Eksplicytacja: zjawisko --> koncept --> termin w perspektywie metodologii modelu składni propozycjonalnej. Lingwistyczny głos w dyskusji o uniwersaliach translatologicznych

• Authors: Szumska Dorota , Ozga Krzysztof

Title variants

EN

Explicitation: phenomenon → concept → term from the perspective of the methodology of propositional syntax. A linguistic contribution to the dispute over translation universals

Abstracts

PL

Celem artykułu jest wykazanie, iż warto dokonać komparatystycznej inwentaryzacji zapleczy pojęciowoterminologicznych przekładoznawstwa i lingwistycznych badań nad tekstem. Punktem wyjścia takiej operacji winno być dążenie do konfrontacji stosowanych metajęzyków w ramach dyskursów naukowych obu obszarów badawczych pod kątem identyfikacji wspólnych kategorii pojęciowych i eliminacji sprzecznych z kluczowym w analizie tekstu założeniem oddzielania płaszczyzny formy od płaszczyzny treści założeń metodologicznych. Pozwoliłoby to na wypracowanie wartości dodanej w postaci wspólnej płaszczyzny komunikacji do wymiany doświadczeń badawczych, której istnienie wydaje się konieczne dla rozwoju obu dyscyplin. Wątkiem empirycznym w prezentowanych rozważaniach jest – stosownie do ich tytułu – wykazanie przy pomocy aparatu metodologicznego składni predykatowo-argumentowej amorficzności stosowanego w badaniach przekładoznawczych terminu „eksplicytacja” i propozycja doprecyzowania odpowiadającej mu kategorii pojęciowej.

EN

Explicitation: phenomenon → concept → term from the perspective of the methodology of propositional syntax. A linguistic contribution to the dispute over translation universals. Summary: The article aims to demonstrate that it is worthwhile to carry out a comparative analysis of the conceptual and terminological inventories of translatology and text linguistics. The inquiry should start by juxtaposing the metalanguages used in the research within these two areas of study, with a view to identifying conceptual categories common to both fields and eliminating those methodological assumptions which contradict the key assumption of text analysis, i.e. the separation of the plane of form from the plane of content. Through this it would be possible to achieve an added value by establishing a common ground for sharing research experiences, which appears to be the sine qua non for the development of both disciplines. The empirical strand of the article consists in demonstrating – with the help of the methodological apparatus of predicate-argument syntax – the amorphousness of the term ‘explicitation’ used in translation studies and in outlining a proposal for defining more precisely the conceptual category associated with the term. Keywords: explicitation, translation universals, translatology, propositional syntax, predicate-argument structure, terminology, metalinguistics

Keywords

PL

eksplicytacja,; uniwersalia translatologiczne,; przekładoznawstwo,; składnia propozycjonalna,; struktura predykatowo-argumentowa,; terminologia,; metalingwistyka

EN

explicitation,; translation universals,; translatology,; propositional syntax,; predicate-argument; structure,; terminology,; metalinguistics

• Publisher: Polskie Towarzystwo Językoznawcze; UNIVERSITAS Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych; Wydawnictwo LEXIS
• Journal: Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego
• Year: 2020
• Volume: 76
• Pages: 409-423

