Sfery użycia języków polskiego i „ruskiego” na terenach polsko-ruskiego pogranicza kulturowego w XVIII wieku (na materiale druków typografii bazyliańskich)

• Authors: Getka, Joanna

Title variants

PL

The sphere of the use of Polish and “Rus’” (prosta mova) language in the areas of Polish-Rus’ culture borderland in the 18 century (based on Basilians printings)

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Eastern lands of the former Republic of Poland have always been multicultural and multilingual. In the 18th century there existed together languages: Old Church Slavonic, German, Lithuanian, French, Russian, Romanian, Polish, Rus’, Latin. Basilians printed texts in all those, so as to reach the greatest number of readers. It is important to marc, however, that in everyday communication were used only Polish and Rus’ languages (prosta mova). Other languages had been used in the literature, science, religious life. That is why the purpose of this article is to analyze the content of Polish and Rus’ language prints. This analysis is a basis to compare the scope of use of these languages. It can also be a valuable measure of the demand of Polish and Rus’ language readers for different type of texts. The analysis can lead to more complete picture of the eighteenth-century cultural and sociolinguistic situation of eastern part of former Republic of Poland.

Keywords

EN

drukarstwo bazyliańskie; XVIII wiek; język polski; prosta mowa

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku
• Journal: Studia Wschodniosłowiańskie
• Year: 2015
• Volume: 15
• Pages: 265-280

