BOHATEROWIE OPTYMALNIE NIEMOŻLIWI. GENEZA, STRUKTURA I FUNKCJE MITYCZNEJ KONTRINTUICYJNOŚCI

• Authors: Czeremski Maciej

Title variants

EN

OPTIMALLY IMPOSSIBLE HEROES. GENESIS, STRUCTURE AND FUNCTIONS OF THE MYTHICAL CONTRINTUITIVENESS

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Bohaterowie mityczni zawsze przekraczają kondycję realnego człowieka. Celem prezentowanego artykułu jest wyjaśnienie tej tendencji, poprzez odwołanie do ustaleń religioznawstwa kognitywnego, a zwłaszcza do kluczowej dla tego podejścia idei kontrintuicyjności. Zgodnie z przyjętą perspektywą mityczne zniekształcenie koncepcji człowieka nie ma charakteru przypadkowego i ogranicza się wyłącznie do naruszenia intuicyjnych oczekiwań dotyczących tzw. kategorii ontologicznych. Jeśli naruszenia tego rodzaju mają umiarkowany charakter, bądź to w postaci stopnia zniekształcenia danego wyobrażenia, bądź proporcji wyobrażeń kontrintuicyjnych do intuicyjnych, to zawierające je narracje zapamiętywane są lepiej niż narracje złożone wyłącznie z wyobrażeń intuicyjnych. Wyjaśnia to preferencje do utrwalania takich form jak mit. W stopniu szczególnym zniekształcanie intuicyjnych oczekiwań dotyczy mitycznego bohatera, co z kolei wynika z wyższego stopni istotności wyobrażeń kontrintuicyjnych agensów, nad kontrintuicyjnymi wyobrażeniami innego typu. W artykule omówiono koncepcje kontrintuicyjności w rozumieniu religioznawstwa kognitywnego, oraz genezę tej koncepcji. Następnie przedstawiono strukturę wyobrażeń kontrintuicyjnych i przykłady wyobrażeń tego rodzaju oraz przedyskutowano kwestie związków kontrintuicyjności z nadprzyrodzonością. Odniesiono się także do empirycznych weryfikacji założeń teoretycznych zwłaszcza w takim zakresie, w jakim wyjaśniają one strukturę mitycznych narracji. Artykuł kończy się rozważaniami dotyczącymi ewolucji kontrintuicyjnego bohatera mitu, który wraz z racjonalizacją tej tradycyjnej formy narracyjnej może ulegać przekształceniom w kierunku bardziej intuicyjnych wariantów.

EN

Mythical heroes always cross the borders of what we think as the everyday condition of the real human being. The object of this research is the explanation of this phenomena by referring to some of the definitions from the cognitivist religious studies and particularly to the idea of contrintuitiveness crucial for this attempt. According to the assumed perspective, the mythical deformation of the concept of human being does not have the accidental character and is limited solely to the infringement of the intuitive expectation connected with ontological categories. If these kinds of infringements have moderate character and appear in the form of the destabilisation of the given image, or are presented in the form of proportional relations of contrintuitive representation to intuitive one, then, the narrations that embrace them are remembered better than the narrations composed exclusively of intuitive images. This is the explanation of the consolidation of such a form as a myth. The destabilisation of the intuitive expectations concerns particularly the mythical hero, but results from higher degree of the essentiality of the contrintuitive agents’ images over the contrintuitive images of other types. The research objective of this article was to present the theories of contrintuitiveness adapted to cognitive religious studies and the genesis of this conception. In the next part of the article the structure of the contrintuitive images was presented, together with the examples of these kinds of images. Further the relations between contrintuitiveness and supernaturality were discussed. The author tried also to deal with the empirical verification of the theoretical assumptions, particularly these ones which explain the structure of the mythical narration. In the end of the article we are provided with the analyses concerning the evolution of the contrintuitive mythical hero, who, together with the rationalisation of this traditional narrative form, can be transformed into more intuitive variants.