Contributors

author

Szumska Dorota

• Uniwersytet Jagielloński

author

Ozga Krzysztof

• Uniwersytet Jagielloński

References

• 1. Amsterdamski Stefan (1994): Tertium non datur? Szkice i polemiki – Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• 2. Baker Mona (1996): Corpus-based translation studies: The challenges that lie ahead. – [w:] Harold Somers (ed.): Terminology, LSP and Translation Studies. Studies in language engineering in honour of Juan C. Sager. – Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins, 175–185.
• 3. Bod Rens (2013): Historia humanistyki. Zapomniane nauki, tłum. Robert Pucek. – Warszawa: Aletheia.
• 4. Data-Bukowska Ewa (2016): Eksplicytacja w nieprofesjonalnym przekładzie szwedzko-polskim. Perspektywa kognitywna. – Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• 5. Gumul Ewa (2006): Explicitation in Simultaneous Interpreting: a strategy or a by-product of language mediation. – Across Languages and Cultures 7(2), 171–190.
• 6. Gajda Stanisław (1990): Wprowadzenie do teorii terminu. – Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich.
• 7. Grucza Franciszek (1991): Teoretyczne podstawy terminologii. – Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
• 8. Kaczmarek Jerzy (2007): Status poznawczy teorii: realizm epistemologiczny w ujęciu F. Bonsacka. – Zagadnienia Filozoficzne w Nauce XL, 30–58.
• 9. Kiklewicz Aleksander (2016): Russkij âzyk v modeli èksplikativnogo sintaksisa [Русский язык в модели экспликативного синтаксиса]. – Przegląd Wschodnioeuropejski VII/1, 133–152.
• 10. Kiklewicz Aleksander, Korytkowska Małgorzata, red. (2010): Podstawowe struktury zdaniowe języków słowiańskich: białoruski, bułgarski, polski. – Olsztyn: Centrum Badań Europy Wschodniej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.
• 11. Locke John (2017): An Essay Concerning Human Understanding Book II: Ideas, Copyright © Jonathan Bennett, https://www.earlymoderntexts.com/assets/pdfs/locke1690book2.pdf.
• 12. Muszyński Zbysław (2006): Założenia filozoficzne w koncepcjach językoznawczych. – [w:] Piotr Stalmaszczyk (red.): Metodologie językoznawstwa. Podstawy teoretyczne. – Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 38–56.
• 13. Nycz Ryszard (2006): Wprowadzenie. Kulturowa natura, słaby profesjonalizm. Kilka uwag o przedmiocie poznania literackiego i statusie dyskursu literaturoznawczego. – [w:] Ryszard Nycz, Michał Paweł Markowski (red.): Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy. – Kraków: Wydawnictwo Universitas, 5–40.
• 14. Ozga Krzysztof (2010): (Nie)izomorfizm jako kryterium analizy translatologicznej: Мастер и Маргарита – Mistrz i Małgorzata – The Master and Margarita. – [w:] Grażyna Habrajska (red.): Od idei do inteligencji w działaniu. – Kielce: Charaktery, 191–203, https://www.researchgate.net/publicatio /342154456_KRZYSZTOF_OZGA_Nieizomorfizm_jako_kryterium_analizy_translatologicznej_191_KRZY ZTOF_OZGA.
• 15. Ozga Krzysztof (2011): On Isomorphism and Non-Isomorphism in Language. An Analysis of Selected Classes of Russian, Polish and English Adverbs within the Communicative Grammar Framework. – Łódź: PRIMUM VERBUM, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/6859 /ozga_on_isomorphism_and_non-isomorphism_in_language_2011.pdf?sequence=1&isAllowed=y.
• 16. Rewers Ewa (1997): Granice etyki interpretacji. – Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja 6, 75–80.
• 17. Sobczyk Janusz R. (2010): Kryzys podstaw metodologicznych nauk o zarządzaniu kryzysem powinowactwa z naukami społecznymi. – Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica 234, 335–345.
• 18. Sokal Alan, Bricmont Jean (2004): Modne bzdury. O nadużywaniu pojęć z zakresu nauk ścisłych przez postmodernistycznych intelektualistów, tłum. Piotr Amsterdamski. – Warszawa: Prószyński i S-ka.
