Chałat czy frak? Spór wokół produkcji filmu jidysz w przedwojennej Polsce

• Authors: Sitkiewicz Paweł

Title variants

EN

Khalat or Tailcoat? The Dispute over the Production of Yiddish Film in Pre-War Poland

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Produkcja filmów jidyszowych w Polsce lat 30. budziła skrajne reakcje wśród twórców, polityków, publicystów oraz widzów. Reakcje te odcisnęły ślad w przedwojennej publicystyce, we wspomnieniach, wywiadach i tekstach programowych. Na podstawie źródeł w języku polskim, jidysz i angielskim (wiele z nich nie było dotychczas przywo- ływanych w literaturze przedmiotu) autor zrekonstruował nieformalną dyskusję na temat funkcji, tożsamości i stylu kina żydowskiego w przedwojennej Polsce. Spory koncentrowały się wówczas wokół czterech głównych problemów: do kogo adresować film jidysz i jak uzasadnić jego istnienie w epoce naznaczonej antysemityzmem i groźbą wojny? jak definiować artystyczność filmu jidysz i uciec od odium szundu (żydowskiego kiczu)? jak wpisać się w szerszy projekt nowoczesnej kultury jidysz lub kultury żydowskiej?; jaką strategię obrać wobec kinematografii polskiej, w ramach której powstają filmy jidyszowe? W tekście zostają też poruszone kwestie szczegółowe, jak chociażby recepcja kina żydowskiego czy kontrowersje (polityczne, religijne, finansowe) związane z produkcją konkretnych filmów.

EN

The production of Yiddish films in Poland in the 1930s caused a lot of controversy among filmmakers, politicians, critics and viewers. These reactions left their mark on pre-war journalism, in memoirs, interviews and manifestos. The article reconstructs an informal discussion on the function, identity and style of Jewish cinema in prewar Poland, based on Polish-, Yiddish- and English-language sources (many of which have not yet been cited in relevant literature). The dispute revolved around four main issues: What is the perfect audience for Yiddish film and how to justify such film production in an era marked by anti-Semitism and the threat of war?; How to define the artistic aspects of Yiddish film and how to avoid shund ( Jewish kitsch)?; How to fit into the broader project of modern Yiddish or Jewish culture?; How to relate to Polish cinema industry which produces films in Yiddish? The article also deals with a number of specific issues, such as the reception of Jewish cinema or controversies (political, religious, financial) related to the production of particular films.

Keywords

PL

kino polskie; kino żydowskie; kino jidysz; film żydowski w Polsce

EN

Polish cinema; Jewish cinema; Yiddish cinema; Yiddish film in Poland

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2022
• Issue: 120 Kultura filmowa
• Pages: 6-27

Contributors

author

Sitkiewicz Paweł

• Uniwersytet Gdański

• https://orcid.org/0000-0003-2039-9154

References

• Berlewi, H. (2019). Kręte drogi sztuki żydowskiej (tłum. M. Zaremba). W: J. Suchan (red.), Polak, Żyd, artysta. Tożsamość a awangarda (ss. 368-377). Łódź: Muzeum Sztuki.
• Bialik, I. (1988). Audience Response in the Yiddish „Shund” Theatre. Theatre Research International, 13 (2), s. 97. https://doi.org/10.1017/S0307883300014401
• Biskupski, Ł. (2017). Kinofilia zaangażowana. Stowarzyszenie Miłośników Filmu Artystycznego „Start” i upowszechnianie kultury filmowej w latach 30. XX w. Łódź: Przypis.
• Blumenfeld, S. (2008). Człowiek, który chciał być księciem (tłum. M. Żurowska). Warszawa: Świat Książki.
• Geller, A. (2016). Debata o kulturze jidysz na łamach tygodnika „Literarisze Bleter”, rozprawa doktorska. Warszawa: Uniwersytet Warszawski.
• Goldberg, J. N. (1983). Laughter through Tears: The Yiddish Cinema. Rutherford – London: Fairleigh Dickinson University Press.
• Goldman, E. A. (2011). Visions, Images, and Dreams: Yiddish Film, Past and Present. Teaneck: Holmes and Meier.
• Gross, N. (2002). Film żydowski w Polsce (tłum. A. Ćwiakowska). Kraków: Rabid.
• Hoberman, J. (1991). Bridge of Light: Yiddish Film between Two Worlds. New York: Brandeis University Press.
• Kijek, K. (2017). Dzieci modernizmu. Świadomość, kultura i socjalizacja polityczna młodzieży żydowskiej w II Rzeczypospolitej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Kozłowska, M. (2016). Świetlana przyszłość? Żydowski Związek Młodzieży Cukunft wobec wyzwań międzywojennej Polski. Kraków – Budapeszt: Austeria.
• Markiewicz, H. (2004). Przeciw nienawiści i pogardzie. Teksty Drugie, (6), s. 112.
• Pevner, C. (1999). Joseph Green, the Visionary of the Golden Age. W: S. Paskin (red.), When Joseph Met Molly: A Reader on Yiddish Film (ss. 49-68). Nottingham: Five Leaves.
• Silber, M. (2008). Narrowing the Borderland’s „Third Space”: Yiddish Cinema in Poland in the Late 1930s. Jahrbuch des Simon-Dubnow-Instituts, 7, ss. 232-235.
• Silber, M. (2012). Cinematic Motifs as a Seismograph: Kazimierz, the Vistula and Yiddish Filmmakers in Interwar Poland. Gal-Ed: On the History and Culture of Polish Jewry, 23, ss. 43-47.
• Walden, J. S. (2009). Leaving Kazimierz: Comedy and Realism in the Yiddish Film Musical „Yidl mitn Fidl”. Music, Sound, and the Moving Image, 3 (2), s. 185.
• Włodek, R. (2019). Joseph Green, producent polskich filmów jidyszowych. Images, 16 (35), s. 90. https://doi.org/10.14746/i.2019.35.04