Zabytkowe dzwony z terenów Polski zachodniej i północnej. Problemy badań na tle zagadnienia strat dóbr kultury

• Authors: Tureczek Marceli

Title variants

EN

Historic bells in north and western Poland. Research questions in the context of the loss of cultural goods

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł, stanowiący studium przypadku, oparty jest na dokumentach z zasobu Deutsches Glockenarchiv w Norymberdze oraz z zespołu Okręgowego Urzędu Likwidacyjnego we Wrocławiu. Poprzez analizę przebiegu procesu rekwizycji i następnie rewindykacji na wybranych dokumentach ukazano problemy rozdysponowania (i rozproszenia) dzwonów w powojennej Polsce. Całkowicie niezależna od siebie działalność Ausschus für die Rückführung der Glocken e.V. oraz polskich instytucji po 1945 r. wyraźnie jest powiązana w likwidacji strat oraz rewindykacji dzwonów. Pełne poznanie omawianych zjawisk jest zdaniem autora nader istotne dla zrozumienia problemów metodologicznych związanych z badaniem strat dzwonów, ale może także być pomocne w dociekaniach dotyczących innych dóbr kultury, których losy po II wojnie światowej ciągle są przedmiotem badań. W przypadku dzwonów istotny pozostaje metodologiczny kontekst definiowania strat, które nie zawsze miały ch arakter wojenny, lecz są wynikiem skomplikowanej sytuacji powojennej dóbr kultury – szczególnie w przypadku Ziem Odzyskanych. Materiały te tworzą tło procederu przemieszczeń (i rekwizycji w kontekście przekazywania do hut) dzwonów w latach 50. XX wieku w Polsce zachodniej i północnej.

EN

The article, which is a case study, is based on documents from the Deutsches Glockenarchiv resource in Nuremberg and from the District Liquidation Office in Wrocław. By analyzing the process of requisitioning and then recovering selected documents, the problems of disposing (and dispersing) the bells after the War in Poland were shown. The activities of ARG and the activities of Polish institutions after 1945 are clearly linked in the liquidation of losses and the recovery of bells. Full understanding of the discussed phenomena is, in the author's opinion, extremely important in understanding methodological problems when examining bells loss, but it may also refer to the issues of other cultural goods whose fate after the Second World War are still the subject of research. In the case of bells, the methodological context of defining losses, which were not always warlike, is significant, but is the result of the situation of post-war cultural goods – especially in the case of so-called Regained Territories. These materials form the background of the displacement (and requisition in the context of the transfer to the smelters) of bells in the 1950s in Western and Northern Poland.

Keywords

PL

zabytkowe dzwony; straty dóbr kultury; Polska Zachodnia i Północna; stosunki polsko-niemieckie

EN

Antique bells; losses of cultural goods; Western and Northern Poland; Polish-German relations

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2019
• Issue: 2(11)
• Pages: 69-98

Contributors

author

Tureczek Marceli

• Instytut Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego, al. Wojska Polskiego 69, 65-762 Zielona Góra

References

• I. Źródła archiwalne
• Archiwum Akt Nowych
• Ministerstwo Kultury i Sztuki, Biuro Rewindykacji i Odszkodowań, sygn. 387/ 171–173.
• Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu
• Archidiecezja Poznańska w latach okupacji, sygn. OK0083, OK0091.
• Archiwum Państwowe Wrocław
• Okręgowy Urząd Likwidacyjny we Wrocławiu,
• Akta dzwonów pochodzących z rewindykacji 1948 rok, sygn. 521, 522, 523.
• Deutsches Glockenarchiv Norymberga
• Hauptkartei, Kreishandwerkerschaft, sygn. 1, 2, 3, 7, 8, 9, 25.
• Evangelisches Zentralarchiv Berlin
• Ausschus für die Rückfürung der Glocken e.V., sygn. 52/127, 52/148.
• II. Opracowania
• Gołos J., Kasprzak-Miller A., 2000, Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w latach 1939–1945 w granicach Polski po 1945 roku, t. 1 [województwa krakowskie i rzeszowskie], Poznań.
• Jamski P., Nesterow D., Nesterow R., Włodarek A., 2016, Ratownictwo dzwonów 1915–1921. Inwentaryzacja dzwonów pochodzących z dawnych Ziem Rzeczypospolitej ewakuowanych przez władze rosyjskie, Warszawa.
• Karkocha M., 2014, Dzwony kościelne utracone w czasie II wojny światowej z terenu diecezji kieleckiej. Przyczynek do zagadnienia, „Przegląd Nauk Historycznych”, R. 13, nr 2.
• Łuczak T., 2006, Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w latach 1939–1945 w granicach Polski po 1945 roku, t. 2 [województwo poznańskie], Poznań.
• Łuczak T., 2007, Dzwon czy złom?, „Biuletyn IPN”, nr 3.
• Mertinat F., 1941, Die Glocken der evangelischen Kirche in der Grenzmark, Grenzmärkische Heimatblätter, 17 Jg., Heft 1–2.
• Mertinat F., 1942, Die Glocken der evangelischen Kirche in der Grenzmark, Grenzmärkische Heimatblätter, 18 Jg., Heft 1–2.
• Nadolski P., 2008, Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w latach 1939–1945 w granicach Polski po 1945 roku, t. 3 [województwo śląskie], cz. 1 [diecezja katowicka wraz z częścią diecezji częstochowskiej], Katowice.
• Pawłowiczowa M., 2018, Obrazy Matki Bożej przywiezione po II wojnie światowej z Kresów Wschodnich, opoka.org.pl (dostęp: 4.01.2019).
• Peter C., 2018, Ort: Neukloster (Kr. Wismar) Kirche: Ev. ehem. Zisterzienserinnen – Klosterkirche St. Maria, mps w zbiorach Deutsches Glockenmuseum Gescher.
• Schlie F., 1897, Die Kunst- und Geschichtsdenkmäler des Grossherzogthums Mecklenburg-Schwerin, Bd. III, Schwerin.
• Tureczek M., 2010, Zabytkowe dzwony na Ziemi Lubuskiej. Dokumentacja – ochrona – badania, Zielona Góra.
• Tureczek M., 2011, Leihglocken. Dzwony z obszaru Polski w granicach po 1945 roku przechowywane na terenie Niemiec, Warszawa.
• Tureczek M., 2014, Ziemia Lubuska. społeczny wymiar dialogu o przeszłości i tożsamości, Międzyrzecz – Wschowa – Zielona Góra.
• Wolff F., 1920, Die Glocken der Provinz Brandenburg und Ihre Giesser, Berlin.