Kobieta i kobiecość w ujęciu Tomasza z Akwinu a neotomistyczna etyka feministyczna. Analiza krytyczna

• Authors: Barkovskiy Tatiana

Title variants

EN

Woman and Femininity in Thomas Aquinas and Neo-Thomistic Feminist Ethics. A Critical Analysis

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W kontekście studiów kobiecych Tomasz z Akwinu jest prawdopodobnie najbardziej znany z głoszenia parafrazy poglądu Arystotelesa, który nazywa kobietę „niedorozwiniętym mężczyzną”. O ile Stagiryta rzeczywiście przyjmuje wątpliwą empirycznie przesłankę o inherentnej kobiecie niższej wartości wobec mężczyzny, którą konsekwentnie realizuje na stronach swoich wielu dzieł, o tyle w przypadku Tomasza problematyka płciowości nie jest podjęta w sposób tak oczywisty i ostateczny. Akwinata przede wszystkim nie nazywa kobiety „czymś niedorozwiniętym”, a „jedynie” okazjonalnym. Ma to odniesienie do jego teorii ontologicznej, w ramach której kobieta jest bytem okazjonalnym na poziomie jednostkowym, lecz koniecznym na poziomie ogólnym. Chociaż przyjmuje pewne twierdzenia Arystotelesa (takie jak upośledzoną racjonalność kobiety i jej naturalne poddaństwo wobec mężczyzny), to odrzuca inne, ukazujące ją jako istotę pozbawioną godności. Jeśli przyjmie się wyższość sfery duchowej nad cielesną, to ostatecznie odczytanie myśli Akwinaty na sposób quasi-feministyczny jest możliwe, czego dowodem jest np. istnienie katolickiego feminizmu neotomistycznego. Do jego osiągnięć zalicza się m.in. uznawanie rozwodów małżeństw, w których nie ma przyjaźni, porzucenie Arystotelowskiej biologii na rzecz współczesnej wiedzy naukowej oraz wskazanie na możliwość feministycznej interpretacji koncepcji prawa naturalnego, które powinno obejmować dobrostan kobiet i mniejszości.

EN

Within the context of women’s studies, Thomas Aquinas is probably best known for his paraphrase of Aristotle’s view, which describes woman as a “deformed man”. While the Philosopher indeed adopts the empirically dubious premise of woman’s value being intrinsically inferior to man, which he consistently implements throughout the pages of his many works, in Thomas’s case the issue of gender is not addressed so clearly and definitively. Above all, Aquinas does not call woman “something deformed”, but “only” occasional and misbegotten. This is a reference to his ontological theory, in which woman is an occasional entity on the individual level, but a necessary one on the general level. He also distinguishes two relations of equality and affirms one of them to exist between woman and man. Although he accepts some of Aristotle’s beliefs (such as the impaired rationality of woman and her natural submission to man), he rejects others which show her as a being devoid of dignity. If one accepts the superiority of the spiritual sphere over the bodily one, it is ultimately possible to interpret Aquinas’s thought in a quasi-feminist way, as evidenced by the existence of Catholic NeoThomistic feminism, among others. Its achievements include recognising the divorce of marriages in which there is no friendship, abandoning Aristotelian biology in favour of modern scientific knowledge, and indicating the possibility of a feminist interpretation of the concept of natural law, which should include the welfare of women and minorities.

Keywords

PL

Tomasz z Akwinu; Arystoteles; płeć; kobiecość; ontologia płci; feminizm neotomistyczny

EN

Thomas Aquinas; Aristotle; gender; femininity; ontology of gender; Neo-Thomistic feminism

• Publisher: Uniwersytet Warszawski. Wydział Filozofii
• Journal: Edukacja Filozoficzna
• Year: 2021
• Issue: 71
• Pages: 7-35