• 19. Szumska Dorota (2001): O sztuce kondensacji. - [w:] Grażyna Habrajska (red.): Język w komunikacji, t. I. – Łódź: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, 38–45.
• 20. Szumska Dorota (2006): Przymiotnik jako przyłączone wyrażenie predykatywne. Analiza formalizacji struktur propozycjonalnych w warunkach predykacji niezdaniotwórczej. – Kraków: Universitas.
• 21. Szumska Dorota (2010): Presupozycja: pre-sąd czy przesąd. O nadużywaniu terminu «presupozycja» w analizie semantycznej. – [w:] Halina Grzmil-Tylutki (red.): W poszukiwaniu znaczeń. – Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 574–581.
• 22. Szumska Dorota (2012): Импликатура: последнее искушение лингвиста. – [w:] Dorota Szumska (red.): Âzyk i metod. Russkij âzyk v lingvističeskih issledovaniâh XXI veka. 1 [Язык и метод. Русский язык в лингвистических исследованиях XXI века. 1]. – Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 361–366.
• 23. Szumska Dorota (2016a): Nauka jako sztuka (z)rozumienia. https://www.uj.edu.pl/document /10172/ 134341336/inauguracja_book_653.pdf/62e19470-32d8-4a83-b041-722b51ceda6b
• 24. Szumska Dorota (2016b): Czy językoznawstwo jest nauką przeterminowaną? – Tertium. Półrocznik Językoznawczy Tertium 1, https://journal.tertium.edu.pl/index.php/JaK/article/view/10.
• 25. Szumska Dorota (2017): Struktura predykatowo-argumentowa jako narzędzie analizy tekstu: pro et contra. – Studia z filologii polskiej i słowiańskiej 52, https://ispan.waw.pl/journals/index.ph /sfps/issue/view/95.
• 26. Witosz Bożena (2011): Naukowy język polski wobec metodologii ponowoczesnej. http://www.rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1375&Itemid=50.
• 27. Witosz Bożena (2016): Czy potrzebne nam typologie dyskursu? – [w:] Bożena Witosz, Katarzyna 28. Sujkowska-Sobisz, Ewa Ficek (red.): Dyskurs i jego odmiany. – Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 22–30.
• 28. Yokoyama Olga T. (2014): Modeling the Shifting Face of the Discourse Mediator. – [w:] Judit Arokay, Jadranka Gvozdanovic, Darja Miyajima (eds.): Divided Languages? Diglossia, Translation and the Rise of Modernity in Japan, China, and the Slavic World. – Springer International Publishing Switzerland, 161–180.
• 29. Wei Xiangqing (2018): Conceptualization and theorization of terminology translation in humanities and social sciences. Some reflections on NUTermBank development. – Terminology. International Journal of Theoretical and Applied Issues in Specialized Communication 24:2, 262–288.
• 30. Żmigrodzki Piotr (2003): Metalingwistyka jako krytyka idei i tekstów językoznawczych. – Polonica XXII–XXIII, 5–17.
• 31. Żmigrodzki Piotr (2006): Metalingwistyka. – [w:] Piotr Stalmaszczyk (red.): Metodologie językoznawstwa. Podstawy teoretyczne. – Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 57–73.
• 32. MMO – Bulgakov Mihail (2002): Master i Margarita. – Moskva: Olimp [Булгаков Михаил (2002): Мастер и Маргарита. – Москва: Олимп].
• 33. MMP – Bułhakow Michaił (2016): Mistrz i Małgorzata [przekład: Leokadia Anna Przebinda, Grzegorz Przebinda, Igor Przebinda]. – Kraków: Znak.
• 34. MMD – Bułhakow Michaił (2012 [1995]): Mistrz i Małgorzata [przekład: Andrzej Drawicz]. – Poznań: Rebis.
• 35. MMLD – Bułhakow Michaił (1996 [1969]): Mistrz i Małgorzata [przekład: Irena Lewandowska, Witold Dąbrowski]. – Warszawa: Czytelnik.
• 36. MMG – Bulgakov Mikhail (1996 [1967]): The Master and Margarita [przekład: Michael Glenny]. – London: The Harvill Press.
• 37. MMGM – Bulgakov Mikhail (1989 [1967]): The Master and Margarita [przekład: Mirra Ginsburg]. – London: Picador.
• 38. MMPV – Bulgakov Mikhail (2000 [1997]): The Master and Margarita [przekład: Richard Pevear, Larissa Volokhonsky]. – London: Penguin.
• 39. MMBT – Bulgakov Mikhail (1997 [1995]): The Master and Margarita [przekład: Diana Burgin, Katherine Tiernan O’Connor]. – London: Picador.