PORTRETY ALBRECHTA PRUSKIEGO I KSIĘŻNEJ DOROTY NA OPRAWIE ZE ZBIORÓW BIBLIOTEKI KÓRNICKIEJ. Z BADAŃ NAD IKONOGRAFIĄ WŁADCÓW W RENESANSOWYM ZDOBNICTWIE INTROLIGATORSKIM

• Authors: Wagner Arkadiusz

Title variants

EN

Portraits of Albrecht of Prussia and duchess Dorothea on a binding kept at the Kórnik library. From research into the iconography of rulers in Renaissance book binding decorations

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The collections of the Kórnik Library of the Polish Academy of Sciences include a set of printed textes by Jan Seklucjan with a handwritten dedication to Albrecht Frederick, Duke of Prussia (†1618). Their binding is decorated with plaquettes with portraits of Albrecht von BrandenburgAnsbach, Duke of Prussia (†1568) and his first wife Dorothea (†1547). The article analyses both compositions, providing the following conclusions: they were made in the Konigsberg circles of the so-called Formschneider between the end of the 1530s and the first half of the 1540s. Between the period in question and 1565, wooden plaquettes (blocks) with these portraits were kept by the Duke’s court bookbinder, Kaspar Angler. After his death they probably belonged to the workshop equipment of his pupil Wolff Artzt, although it is also possible that they were used by a local religious writer, bookseller and possibly also bookbinder – Jan Seklucjan. Both works are examples of adaptation in Konigsberg of a specific formula of Renaissance book binding decoration, being at the same time a bookplate, based on a rectangular portrait plaquette presented in the centre of the cover. Compositions of such works most often depended on the painted portraits – mainly from the workshop of Lucas Cranach the Elder. Both Konigsberg portraits, however, are marked by prolonged proportions, a landscape background, and the display of coats of arms at the bottom. This fact should be explained by the painting models that were probably related to paintings in Albrecht’s Konigsberg residence. It is impossible to decide definitely whether they were made by a painter employed at his court (e.g. Crispin Herrant), or imported. Nevertheless, they are an indirect testimony to the existence of a gallery of portraits in the Konigsberg Castle, which was created on a long-term basis and with passion by the Duke of Prussia.

Keywords

EN

Prussian bookbinding in the 16th century; 16th century Konigsberg (Kaliningrad); Albrecht von Hohenzollern (1490–1568); Dorothea of Denmark (1504–1547); Jan Seklucjan (d 1578) – theologian, Lutheran pastor; Wolff Artzt vel Artus; Kaspar Angler; Hans Krell; Crispin Herrant; Jacob Binck

• Publisher: Biblioteka Kórnicka PAN
• Journal: Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej
• Year: 2019
• Issue: 36
• Pages: 99-122