Contributors

author

Barkovskiy Tatiana

References

• Arystoteles, Generation of Animals, trans. A.L. Peck, Harvard University Press, Harvard 1942.
• Arystoteles, De generatione animalium, w: tegoż, Opera, ed. I. Bekkeri, t. V, Oxford University Press, Oxford 1837.
• Arystoteles, Etyka nikomachejska, tłum. D. Gromska, PWN, Warszawa 1982.
• Arystoteles, O rodzeniu się zwierząt, tłum. P. Siwek, PWN, Warszawa 1979.
• Arystoteles, Polityka, tłum. L. Piotrowicz, PWN, Warszawa 1964.
• Arystoteles, Zoologia, tłum. P. Siwek, PWN, Warszawa 1982.
• Tomasz z Akwinu, Quaestio disputata de spiritualibus creaturis, Marietti, Taurini–Romae 1953, www.corpusthomisticum.org.
• Tomasz z Akwinu, Scriptum super Sententiis, Parmae 1856, www.corpusthomisticum.org.
• Tomasz z Akwinu, Sententia libri Ethicorum, Commissio leonina, Romae 1969, www.corpusthomisticum.org.
• Tomasz z Akwinu, Summa contra Gentiles, Marietti, Taurini–Romae 1961, www.corpusthomisticum.org.
• Tomasz z Akwinu, Summa Theologiae, Ex Typographia Polyglotta, Romae 1888, www.corpusthomisticum.org.
• Tomasz z Akwinu, Super Epistolam S. Pauli ad Romanos lectura, Taurini 1953, www.corpusthomisticum.org.
• Tomasz z Akwinu, Summa contra Gentiles. Prawda wiary chrześcijańskiej, tłum. Z. Włodek i W. Zega, Wydawnictwo W drodze, t. 1, Poznań 2003, t. 2, Poznań 2007, t. 3.
• Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, tłum. P. Bełch, Veritas, Londyn 1963.
• Tomasz z Akwinu, Traktat o człowieku, tłum. S. Swieżawski, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2000.
• Adamiak E., Kobieta w Kościołach i wspólnotach chrześcijańskich. Próba syntezy teologicznej, „Poznańskie Studia Teologiczne” 2001, t. 11, s. 91–114, URL: https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/8362/1/06_Elzbieta_Adamiak_Kobieta%20w%20Ko%C5%9Bcio%C5%82ach%20i%20wsp%C3%B3lnotach%20chrze%C5%9Bcija%C5%84skich_91-114.pdf.
• Adriaens P.R., In Defence of Animal Homosexuality, „Philosophy, Theory, and Practice in Biology” 2019, Vol. 11(22), s. 1–19, https://doi.org/10.3998/ptpbio.16039257.0011.022.
• Andolsen B.H., Whose Sexuality? Whose Tradition? Women, Experience, and Roman Catholic Sexual Ethics, w: Feminist Ethics and the Catholic Moral Tradition, ed. C. E.Curran, M.A. Farley, R.A. McCormick, Paulist Press, New York 1996, https://doi.org/10.1007/978-94-015-7963-6_4.
• Andrzejuk A., Tomistyczna «La Révolution Sexuelle» O. Adriano Olivy OP, „Studia Theologica Varsaviensia” 2016, nr 1, s. 223–247, URL: https://czasopisma.uksw.edu.pl/index.php/stv/article/view/1899/1734, https://doi.org/10.21697/stv.2016.54.1.11.
• Clague J., Gender and Moral Theology: A Shared Project, w: Catholic Theological Ethics: Past Present, and Future, ed. J.F. Keenan, Orbis Books, Maryknoll, New York 2011, s. 282–295.
• Cornish P.J., Marriage, Slavery, and Natural Rights in the Political Thought of Aquinas, „The Review of Politics” 1998, Vol. 60, No. 3, s. 545–561, https://doi.org/10.1017/S0034670500027467.
• Eco U., In Praise of Thomas Aquinas, „The Wilson Quarterly” 1986, Vol. 10, No. 4, s. 78–87.
• Farley M.A., Just Love: A Framework for Christian Sexual Ethics, Continuum, New York 2006.
• Ferrante J.M., The education of women in the Middle Ages in theory, fact, and fantasy, w: Beyond Their Sex: Learned Women of the European Past, ed. P.H. Labalme, New York University Press, New York 1980, s. 9–42.
• Finley J., The Metaphysics of Gender: A Thomistic Approach, „The Thomist: A Speculative Quarterly Review” 2015, Vol. 79, No. 4, s. 585–614, https://doi.org/10.1353/tho.2015.0031.
• Firer Hinze C., Women, Families, and the Legacy of Laborem Exercens: A finished Agenda, „Journal of Catholic Social Thought” 2009, Vol. 6, No. 1, s. 63–92, URL: http://www.virtualplater.org.uk/wp-content/uploads/2011/10/Firer-Hinze-in-J-of-CSTh-2009.pdf.
• Fullam L., Toward a Virtue Ethics of Marriage: Augustine and Aquinas on Friendship in Marriage, „Theological Studies” 2012, Vol. 73, No. 3, s. 663–692, https://doi.org/10.1177/004056391207300309.
• Gaillardetz R.R., The Groupe des Dombes Document “One Teacher” (2005): Toward a Postconciliar Catholic Reception, „Theological Studies” 2013, Vol. 74, No. 1, s. 20–47, https://doi.org/10.1177/004056391307400102.