Dates

published

2015

Contributors

author

Getka, Joanna

References

• Beaurieu G.G., 1785, Wychowaniec z natury z francuskiego przetłumaczony [przez X. M. Ossuchowskiego Bazyliana], cz. I–II, Supraśl.
• Borysławski M., 1781, Kazanie na summie pogrzebowey przed złożeniem do grobu ciała ś. p. JW. Jana Mikołaja Hrabi Chodkiewicza generalnego starosty Xięstwa Żmudzkiego, generała leutnanta woysk rossyyskich... fundatora i kollatora Opactwa Supraslskiego miane... Supraśl.
• Bullae et Brevia Summorum Pontificum Sacrarum Congregationum Decreta nec non Serenissimorum Poloniae Regum diplomata. Congregationem Ruthenorum. O[rdinis]. S[ancti] B[asilii] M[agni] concernentia, vel Eidem oppotruna, jussu Generalis Consultationis, cum interventu Provincialium Officiorum, sub annum millesimum septingentesimum sexagesimum quartum celebratae, Poczajów 1767.
• Bulle, brevia, y listy okolne papieskie, tudzież kongregacyi dekreta, obrządkowi greckiemu ziednoczonemu służące: z różnych xiążek, tudzież bullaryuszu Benedykta XIV. zebrane, z łacińskiego języka na polski przełożone. Z przydatkiem powinności i obowiąsków XX. parochów i innych kapłanów, z Synodu Zamoyskiego Ruskiego prowincyalnego wyjętych, Supraśl 1799.
• Czapski F. S. K., 1783, Różne namienienia ćwiczenia się w cnotliwych i pożytecznych dla kraju obyczaiach..., Supraśl.
• Czapski F. S. K., 1787, Myśl szczera jak bydź dobrym mężem y oycem, każdemu z powołania swego przystoi, Senator polski współobywatelom dobrze radzący i Uwagi treść samą zawieraiace w sobie, przez co nachylamy się do upadku i jakiemi sposobami temu złemu najprędzej zabiegać potrzeba, Supraśl.
• Dubowicz A., 1642, Wyprawienie osoby, którą od Boga wziął, y na theatrum świata, szczęśliwie odprawił Jaśnie Wielmożny Jego Mość Pan, Janusz Skumin Tyszkiewicz... Wilno.
• Fielding H., 1790, Bombiza luterski w urzędzie wikarego, t. I–II, Lipsk [Supraśl].
• Fielding H., Xiądz wikary i przyjaciel iego..., nakładem Józefa Rogowskiego bibliopoli wileńskiego..., t. I–II, Lipsk [Supraśl] 1787.
• Guenserie de la Ch. M. A. Ch.], 1788, Kalwinka na pustyni wychowana albo pamiętnik Miledy B. t. I–II, Supraśl.
• Hebdomas saeculorum... olim.. in Occidentali imperio exercituum duce impensa... nunc... inter solemnes hymenaei thaedas... Joanis Mniszech... venatoris Regni ... Polessiaca Dodona ab Athenaeo Ducali Pinscensi Societas Jesu votivo drammate celebrata anno 1741 [z prawej strony]: na nieśmiertelną sławę Zamojskich prozapiii... pisane, teraz... Katarzynie z Zamoyskich Mniszchowej łowczynej koronnej prezentowane.. 1741, Supraśl.
• Historia o Magielonie królewnie neapolitańskiej dla zachęcenia ciekawego czytelnika z poprawą wydana... 1783, 1787, Supraśl.
• Historia o szlachetnej a pięknej Meluzynie... dla zabawy y pożytku pospolitego z niemieckiego ięzyka na polski przełożona, a z poprawą słów y sensu nowo do druku podana..., 1787, Supraśl.
• KadłubowskiM., 1755,Mowa przed szlubna Imci Xiędza Kadłubowskiego proboszcza białostockiego przy szlubie pana Budwiła skarbnika rawskiego z Imć Panną Katarzyną Trzebińską stolnikówną brzeską kujawską siostrą wielmożnej Jey Mości Pani Marii Kruszewskiej stolnikowej ziemi bielskiej... Supraśl.
• Kalendarz polski y ruski na rok 1795 pod znakiem księżyca. Wyrażaiący Święta rzymskie i ruskie, tudzież aspekty wybory, bieg planet odmiany powietrza czas siania, szczepienia, lekarstw używania, dni feralne, wschód y zachód słońca, zaćmienia y inne ciekawe obserwacye... Przez obywatela Wątpliwowskiego z nalezytą pilnością ułożony, 1795, Supraśl.
• Kawaler i panienka, oboje w młodości źle wychowani, z francuskiego [tłum. Melecjusz Ossuchowski]; 1786, Supraśl.
• Koronczewski A., 1779, Theologia moralna dla sposobiących się do stanu Kapłańskiego y owszem wszystkich duchownych staranie dusz ludzkich maiących... w swych traktatach zebrana przez... archiprezbitera kathedralnego i officjała brzeskiego, archidiakona włodzimirskiego cz. I, II, Supraśl.
• Książka lekarstw końskich oraz sposoby ratowania w chorobach bydła, owiec..., 1788, Poczajów.
• Kulczycki P., 1787, Treść Teologiczney nauki obyczainey Z Autorow Klassycznych Antoine i innych łacińskich przez rozmowy na kształt katechizmu dla łatwiejszego uczenia się i poięcia osobom duchownym... Poczajów.