Contributors

author

Wagner Arkadiusz

• Instytut Badań Informacji i Komunikacji UMK

References

• Albrecht von Brandenburg-Ansbach und die Kultur seiner Zeit. Ausstellung im Rheinischen Landesmuseum Bonn, Bearb. des Kataloges Iselin Gundermann, Düsseldorf 1968.
• Berliner Rudolf, Egger Gerhart, Ornamentale Vorlageblätter des 15. bis 19. Jahrhunderts, Bd. 1–2,München 1981.
• Cranach der Ältere. Ausstellungskatalog, Städel Museum, Frankfurt am Main 2007.
• De Gruyter Allgemeines Künstlerlexikon, Bd. 81, Hrsg. von Andreas Beyer, Bénédicte Savoy, Wolf Tegethoff, Berlin – Boston 2014.
• Deutsche Bucheinbände der Renaissance um Jakob Krause Hofbuchbinder der Kurfürsten August I. von Sachsen, [Bd. 1], Konrad von Rabenau, unter Mitarbeit von Susanne Rothe, Andreas Wittenberg, Brussel 1994; [Bd. 2] Bildband, Hrsg. von Konrad von Rabenau, Schöneiche bei Berlin 1994.
• Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. IV: Pomorze, opr. Alodia Kawecka-Gryczowa, Krystyna Korotajowa, Wrocław – Warszawa – Kraków 1962.
• Dyballa Katrin, Georg Pencz. Künstler zu Nürnberg, Berlin 2014.
• Ehrenberg Hermann, Die Kunst am Hofe der Herzöge von Preuβen, Leipzig u. Berlin 1899.
• Franczak Radosław, Oprawa Homiliarum z pełnopostaciowym wyciskiem radełka jagiellońskiego w zbiorach Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, „Biblioteka” 2016, nr 20, s. 55–69.
• Gundermann Iselin, Herzogin Dorothea von Preussen, 1504–1547, Köln – Berlin 1965.
• Herzogin Elisabeth von Braunschweig-Lüneburg 1510–1558. Herrschaft, Konfession, Kultur. Beiträge des wissenschaftlichen Symposiums der Klosterkammer Hannover vom 24. –26. Februar 2010 imHistorischen Museum Hannover, Bearb. von Eva Schlotheuber, Birgit Emich, Wolfgang Brandis, Manfred von Boetticher, Hannover 2011.
• Hollstein Friedrich Wilhelm Heinrich, German engravings, etchings and woodcuts ca. 1400–1700, vol. III: Hans Sebald Beham, Amsterdam [b r. wyd.].
• Hollstein Friedrich Wilhelm Heinrich, German engravings, etchings and woodcuts ca. 1400–1700, vol. VI: Cranach – Drusse, ed. by Karel G. Boon, Robert W. Scheller, Amsterdam [b r. wyd.].
• Hörsch Markus, Herrant Crispin, [w:] De Gruyter Allgemeines Künstlerlexikon, Bd. 72, Berlin – Boston 2012, s. 332–333.
• Hubatsch Walther, Albrecht von Brandenburg-Ansbach, Heidelberg 1960.
• Husung Max J., Über den Plattenstempelschnitt in Königsberg, [w:] Von Büchern und Bibliotheken, Hrsg. von Gustav Abb, Berlin 1928, s. 283–287.
• Jahn Johannes, 1472–1553 Lucas Cranach d. Ä. Das gesamte graphische Werk, München 1972.
• Jarosławiecka-Gąsiorowska Maria, Ikonografia świecka na oprawach XVI i XVII w., „Rocznik Biblioteki Narodowej” 1970, VI, s. 315–337.
• Kalden-Rosenfeld Iris, Binck (Bink) Jacob (Jakob), [w:] Saur Allgemeines Künstlerlexikon, Bd. 11, München – Leipzig 1995, s. 72–73.
• Karpp-Jacottet Sylvie, Melanchton-Bildnisse auf Einbänden des 16. Jahrhunderts, [w:] Philipp Melanchthon und Leipzig. Beiträge und Katalog zur Ausstellung, Hrsg. Günther Wartenberg i in., Leipzig 1997, s. 146–152.
• Koepplin Dieter, Falk Tilman, Lukas Cranach. Gemälde, Zeichnungen, Druckgraphik, Bd. 2, Ausstellung in Kunstmuseum Basel, Basel – Stuttgart 1976, s. 670–678.
• Kuhnert Ernst, Der Königsberger Bucheinband im XVI. Jahrhundert, „Sitzungsberichte der Altertumsgesellschaft Prussia” 1901, H. 22, s. 484–485.
• Kuhnert Ernst, Geschichte der Staats- und Universitätsbibliothek zu Königsberg, Leipzig 1926.
• Lahrs Friedrich, Das Königsberger Schloss, Stuttgart 1956.
• Löcher Kurt, Barthel Beham. Ein Maler aus dem Dürerkreis, München – Berlin 1999.
• Luther und die Folgen für Kunst, Hrsg. von Werner Hofmann, München 1983.
• Małłek Janusz, Seklucjan (Seclucianus, Sekluczian) Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 36, Warszawa – Kraków 1995, s. 182–186.
• Meller Katarzyna, [komentarz do:] Jan Seklucjan, Pieśni chrześcijańskie dawniejsze i nowe, których chrześcijani, tak w kościele jako i doma używać mają, [w:] Libri librorum, red. Katarzyna Meller, Wiesław Wydra, Poznań 2008, s. 285–288.
• Mühlpfordt Herbert Meinhard, Königsberger Skulpturen und ihre Meister, 1255–1945, Würzburg 1970.
• Oprawy książkowe w zbiorach Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu, cz. I: Rzeczpospolita, Prusy, Dolny Śląsk, Katalog wystawy, opr. Arkadiusz Wagner, współpr. Beata Madajewska, Anna Mazerska, Toruń 2018.
• Piekarski Kazimierz, Katalog Bibljoteki Kórnickiej, t. I: Polonica XVI-go wieku, cz. 1, Kórnik 1929.
• Rabenau Konrad von, Die doppelseitig gravierte Einbandplatte der Reformationszeit, „Einband Forschung” 2007, H. 21, s. 35–50.
• Rabenau Konrad von, Leipziger Einbandkunst im 16. Jahrhundert, [w:] Das Gewand des Buches, Hrsg. von. Roland Jäger, Leipzig 2002, s. 32–36.
