W kierunku krytycznej socjologii transformacji? Nastawienia poznawcze w autoportrecie polskich socjologów

• Authors: Kolasa-Nowak Agnieszka

Title variants

EN

Towards a critical sociology of transformation? Cognitive attitudes in a self-portrait of Polish sociologists

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Dwadzieścia lat przemian systemowych znalazło odbicie w rozległym dorobku analiz socjologicznych, który w ostatnich czasach stał się także przedmiotem autorefleksji w środowisku socjologów. Dyskusje i komentarze dotyczą stosunku socjologów do społeczeństwa. Poza odmiennymi podejściami teoretycznymi chodzi także o sposoby widzenia roli badacza społecznego, jego relacji wobec przedmiotu analiz i ocen temu towarzyszących. Te kwestie wpisują się w debatę publiczną nad kształtem nowej rzeczywistości i wynikami transformacji, bowiem obrazy, jakie wyłaniają się z interpretacji socjologów oddziaływają na opinię publiczną i znajdują wyraz w sporach ideologicznych i programach politycznych. Socjologiczny dyskurs o transformacji, wraz z autorefleksją badaczy społecznych nad pełnionymi przez nich rolami społecznymi, można więc potraktować jako głos w politycznej ze swej natury dyskusji nad kształtem rzeczywistości społecznej oraz perspektywami rozwoju Polski. Socjologowie uczestniczą w krytycznym przezwyciężaniu ideologicznych ograniczeń, charakteryzujących dotychczasowy język opisu zmiany systemowej. Zjawisko to wiąże się z uświadomieniem roli światopoglądów politycznych i ich uwarunkowań w dyskursie socjologicznym. Ta tendencja zdaje się narastać w ostatnich latach, prowadząc ku poszukiwaniu takich narzędzi naukowego opisu, które umożliwią postawienie i zinterpretowanie problemów, uznawanych w dyskusjach politycznych za istotne dla naszego regionu w obecnej, globalnej fazie przemian.

EN

Sociological analyses of Polish systemic transformation have changed during the last twenty years. There are various theoretical inspirations and interpretations. The differences also concern cognitive approaches and the roles of a social scientist in coping with this new challenge. These issues could be seen as a part of a public debate in Poland. Sociological interpretations of systemic change have been affecting public opinion and vice versa – have been influenced by ideological and political viewpoints. Recently sociological discourse about transformation has been accompanied by a growing stream of critical reflection. Polish social scientists have begun to reconstruct the most common cognitive approaches, which were the bases of interpretations. In the first years after the fall of communism, a simple model of imitative modernization was the most popular. During following years the criticism has increased. The technocratic and utopian point of view of many sociological analyses has been revealed. The critical sociology of transformation seems to be the new way of thinking. It is based on the concept of multiple modernities and the notion of a core-periphery division. The Polish systemic change is seen as a particular, history-based modernization of a relatively underdeveloped and backward peripheral society. At the same time sociologists are becoming more concerned about the conditions of constructing scientific knowledge in the situation of deep, radical social change. They are more interested in a constructivist approach and categories taken from contemporary sociology of science.

Keywords

PL

zmiana systemowa w Polsce; dyskurs socjologiczny; socjologia krytyczna; nastawienia poznawcze; zaangażowanie

EN

systemic change in Poland; sociological discourse; critical sociology; cognitive attitudes; involvement in social analyses

Discipline

• SOCIOLOGY: SOCIOLOGY

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Studia Sociologica
• Year: 2011
• Issue: 21
• Pages: 47-65