• Grimes K., Butler Interprets Aquinas. How to Speak Thomistically About Sex, „The Journal of Religious Ethics” 2014, Vol. 42, No. 2, s. 187–215, https://doi.org/10.1111/jore.12053.
• Hall P., Narrative and the Natural Law: An Interpretation of Thomistic Ethics, Notre Dame, Indiana, 1994.
• Hartel J., The Integral Feminism of St. Thomas Aquinas, „Gregorianum” 1996, Vol. 77, No. 3, s. 527–547, URL: http://www.laityfamilylife.va/content/dam/laityfamilylife/Documenti/donna/filosofia/english/integral-feminism-of-st-thomas-aquinas.pdf.
• Keenan J.F., A History of Catholic Moral Theology in the Twentieth Century: From Confessing Sins to Liberating Consciences, Continuum, London 2010.
• Lichacz P., O łączeniu myśli feministycznej z tomistyczną, „Studia Antyczne i Mediewistyczne” 2014, nr 12(47), s. 139–151.
• McCluskey C., An Unequal Relationship Between Equals: Thomas Aquinas On Marriage, „History of Philosophy Quarterly” 2007, Vol. 24, No. 1, s. 1–18.
• Miller J., A Note On Aquinas: And Ordination Of Women, „New Blackfriars” 1980, Vol. 61, No. 719, s. 185–190, https://doi.org/10.1111/j.1741-2005.1980. tb06920.x.
• Firer Hinze C., Hornbeck II J.P., ed., More than a Monologue: Sexual Diversity and the Catholic Church, Vol. 1, Voices of Our Times, Fordham University Press, New York 2014.
• Firer Hinze C., Hornbeck II J.P., ed., More than a Monologue: Sexual Diversity and the Catholic Church, Vol. 2, Inquiry, Thought and Expression, Fordham University Press, New York 2014.
• Murphy W.F., Revisiting Contraception: An Integrated Approach in Light of the Renewal of Thomistic Virtue Ethics, „Theological Studies” 2011, Vol. 72, No. 4, s. 812–847, https://doi.org/10.1177/004056391107200406.
• Nolan M., Aquinas and the Act of Love, „New Blackfriars” 1996, Vol. 77, No. 902, s. 115–130, https://doi.org/10.1111/j.1741-2005.1996.tb01537.x.
• Nolan M., The Aristotelian Background to Aquinas’s Denial that «Woman is a Defective Male», „The Thomist” 2000, Vol. 64, No. 1, s. 21–69, https://doi.org/10.1353/tho.2000.0001.
• Nussbaum M., Social Justice and Universalism: In Defense of an Aristotelian Account of Human Functioning, „Modern Philology” 1993, nr 90, s. 46–73.
• Oliva A., Amours. L’Église, les divorcés remariés, les couples homosexuels, Les Éditions du Cerf, Paris 2015.
• Oliva A., Essence et finalité du mariage selon Thomas d’Aquin: pour un soin pastoral renouvelé, „Revue des Sciences philosophiques et théologiques” 2014, Vol. 98, No. 4, s. 601–668, https://doi.org/10.3917/rspt.984.0601.
• Penczek M., Wola i intelekt w filozofii Tomasza z Akwinu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.
• Serrano del Pozo I., Algo imperfecto y ocasional. Una relectura a la controvertidatesis de Tomás de Aquino sobre la mujer, „Divus Thomas” 2018, Vol. 121, No. 3, s. 268–280.
• Sommer V., ed., Homosexual Behaviour in Animals. An Evolutionary Perspective, Cambridge University Press, Cambridge 2006.
• Sowle Cahill L., Catholic Feminists and Traditions: Renewal, Reinvention, Replace, „Journal of the Society of Christian Ethics” 2014, Vol. 34, No. 2, s. 27–51, https://doi.org/10.1353/sce.2014.0029.
• Staples K.K., Medieval Europe, w: A Companion to Global Gender History, ed. T.A. Meade, M.E. Wiesner-Hanks, Wiley-Blackwell, Hoboken 2021.
• Środa M., Czy etyka ma płeć?, „Etyka” 2012, nr 45, s. 7–15, URL: https://etyka.uw.edu.pl/index.php/etyka/article/view/877/829, https://doi.org/10.14394/etyka.877.
• Traina C.L.H., Feminist Ethics and Natural Law: The End of the Anathemas, Georgetown University Press, Washington, DC 1999.
• Trepczyński M., Ishikawa T., Czy kobieta to niewydarzony mężczyzna? Metafizyka płci z perspektywy Tomasza z Akwinu i dzisiejszej biologii, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2017, nr 2(102), s. 237–254, URL: https://journals.pan.pl/dlibra/publication/115641/edition/100511/content.
• Uliński M., Płeć jako determinanta roli i pozycji społecznej według nauki Arystotelesa, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1996, nr 41, s. 3–20.
• Vega-Frutis R., Macias-Ordoñez R., Guevara R., Fromhage L., Sex change in plants and animals: a unified perspective, „Journal of Evolutionary Biology” 2014, 27, s. 667–675, https://doi.org/10.1111/jeb.12333.