Keywords

PL

mit; kognitywistyka; religioznawstwo kognitywne; kontrintuicyjność; intencjonalny agens

EN

myth; cognitive science; cognitive study of religion; contrintuitiveness; intentional agent

• Publisher: Lubuskie Towarzystwo Naukowe
• Journal: Rocznik Lubuski
• Year: 2016
• Volume: 42
• Issue: 2
• Pages: 29-49

Contributors

author

Czeremski Maciej

• Uniwersytet Jagielloński

References

• Asad T. (1993), Genealogies of Religion. Discipline and Reasons of Power in Christianity and Islam, Johns Hopkins University Press, Baltimore.
• Atran S. (2013), Ewolucyjny krajobraz religii, Nomos, Kraków.
• Barrett J. L., Burdett E. R., Porter T. J. (2009), Counterintuitiveness in Folktales: Finding the Cognitive Optimum, „Journal of Cognition and Culture”, 2009/9.
• Barrett J. L. (2008), Coding and Quantifying Counterintuitiveness in Religious Concepts: Theoretical and Methodological Reflections, „Method & Theory in the Study of Religion”, 2008/20.
• Barrett J. L. (1999), Theological Correctness: Cognitive Constraint and the Study of Religion, „Method and Theory in the Study of Religion”, 1999/4.
• Barrett J., Nyhof M. (2001), Spreading Non-natural Concepts: The Role of Intuitive Conceptual Structures in Memory and Transmission of Cultural Materials, „Journal of Cognition and Culture”, 2001/1.
• Boyer P. (2005), I człowiek stworzył Bogow. . . Jak powstała religia?, Prószyński i S-ka, Warszawa.
• Boyer P., Ramble Ch. (2001), Cognitive Templates for Religious Concepts: Cross- cultural Evidence for Recall of Counter-intuitive Representations, „Cognitive Science”, 25.
• Boyer P. (2002),Why Do Gods and Spirits Matter at All?, [w:] Current Approaches in the Cognitive Science of Religion, ed. I. Pyysiainen, V. Anttonen, Continuum, London and New York.
• Czeremski M. (2013), Spontaniczne mity. Naturalne podstawy powszechności występowania mitu, [w:] Mit pod lupą II, M. Czeremski, K. Dominas, M. Napiorkowski, Libron, Krakow.
• Eliade M. (2009), Traktat o historii religii, Aletheia, Warszawa.
• Geertz C. (2005), Interpretacja kultur. Wybrane eseje, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Krakow.
• Mithen S. (1998), The Prehistory of the Mind. A Search for the Origins of Art, Religion, and Science, Orion, London and Phoenix.
• Norenzayan A., Atran S. (2004), Cognitive and Emotional Processes in the Cultural Transmission of Natural and Nonnatural Beliefs, [w:] The Psychological Foundations of Culture, ed. M. Schaller, C. Crandall, Lawrence Erlbaum Associates, Mahwah.
• Norenzayan A., Atran S., Faulkner J., Schaller M. (2006), Memory and Mystery: The Cultural Selection of Minimally Counterintuitive Narratives, „Cognitive Science”, 30.
• Pyysiäinen I. (2003), How Religion Works. Towards a New Cognitive Science of Religion, Brill, Leiden and Boston.
• Pyysiäinen I., Lindeman M., Honkela T. (2003), Counterintuitiveness as the Hallmark of Religiosity, „Religion”, 33.
• Sperber D. (2002), The Modularity of Thought and the Epidemiology of Representations, [w:] Mapping the Mind. Domain Specificity in Cognition and Culture, ed. L. A. Hirschfeld, S. A. Gelman, Cambridge University Press, Cambridge.
• Tooby J., Cosmides L. (1992), The Psychological Foundations of Culture, [w:] The Adapted Mind. Evolutionary Psychology and the Generation of Culture, ed. J. H. Barkow, L. Cosmides, J. Tooby, Oxford University Press, New York.
• Zieliński K. (2014), Iliada i jej tradycja epicka. Studium z zakresu greckiej tradycji oralnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.