• Kulczycki P., 1792, Treść Teologiczney nauki obyczainey z autorow Klassycznych Antoine i innych łacińskich przez rozmowy na kształt katechizmu dla łatwiejszego uczenia się i poięcia osobom duchownym... Niegdyś od S.P.J.X. Kulczyckiego.... wybrana, a teraz odnowiona, Poczajów.
• Kulczyński I., 1771, Monologium bazyliańskie, to iest, Żywoty Świętych Pańskich oboiey płci z Zakonu S. Bazylego W. na miesiące rozłożone, zebrane... i na dwie części podzielone. Część pierwsza, która zamyka w sobie miesiąc Styczeń, Luty, Marzec, Kwiecień, May i Czerwiec..., Wilno.
• Kyriatt A., 1799, Theologia dogmatyczna z autorów w tey o Bogu y rzeczach boskich umieiętności dobrze zasłużonych wyjęta przez X. Ambrożego Kyriatta Z.S.B. W. Kapłana w Semin. Brzeskim na polskim dyalekcie dawana... Wilno.
• Mokslas skaytima rašto lęki ko del mažu vaykialu, 1791, Wilno.
• Narolski J., 1777, Teologia moralna albo do obyczaiów sciągaiąca się przez pewnego Bazyliana Kapłana Prow. Litew. Zebrana na dwie części podzielona....Wilno.
• Narolski J., 1791, Teologia moralna albo do obyczaiów sciągaiąca się przez przez X. Z.S. Bazylego W.S.Th.D. I jej niegdyś profesora zebrana, na dwie części podzielona, a teraz potrzebnemi w wielu mieyscach do pierwszey części przydatkami od autora pomnożona... Wilno.
• Starzeński M., 1787, Zabawy, Quaeramus... cz. II. Poczajów.
• Swift J., 1784, Podróże kapitana Gulliwera w Różne kraie dalekie, t. I–II. Supraśl.
• Szyrma A., 1713, Drogi depozit do domu wiecznosci wniesiony, od Iaśnie Wielmoznego Iego Mości Pana Stefana na Tykocinie, y Tyczynie... Supraśl.
• Tomaszewski Bończa M. A., 1798, Opuszczenie wyspy Mogador czyli Wybawienie Niewolników..., Wilno.
• Tomaszewski Bończa M. A., 1799, Syn sędzią Czyli Zemsta i Wdzięczność Dramma w pięciu Aktach..., Wilno 1798, Wilno.
• Victor coronatus... Vladislavus III Poloniae Hungarie rex, in publicum spectaculum... Martino... Szczuka Vavelnicensi 1722, Supraśl.
• Živatas Pona yr Dieva musu Jezusa Chrystusa..., 1787, Supraśl.
• Богословiа нравоучителная, содержащая в себѣ собраное вкратцѣ поученiе о святых тайнах, о добродѣтелях богословских, о заповѣдех Божиих, о заповѣдех церковных, о грѣхах, о казнех и карах церковных с приложенiем обычныя науки о догматах веры кафолическiя, и лексiкона славенско-полскаго..., 1751, Poczajów.
• Богословiа нравоучителная, содержащая в себѣ собраное вкратцѣ поученiе о святых тайнах, о добродѣтелях богословских, о заповѣдех Божиих, о заповѣдех церковных, о грѣхах, о казнех и карах церковных с приложенiем обычныя науки о догматах веры кафолическiя, и лексiкона славенско-полскаго... 1756, Poczajów.
• Богословiа нравоучителная, содержащая в себѣ собраное вкратцѣ поученiе о святых тайнах, о добродѣтелях богословских, о заповѣдех Божиих, о заповѣдех церковных, о грѣхах, о казнех и карах церковных с приложенiем обычныя науки о догматах веры кафолическiя, и лексiкона славенско-полскаго... 1787, Poczajów.
• Дософтей [Досифей], митрополит Сучавський, 1673, Псалтир вiршований молдавською мовою. Uniów.
• Лексикон сирѣч словесник славенский, 1722, Supraśl.
• Народовещание или слово к народу кафолическому чрез монахов чина святаго Василiа Великаго в провинции Полской званию катихистичному прилѣжащих в повѣтѣ Кременецком, 1756 года проповеданое. Второе се, с прилежнѣйшем во исправленiи опаснством, еще же i пространным о обрядех христианских, от достов+рных писателей собранным новоприложенiем..., 1768, Poczajów.
• Народовещание или Слово к народу кафолическому..., 1778, Poczajów.
• Науки парохiяльнiя на недѣли i свята урочистiя... на простий и посполитий язык руський преложенiя, 1792, Poczajów.
• Науки парохiяльнiя на недѣли i свята урочистiя... на простий и посполитий язык руський преложенiя, 1794, Poczajów.
• Политика свѣцькая... 1770, Poczajów.
• Поученiе о с[вя]тих тайнах, о добродѣтелех б[о]гословских, о заповѣдех Б[о]жїхъ,о заповѣдех церковнiхъ, о грѣхахъ, о казнехъ и карахъ ц[е]рковнiх’: С прiложенiем обичной наукы о догматах вѣры кафолической въ кратцѣ собранное: Особом д[у]ховнїмъ, найпаче же презвитеромъ парохїалнїмъ благопотребное. 1745, Унiв.
• Слово к народу кафолическому чрез монахов чина св. Василiя Великого в провѣнцiи Полской званiю катихистiчному прилежающих в повѣтѣ Кременецком року... 1756 проповѣданое, 1765, Poczajów.
