Stan zachowania i walory krajobrazowe przywodnych zadrzewień topolowych Kanału Żerańskiego – metodologiczne studium przypadku

• Authors: Fortuna-Antoszkiewicz Beata , Łukaszkiewicz Jan , Wiśniewski Piotr

Title variants

EN

The preservation and landscape values of the waterside poplar shelterbelts of the Żerański Canal – a methodological case study

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Kanał Żerański (długości 17,6 km), wybudowany w latach 50. XX w. po utworzeniu Jeziora Zegrzyńskiego, stanowił część planowanej już wcześniej (lata 30. XX w.) drogi wodnej, łączącej Wisłę z Dnieprem. Kanał miał na celu obsługę transportową przyszłych terenów przemysłowych w okolicach portu na Żeraniu, a także skrócenie dystansu z Bugu do warszawskiego odcinka Wisły o około 41 km. Obecnie obszar wzdłuż Kanału Żerańskiego podlega coraz większej presji inwestycyjnej ze względu na bezpośrednie sąsiedztwo Warszawy (część Kanału jest w granicach administracyjnych miasta). W okresie od września 2015 r. do marca 2016 r. wykonano analizy terenowo-studialne w celu określenia wartości przyrodniczo-krajobrazowych miejsca [Fortuna-Antoszkiewicz i in. 2016]. Badania obejmowały szczególnie ocenę dendroflory w ujęciu taksonomicznym, przestrzennym, ilościowym i jakościowym, a także ocenę walorów krajobrazowych oraz stopnia antropopresji. Prace terenowe realizowano na zachodnim brzegu Kanału Żerańskiego, na reprezentatywnym odcinku długości około 10,0 km pomiędzy Rembelszczyzną (gmina Nieporęt) a Portem Żerańskim w Warszawie (dzielnica Białołęka). Na obszarze badań stwierdzono występowanie zanikających komponowanych liniowych form zadrzewień z lat 60. XX w. - rzędów i pasów topól różnych taksonów (część w stadium senilnym), m.in.: Populus ‘NE 49’, Populus xcanadensis Moench ‘Marilandica’, Populus nigra L. ’Italica’, Populus simonii Carriere ‘Fastigiata’. Tego typu zadrzewienia, zakładane wzdłuż śródlądowych dróg wodnych, spełniały ściśle określone funkcje: techniczne (przeciwwietrzne, przeciwerozyjne i inne), biocenotyczne, estetyczne. Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że tereny brzegowe Kanału Żerańskiego charakteryzują się wysokimi walorami krajobrazowymi (m.in. występowanie komponowanych, dojrzałych zadrzewień przywodnych). Jest to obszar wyjątkowy pod względem przyrodniczym i kulturowym w skali ponadlokalnej.

EN

The Żerański Canal (17.6 km in length), built in the 1950s after the Zegrze Reservoir was established, was part of the planned (since the 1930s) waterway linking the Vistula and Dnieper rivers. The canal was supposed to support future transport to/from industrial areas planned in the vicinity of the port in Żerań, as well as shorter the distance from the Bug river to the Warsaw section of the Vistula river by about 41 km. Currently, the area along the Żerański Canal is subject to increasing investment pressure due to the direct vicinity of Warsaw (part of the canal is within the city’s borders). In September 2015 – March 2016, field and study analyses were performed to determine the natural and landscape values of the site [Fortuna-Antoszkiewicz et al. 2016]. The research included, in particular, the assessment of woody plants in taxonomic, spatial, quantitative and qualitative terms, as well as the assessment of landscape values and the extent of human impact. The studies were carried out on the west bank of the Żerań Canal, on a representative section of ca. 10 km, from the port in Żerań (Warszawa) to the Rembelszczyzna village. In the research area were found gradually disappearing composed linear forms of tree cover from the 1960s: rows or strips of poplar’s various taxa (some in the declining phase), including: Populus ‘NE 49’, Populus xcanadensis Moench ‘Marilandica’, Populus nigra L. ‘Italica’, Populus simonii Carriere ‘Fastigiata’. This type of waterside shelterbelts, established along inland waterways, fulfilled predefined functions, including technical (wind protection, anti-erosion, etc.), biocenotic and aesthetic ones (currently they have a certain landscape value). The conducted research allows for the conclusion that the bank areas of the Żerański Canal have high landscape value (including the occurrence of composed, mature tree shelters). It is an area unique in natural and cultural terms on a supra-local scale.

