. Daly (s. 63–122). Baden–Baden: Koerner.
• Dodds, E.R. (2004). Pogaństwo i chrześcijaństwo w epoce niepokoju. Niektóre aspekty doświadczenia religijnego od Marka Aureliusza do Konstantyna Wielkiego. Przeł. J. Partyka. Posł. K. Bielawski. Kraków: Wydawnictwo Homini.
• Fabre, P-A. (1992). Ignace de Loyola le lieu de l’image. Le problème de la composition de lieu dans les pratiques spirituelles et artistiques jèsuites de la seconde moitiè du XVIe siècle. Paris: Editions de l’Ecole des Hautes Etudes en Sciences-Sociales et Librairie Vrin.
• Foucault, M. (2006). Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych. Przeł. T. Komendant. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/obraz Terytoria.
• Freedberg, D. (2005). Potęga wizerunków: studia z historii i teorii oddziaływania. Przeł. E. Klekot. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Górska, B. (1989). Krzysztof Plantin i Offi cina Plantiniana. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum.
• Grzebień, L. (1982). [hasło] Hińcza Marcin. W: H.E. Wyczawski (red.), Słownik polskich teologów katolickich. T. 2 (h–ł) (s. 50–51). Warszawa: Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej.
• Grzebień, L. (1996). [hasło] Hińcza Marcin. W: R. Darowski (red.), Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995 (s. 215). Oprac. L. Grzebień. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Kapuścińska, A. (2016). „Theatrum meditationis”. Ignacjanizm i jezuityzm w duchowej i literackiej kulturze Pierwszej Rzeczpospolitej – źródła, inspiracje, idee. W: A. Nowicka-Jeżowa (red.), Drogi duchowe katolicyzmu polskiego XVII wieku (s. 119–229). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Knapiński W. (1899). Rozmyślanie. W: Encyklopedia kościelna podług teologicznej encyklopedii Wetzera i Weltego z licznemi jej dopełnieniami przy współpracownictwie kilkunastu duchownych i świeckich osób. T. 23 (526–536). Wyd. M. Nowodworski. Warszawa: druk F. Czerwińskiego i sp.
• Koch, J.R. (1939), Quintilian and The Jesuit Ratio Studiorum [Master’s Th eses]. Pobrane z: http://ecommons.luc.edu/luc_theses/471 (28.12.2017).
• Lausberg, H. (2002). Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze. Przeł. oprac. i wstęp A. Gorzkowski. Bydgoszcz: Wydawnictwo Homini.
• Lewis, C.S. (2008). Odrzucony obraz. Wprowadzenie do literatury średniowiecznej i renesansowej. Przeł. i przedmowa W. Ostrowski. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak.
• Manning, E., van Vaeck, M. (eds.) (1996). Jesuits and Emblem Tradition. Selected Papers of the Leuven International Emblem Conference, 18–23 August 1996. Leuven: Brepols.
• Melion, W.S. (2003). Th e Art of Vision in Jerome Nadal’s „Adnotationes et Meditationes in Evangelia”. W: J. Nadal. Annotations and Meditations on the Gospels. T. 1 (Th e Infancy Narratives) (s. 1–96). Transl. and ed. by F.A. Homann. Philadelphia: Saint Joseph’s University Press.
• Melion, W.S. (2007). Introduction [wstęp]. W: H. Nadal (2007). Annotations and Meditations on the Gospels. T. 2 (Th e Passion Narratives) (s. 1–74). Transl. and ed. by F.A. Homann. Philadelphia: Saint Joseph’s University Press.
• Melzani, G. (1990). L’attenzione di Quintiliano per la psicologia. W: P.V. Cova, R. Gazich, G.E. Manzoni, G. Melzani (1990). Aspetti della ‘paideia’ di Quintiloano (s. 173–230). Milano: Vita e Pensiero.
• Monssen, L.H. (2009). Emblems in Jesuit Educational Practice: The Case of Santo Stefano Rotondo in Rome. W: R. Eriksen, M. Malmanger (ed.), Imitation, Representation and Printing in the Italian Renaissance (s. 305–366). Pisa–Rome: Fabrizio Serra Editore.
• Mrowcewicz, K. (1994). Polska poezja medytacyjna XVI stulecia – od Dantyszka do Grabowieckiego. W: S. Nieznanowski, J. Pelc (red.), Nurt religijny w literaturze polskiego średniowiecza i renesansu (s. 333–363). Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL.
• Mrowcewicz, K. (2010). Wstęp. W: Wysoki umysł w dolnych rzeczach zawikłany. Antologia polskiej poezji metafi zycznej epoki baroku: od Mikołaja Sępa Szarzyńskiego do Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Oprac. i wstęp K. Mrowcewicz. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN.
• Niebelska-Rajca, B. (2012). „Enargeia” i „energeia” w teoriach literackich renesansu i baroku. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN – Wydawnictwo Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”.
• Pelc, J. (2002). Słowo i obraz na pograniczu literatury i sztuk plastycznych. Kraków: TAiWPN Universitas.
• Poprawa-Kaczyńska, E. (1995). Ignacjański „modus meditandi” w kulturze religijnej późnego baroku. Rekonesans. W: C. Hernas, M. Hanusiewicz (red.), Religijność literatury polskiego baroku (s. 259–270). Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL.
• Śnieżewski, S. (2014). Terminologia retoryczna w „Institutio oratoria” Kwintyliana. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Treiderowa, A. (1968). Ze studiów nad ilustracją wydawnictw krakowskich w wieku XVII (z drukarń: Piotrkowczyków, Cezarych, Szedlów i Kupiszów). Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie, 14, 5–41.
• Urbański, P. (2000). Theologia fabulosa. Commentationes Sarbievianae. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Vannier, M.-A. (1998). [hasło] Traces (Vestigia). W: J.–Y. Lacoste (ed.), Dictionnaire critique de théologie (s. 1147–1148). Paris: Presses Universitaires de France.
• Warnar, G. (2015). Eye to Eye, Text to Image? Jan Provoost’s “Sacred Allegory”, Jan van Ruusbroec’s “Spieghel der eeuwigher salicheit”, and Mystical Contemplation in the Late Medieval Low Countries. W: W.S. Melion, L. Palmer-Wandel (eds.), Image and Incarnation: The Early Modern Doctrine of the Pictorial Image (s. 204–230). Boston: Brill.