• Собранїе прыпадковъ краткое и дух[о]внымъ особамъ потребное имѣщее въ себѣ науку о сакраментахъ, о десати Б[ж]їихъ приказаняхъ о приказаняхъ церковныхъ и о науци хрїстїанской съ выкладомъ молитвы Отче нашъ и В[о](г)[о]родыце Дѣво илы исповѣданыя Вирѣ православнiя католичискїя... 1722, Supraśl.
• Bednarczuk L., 2004, Czy istnieją języki zachodnioruskie?; w: Polsko-białoruskie związki językowe, literackie, historyczne i kulturowe, M. Kondratiuk, B. Siegień (red.), Białystok.
• Brückner A., 1896, Spory o Unię w dawnej literaturze, „Kwartalnik Historyczny”, Rocznik X.
• Chyczewska-Hennel T., 1985, Świadomość narodowa szlachty ukraińskiej i Kozaczyzny od schyłku XVI do połowy XVII wieku, Warszawa.
• Cicero M.T., 1771, Mowy przeciwko Katylinie i za Markiem Marcellem... drukowane. Poczajów.
• Getka J., 2012, Język „Nauk Parafialnych” (1794) – ukraiński wariant prostej mowy końca XVIII wieku, Warszawa.
• Getka J., 2013, Polskojęzyczne druki bazyliańskie (XVIII wiek), Warszawa.
• Kość J., 1992, Z historii polsko-ukraińskich związków językowych we wschodniej Lubelszczyźnie, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. 6. Lublin, s. 101–114.
• Kość J., 1999, Polszczyzna południowokresowa na polsko-ukraińskim pograniczu językowym w perspektywie historycznej, Lublin.
• Kozak S., 2005, Polacy i Ukraińcy. W kręgu myśli i kultury pogranicza. Epoka romantyzmu, Warszawa.
• Kurzowa Z., 1984, Polszczyzna Lwowa i Kresów południowo-wschodnich do 1939 roku, Warszawa.
• Lehr-Spławiński T., 1978, Język polski. Pochodzenie, powstanie, rozwój, Warszawa.
• Lubowicz M., 1774, Grammatyka języka rossyiskiego, Poczajów.
• Minikowska T., 1980, Wyrazy ukraińskie w polszczyźnie literackiej XVI w., Warszawa – Poznań – Toruń.
• Nieć J., 1936, Drukarnie na Wołyniu, „Oriens”, r. IV, s. 147–150.
• Nitsh K., 1948, Studia z historii polskiego słownictwa, Kraków.
• Pidłypczak-Majerowicz M., 1986, Bazylianie w Koronie i na Litwie. Szkoły i Książki w działalności zakonu. Acta Universitatis Wratislaviensis Nr 779, Warszawa–Wrocław.
• Podróż lunatyka po miesiącu, 1787, Supraśl.
• Radyszewśkyj R., 1996, Polskojęzyczna poezja ukraińska od końca XVI do początku XVIII wieku, cz. 1:Monografia, „PraceKomisji Historycznoliterackiej” nr 48, Kraków.
• Rzewuski W., 1762, Zabawki wierszopiskie y Krasomowskie, Poczajów.
• Sheridan F., 1784, Nurzahad człowiek nieśmiertelny, historya wschodnia napisana w języku angielskim, Supraśl.
• Skinner B., 2006, Wartości społeczne Kościoła unickiego w XVIII wieku, w: Geopolityczne miejsce Białorusi w Europie i świecie, V. Bulhakau (red.), Warszawa.
• Smułkowa E., 2002, Białoruś i pogranicza. Studia o języku i społeczeństwie, Warszawa.
• [Sowizdrzał], 1786, Kulhawiec cały w żartach z niemieckiego..., Supraśl.
• Urbańczyk S., 1963, Charakterystyka staropolskich zapożyczeń wyrazowych z języka ukraińskiego, [w:] Studia linguistica in honorem Thaddaei Lehr-Spławiński, Kraków, s. 437–444.
• Walczak B., 1991, Między wschodem a zachodem (Uwagi o leksyce polskiego języka literackiego), [w:] Dzieje Lubelszczyzny. Między wschodem a zachodem. Cz. II. Piśmiennictwo pogranicza, R. Łużny i S. Nieznanowski (red.), Warszawa, s. 89–103.
• Zaleski J., 2004, Polszczyzna kresów południowo-wschodnich, [w:] Rieger J., Werenicz W. (red)., Studia nad polszczyzną kresową, t. II, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź, s. 9–14.
• Żurawski A., 1961, Uwagi o pożyczkach polskich w języku piśmiennictwa białoruskiego XVI i XVII wieku, „Slavia Orientalis” 1, s. 37–55.
• Жураўскi А. I., 1967, Гiсторыя беларускай лiтаратурнай мовы, t. 1, Мiнск.
• Запаско Я., Iсаєviч Я., 1984, Памятки книжного мистецтва, каталог стародрукiв виданих на Україni. Кн. 1, 2, Львiв.
• Титаренко В., 2007, Побутова лексика польського походження в пiвнiчноукраїнських пам’ятках XVI–XVII ст. (на матерiалi текстiв дiлового стилю), ,,Українська полонiстика”, 3–4/2007, s. 248–256.
• Українськi письменники: Бiобiблiографiчний словник, 1960, О.I. Бiлецький (red.), t. 1., Київ.
• Українськi письменники: Бiобiблiографiчний словник, О.I. Бiлецький (red.), t. 1., Kijów 1960.
• Яскевiч А.А., Старабеларускiя граматыкi, Mińsk 1996.

Identifiers

URI

http://hdl.handle.net/11320/3936

DOI

10.15290/sw.2015.15.19