Keywords

PL

Kanał Żerański; topole; zadrzewienia przywodne; waloryzacja dendrofolry

EN

waterside shelterbelts; evaluation of woody plants; poplars; Żerański Canal

• Publisher: Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego w Warszawie
• Journal: MAZOWSZE Studia Regionalne
• Year: 2018
• Issue: 27
• Pages: 81-102

Dates

published

2018-12

Contributors

author

Fortuna-Antoszkiewicz Beata

• SGGW, Katedra Architektury Krajobrazu

author

Łukaszkiewicz Jan

• SGGW, Katedra Architektury Krajobrazu

author

Wiśniewski Piotr

• SGGW, Katedra Architektury Krajobrazu

References

• Album wydany z okazji Krajowej Narady Zadrzewieniowej, 14–15 września 1964 r., Kielce, zb. prywatne.
• Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego 1919–1939, wojskowe mapy topograficzne: P39-S32-G_WARSZAWA-ZOLIBORZ; P39-S32-H_WARSZAWA-PRAGA; P39-S32-E_PUSTELNIK; P39-S32-D_JABLONNA, skala 1:25000, www.mapywig.org [dostęp: 21.12.2015].
• Chojnacki J., 1982, Roślinność rzeczywista Warszawy, mapa w skali 1:25 000, Zakład Fitosocjologii i Ekologii Roślin, Instytut Botaniki Uniwersytetu Warszawskiego, Druk OPGK, Białystok.
• Chojnacki J., 1990, Dzisiejsza potencjalna roślinność naturalna Warszawy, mapa w skali 1:50 000, Zakład Fitosocjologii i Ekologii Roślin, Instytut Botaniki Uniwersytetu Warszawskiego, Druk WZKart, Warszawa.
• Chojnacki G., Samsel A., Wielgat M., 2013, Prognoza oddziaływania na środowisko projektu miejscowego Planu zagospodarowania przestrzennego rejonu ulic Morelowej i Kowalczyka w Warszawie, KANON, Warszawa.
• Fortuna-Antoszkiewicz B., Łukaszkiewicz J., Wiśniewski P., 2016, Ekspertyza przyrodnicza i krajobrazowa terenów wzdłuż Kanału Żerańskiego. Etap I: sektor 1 (odcinek dł. ok. 1,0 km, ul. Modlińska – Osiedle ATAL Marina). Etap II: 15 sektorów (odcinek dł. 9,0 km, osiedle ATAL Marina – Rembelszczyzna), Warszawa (mps. w zb. Katedry Architektury Krajobrazu, SGGW w Warszawie).
• Fortuna-Antoszkiewicz B., Łukaszkiewicz J., 2016, Genesis and characteristics of woodlot forms in the landscape of southern England, Nauka Przyroda Technologie, 10, 4, #50, s. 1-18.
• Geoportal. Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa. http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/?gpmap=gp0&actions=acShowServices_KATASTER [dostęp: 29.08.2017].
• Hejmanowski S., Milewski J., Terpiński Z., 1964, Poradnik zadrzewieniowa, PWRiL, Warszawa.
• Hejmanowski S., 1970, Atlas odmian topoli uprawianych w Polsce, PWRiL, Warszawa.
• Hejmanowski S., 1975, Uprawa topoli, PWRiL, Warszawa.
• Jakuszewski T., 1973, Topola w zadrzewieniu kraju [w:] S. Białobok (red.), Topole (Populus L.). Nasze Drzewa Leśne, Monografie Popularnonaukowe, 12, Zakład Dendrologii i Arboretum Kórnickie w Kórniku, PWN, Warszawa – Poznań, s. 463-470.
• Jarocki W., 1954, Śródlądowe drogi wodne, Wyd. Komunikacyjne, Warszawa.
• Karwowski J., 1962, Drogi wodne, PWN, Łódź – Warszawa – Poznań.
• Kobyliński A., Kuśmierz A., 1995, Dokumentacja hydrogeologiczna badań modelowych na obszarze gminy Nieporęt, Przedsiębiorstwo Geologiczne „POLGEOL”, Warszawa (mps).