• Rebel Ernst, Lucas Cranachs Porträtkunst. Personendarstellungen zwischen Vitalität und Formel, [w:] Lucas Cranach. Ein Maler-Unternehmer aus Franken, Hrsg. von Claus Grimm, Johannes Erichsen, Evamaria Brockhoff, Regensburg 1994, s. 131–138.
• Rohde Alfred, Das Schloss in Königsberg (Pr.) und seine Sammlungen, Berlin 1942.
• Rohde Alfred, Goldschmiedekunst in Königsberg, Bearb. von U. Stöver, Stuttgart 1959.
• Rospond Stanisław, Jan Seklucjan. Wybór pism, Olsztyn 1979.
• Schade Werner, Malarski ród Cranachów, Warszawa 1980.
• Schmidt Adolf, Schunke Ilse, Bildnisse auf deutschen Bucheinbänden des sechzehnten Jahrhunderts, „Jahrbuch der Einbandkunst” 1937, s. 16–36.
• Schwenke Paul, Lange Konrad, Die Silberbibliothek Herzog Albrechts von Preussen und sejner Gemahlin Anna Maria, Leipzig 1894.
• Syska Ewa, Co skrywają powojenne nabytki polskich bibliotek, czyli o metodach pozbywania się niechcianych proweniencji ze starych druków na przykładzie działalności poznańskiego antykwariusza Mariana Swinarskiego (1902–1965), [w:] Książka dawna i jej właściciele, red. Dorota Sidorowicz-Mulak i Agnieszka Franczyk-Cegła, t. II, Wrocław 2017, s. 301–307.
• Syska Ewa, Marian Swinarski (1902–1965). Poznański antykwariusz i bibliofil, Poznań 2014.
• Thielen Peter G., Die Kultur am Hofe Herzog Albrechts von Preussen (1525–1568), Göttingen 1953.
• Thielen Peter G., Kultur, [w:] Albrecht von Brandenburg-Ansbach und die Kultur seiner Zeit. Ausstellung im Rheinischen Landesmuseum Bonn, Düsseldorf 1968, s. 26–30.
• Tondel Janusz, Biblioteka zamkowa (1529–1568) księcia Albrechta Pruskiego w Królewcu, Toruń 1992.
• Tondel Janusz, Egzemplarz dedykacyjny Katarzyny Lutrowej, [w:] tegoż, Książka w dawnym Królewcu Pruskim, Toruń 2001, s. 38–42.
• Tondel Janusz, Ekslibrisy Biblioteki Zamkowej księcia Albrechta, [w:] Książka w dawnym Królewcu Pruskim, Toruń 2001, s. 264–276.
• Tondel Janusz, Eruditio et prudentia. Die Schloßbibliothek Herzog Albrechts von Preußen. Bestandkatalog 1540–1548, Wiesbaden 1998.
• Tondel Janusz, Katalog poloników Kammerbibliothek i Nova Bibliotheca księcia Albrechta Pruskiego zachowanych w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, Toruń 1991.
• Tondel Janusz, Najwcześniejszy ekslibris wschodniopruski Pawła Speratusa, [w:] tegoż, Książka w dawnym Królewcu Pruskim, Toruń 2001, s. 252–263.
• Tondel Janusz, Portrety z plakiet królewieckiego introligatora Kaspra Anglera, [w:] Pasja książki. Studia poświęcone pamięci profesora Janusza Dunina, red. Jacek Ladorucki, Magdalena Rzadkowolska, Łódź 2009, s. 90–96.
• Tondel Janusz, Rękopiśmienne dedykacje autorskie dla księcia pruskiego Albrechta Hohenzollern-Ansbach oraz jego syna w zbiorach Biblioteki Głównej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, „Zapiski Historyczne” 1985, t. I, z. 1, s. 99–114.
• Tondel Janusz, Wagner Arkadiusz, Silver Library of Albrecht of Prussia and his wife Anna Maria, Berlin – Münster – Wien – Zürich – London 2019.
• Wagner Arkadiusz, Poznańskie radełko jagiellońskie z lat czterdziestych XVI wieku. Problem treści ideowo-politycznych i wzorów ikonograficznych, „Roczniki Biblioteczne” 2012, R. LVI, s. 83–111.
• Wagner Arkadiusz, Superekslibris polski. Studium o kulturze bibliofilskiej i sztuce od średniowiecza do połowy XVII wieku, Toruń 2016.
• Wagner Wulf D., Das Königsberger Schloss. Eine Bau- und Kulturgeschichte, Bd. 1: Von der Gründung bis zur Regierung Friedrichs Wilhelms I. (1255–1740), Regensburg 2008; Bd. 2: Von Friedrich dem Größen bis zur Sprengung (1740–1967/68). Das Schicksal seiner Sammlungen nach 1945, Regensburg 2011.
• Warmiński Ignacy, Andrzej Samuel i Jan Seklucyan, Poznań 1906.
• Zimmermann Hildegard, Holzschnitte und Plattenstempel mit dem Bilde Luthers und ihre Beziehungen zur Werkstatt Cranachs, „Jahrbuch der Einbandkunst” 1927, s. 112–121.
• Zlat Mieczysław, Sztuka polska. Renesans i manieryzm, Warszawa 2010.
• Źródła elektroniczne: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=21753 [dostęp: 29.10.2019].
• http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/applet?mimetype=image%2Fx.djvu&sec=false&handler=djvu_html5&content_url=%2FContent%2F432360%2Fdirectory.djvu [dostęp: 15.11.2019].
• https://cranach.ub.uni-heidelberg.de/wiki/index.php/CorpusCranach:Albrecht_von_Brandenburg-Ansbach [dostęp: 23.10.2019].
• https://www.hist-einband.de/werkzeuge/?v=Luther&ex=false&searchTypeRadio=Werkzeug&no_cache=1 [dostęp: 17.09.2019].
• Dyballa Katrin, Georg Pencz: Between Nuremberg, Cracow and Königsberg, [w:] kunsttexte.de/ostblick,2016, nr 3, s. 1–10.

Identifiers

DOI

10.34843/szba-5a94