Contributors

author

Kolasa-Nowak Agnieszka

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

References

• Bauman Z. 1999, Po co komu teoria zmiany?, w: Zmiana społeczna. Teorie i doświadczenia polskie, red. J. Kurczewska, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Bińczyk E. 2001, Krytycznie o polskiej socjologii zmiany, „Studia Socjologiczne”, nr 3.
• Buchowski M. 2006, The Specter of Orientalism In Europe: From Exotic Other to Stigmatized Brother, „Anthropological Quarterly”, nr 79.
• Bukraba-Rylska I. 2004, Socjolog czasu transformacji – portret z negatywu, w: Zmiana czy stagnacja? Społeczeństwo polskie po czternastu latach transformacji, red. M. Marody, Scholar, Warszawa.
• Csepeli G., Orkeny A., Scheppele K.L. 1996, Acquired Immune Defficency Syndrome in Social Science in Eastern Europe, „Social Research” Vol. 63, No. 2.
• Domańska E. 2008, Obrazy PRL w perspektywie postkolonialnej, w: Obrazy PRL. O konceptualizacji realnego socjalizmu w Polsce, red. K. Brzechczyn, Oddział IPN, Poznań.
• Eyal G., Szelenyi I., Townsley E.R. 1998, Making Capitalism without Capitalists. Class Formation and Elite Struggles in Post-Communist Central Europe, Verso, London, New York.
• Giddens A. 1990, The Consequences of Modernity, Polity Press, Cambridge.
• Giza-Poleszczuk A., Marody M., Rychard A. 2000 (red.), Strategie i system. Polacy w obliczu zmiany systemowej, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Gliński P. 2005, Aktywność aktorów społecznych – deficyt obywatelstwa wobec codziennej zaradności Polaków, w: Kręgi integracji i rodzaje tożsamości. Polska. Europa. Świat. Pamiętnik XII Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, red. W. Wesołowski, J. Włodarek, Scholar, Warszawa.
• Gliński P. 2008, Socjologia polska i Polskie Towarzystwo Socjologiczne w roku 2007, w: Co nas łączy, co nas dzieli?, red. J. Mucha, E. Narkiewicz-Niedbalec, M. Zielińska, Wydawnictwo UZ, Zielona Góra.
• Goćkowski J. 2001, Teoretyk i ekspert. Role uczestnika przemian społecznych, w: Rozumienie zmian społecznych, red. E. Hałas, Wydawnictwo KUL, Lublin.
• Goćkowski J. 2003, Tradycja terapeutyczno-reformatorska w polskiej myśli socjologicznej, w: Los i wybór. Dziedzictwo i perspektywy społeczeństwa polskiego. Pamiętnik XI Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, red. A. Kojder, K. Sowa, Wydawnictwo URz, Rzeszów.
• Kolasa-Nowak A. 2010, Zmiana systemowa w Polsce w interpretacjach socjologicznych, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
• Krasnodębski Z. 2003, Demokracja peryferii, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
• Krzemiński I., Raciborski J. 2007, Socjologowie wobec wielkiej zmiany. w: Oswajanie wielkiej zmiany. Instytut Socjologii UW o polskiej transformacji, I. Krzemiński, J. Raciborski (wybór i oprac.), Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Kubiak H. 1996, Nauki społeczne wobec wyzwań procesu przemian w latach 90. Przypadek Polski, w: Naród – Władza – Społeczeństwo, red. A. Jasińska-Kania, J. Raciborski, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Marody M. 2000 (red.), Między rynkiem a etatem. Społeczne negocjowanie polskiej rzeczywistości,Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Mokrzycki E., Rychard A., Zybertowicz A. 2002 (red.), Utracona dynamika? O niedojrzałości polskiej demokracji, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Mucha J. 2001, Socjologia polska w latach 1990–2000. Badania społeczeństwa po przełomie, „Przegląd Socjologiczny”, nr 1.
• Mucha J. 2002, Socjologia krytyczna, w: Encyklopedia socjologii, t. 4, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Rychard A. 1991, Co nam zostało z tych lat? Dyskusja panelowa w Komitecie Socjologii PAN, „Studia Socjologiczne”, nr 1–2.