• Łuczyńska-Bruzda M., 1995, Zadrzewienia w krajobrazie otwartym. Ekologiczne i kulturowe przesłanki zadrzewień w krajobrazie rolniczym w świetle literatury przedmiotu, Studia i Materiały – Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu Narodowa Instytucja Kultury, Krajobrazy, 6, 18, Warszawa.
• Łukaszkiewicz J., 2010, Określanie wieku niektórych gatunków drzew ulicznych na podstawie wybranych parametrów dendrometrycznych, Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego, 58, Warszawa, s. 25-38.
• Kozłowska C., Oszako T., 1999, Podsumowanie badań nad udziałem czynników biotycznych kształtujących odporność odmian topoli i ich przydatność dla praktyki gospodarczej, Prace Instytutu Badawczego Leśnictwa, Seria A, 889, Warszawa, s. 21-28.
• Mapy historyczne, Urząd m.st. Warszawy – serwis mapowy online, www.mapa.um.warszawa.pl/mapaApp1/ mapa?service=mapa_historyczna [dostęp: 16.11.2015].
• Matuszkiewicz J.M., Roo-Zielińska E. (red.), 2000, Międzywale Wisły jako swoisty układ przyrodniczy (odcinek Pilica-Narew), Dokumentacja Geograficzna, 19, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, PAN.
• Matuszkiewicz W., 2001, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Matuszkiewicz W., Sikorski P., Szwed W., Wierzba M. (red.), 2013, Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla. Przewodnik ilustrowany, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego rejonu ulic Morelowej i Kowalczyka / Załącznik nr 1 do uchwały nr XC/2311/2014 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z Dnia 11 Września 2014 r.
• Nawalny M. (red.), 1997, Opracowanie kompleksowego modelu ekosystemu wodnego Zalewu Zegrzyńskiego. Raport roczny z realizacji projektu badawczego zamawianego, Instytut Systemów Inżynierii Środowiska, Politechnika Warszawska (msp), Warszawa.
• Najgrakowski M. (red.), 1993–1997, Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyńskiego PAN, Wydawca Główny Geodeta Kraju, Warszawa.
• Rozporządzenie Ministra z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Dz.U. nr 210, poz. 1260).
• Seneta W., Dolatowski J., 2012, Dendrologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Strzelecki W., Sobczak R., 1972, Zalesianie nieużytków i gruntów trudnych do odnowienia, PWRiL, Warszawa.
• Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Urbisz A., Danielewicz W., 2012, Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa.
• Woś A., 1993, Regiony klimatyczne Polski w świetle częstości występowania różnych typów pogody. Zeszyty Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 20, s. 47.
• Wysocki Cz., Sikorski P., 2009, Fitosocjologia stosowana w ochronie i kształtowaniu krajobrazu, Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
• Zabielski S., 1973, Uprawa topoli w Polsce [w:] S. Białobok (red.), Topole (Populus L.). Nasze Drzewa Leśne. Monografie Popularnonaukowe, 12, Zakład Dendrologii i Arboretum Kórnickie w Kórniku, PWN, Warszawa – Poznań, s. 413-462.
• Zielski A., Krąpiec M., 2004, Dendrochronologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.21858/msr.27.05