• Rychard A. 1998, Aktorzy społeczni i instytucje – strategie adaptacji, w: Polacy’95. Aktorzy i klienci transformacji, red. W. Adamski, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Rychard A. 2002, Polityka i społeczeństwo w Polsce. Ewolucja porządku instytucjonalnego, w: Utracona dynamika? O niedojrzałości polskiej demokracji, red. E. Mokrzycki, A. Rychard, A. Zybertowicz, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Rychard A. 2007, Parę refleksji o trudnościach tworzenia krytycznej socjologii postkomunizmu, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1.
• Said E.W. 2005, Orientalizm, tłum. Monika Wyrwas-Wiśniewska, Zysk i S-ka, Poznań.
• Sojak R., Wincenty D. 2005, Zagubiona rzeczywistość. O społecznym konstruowaniu niewiedzy, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Sojak R., Zybertowicz A. 2008, Transformacja podszyta przemocą. O nieformalnych mechanizmach przemian instytucjonalnych, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.
• Sosnowska A. 1997, Tu, tam – pomieszanie, „Studia Socjologiczne”, nr 4.
• Sosnowska A. 1998, Teorie zmiany i rozwoju społecznego a zmiany w Europie Wschodniej. O potrzebie perspektywy globalnej, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1.
• Szacki J. 1995, Wolność i demokracja a tradycje socjologii polskiej, w: Ludzie i instytucje. Stawanie się ładu społecznego. Pamiętnik IX Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, red. A. Sułek, J. Styk, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
• Szacki J. 1996, Nauki społeczne wobec wielkiej zmiany, „Odra”, nr 3.
• Szacki J. 1999, Nauki społeczne wobec wielkiej zmiany, w: Zmiana społeczna. Teorie i doświadczenia polskie, red. J. Kurczewska, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Szelenyi I., Treitman D., Wnuk-Lipiński E. (red) 1995, Elity w Polsce, w Rosji i na Węgrzech. Wymiana czy reprodukcja?, ISP PAN, Warszawa.
• Sztompka P. 1991, Many Sociologies for One World (The Case for “Grand Theory” and Theoretical Pluralism), „Polish Sociological Bulletin”, No. 3.
• Śliz A., Szczepański M.S. 2008, Kraina szczęśliwości czy miejsce przeklęte? Dwie dekady polskiej transformacji w oglądzie socjologicznym, w: Czy koniec socjalizmu? Polska transformacja w teoriach socjologicznych, red. A. Śliz, M.S. Szczepański, Scholar, Warszawa.
• Thompson E. 2006, Sarmatyzm i postkolonializm. O naturze polskich resentymentów,
• „Dziennik”, 18.11.06, dodatek „Europa”. Wesołowski W. 2000, Partie – nieustanne kłopoty, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Wnuk-Lipiński E. 2007, Kilka uwag na temat roli socjologii w XXI wieku, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1.
• Wnuk-Lipiński E., Ziółkowski M. 2001, Pierwsza dekada niepodległości. Próba socjologicznej syntezy, Wydawnictwo ISP PAN, Warszawa.
• Wódz K. 2005, Kwestie społeczne – dialog – współrządzenie: przyczynek do analizy dyskursu publicznego w Polsce. w: Kręgi integracji i rodzaje tożsamości. Polska. Europa. Świat. Pamiętnik XII Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, red. W. Wesołowski, J. Włodarek, Scholar, Warszawa.
• Zarycki T. 2007, Interdyscyplinarny model stosunków centro-peryferyjnych. Propozycje teoretyczne, „Studia Regionalne i Lokalne”, nr 1.
• Zarycki T. 2008, Kapitał kulturowy. Inteligencja w Polsce i w Rosji, Wydawnictwo UW, Warszawa.
• Zarycki T. 2009a, Socjologia krytyczna na peryferiach, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4.
• Zarycki T. 2009b, Peryferie. Nowe ujęcia zależności centro-peryferyjnych, Scholar, Warszawa.
• Ziółkowski M. 2000, Czy współczesnej (polskiej) socjologii grozi trywializacja?, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3.
• Zybertowicz A. 1995, Przemoc i poznanie. Studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy, Wydawnictwo UMK, Toruń.
• Zybertowicz A. 2002, Odwrócone spojrzenie: czy służby specjalne znajdują się na marginesie transformacji?, „Colloquia Communia”, nr 2.
• Zybertowicz A. 2005, Antyrozwojowe grupy interesu. Zarys analizy, w: Kręgi integracji i rodzaje tożsamości. Polska. Europa. Świat. Pamiętnik XII Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, red. W. Wesołowski, J. Włodarek, Scholar, Warszawa.

Identifiers

CEJSH db identifier

11PLAAAA10763