Metoda realizmu socjalistycznego w operze Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego

• Authors: RZANNA-SZCZEPANIAK Ewa

Title variants

EN

Socialist Realism method in Tadeusz Szeligowski’s opera Bunt żaków (The scholars’ revolt)

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Wprowadzenie metody realizmu socjalistycznego do twórczości muzycznej w Polsce w latach 50. ubiegłego stulecia, traktowane przez polityków jako jeden z kolejnych etapów budowania społeczeństwa socjalistycznego – wyzwolonego z konfliktów klasowych, implikowało praktyczne rozwiązania w zakresie warsztatu kompozytorskiego. Od kompozytorów oczekiwano: 1) przewartościowania hierarchii gatunków i form muzycznych (oparcia twórczości na formach wokalnych i programowych oraz formach muzyki użytkowej); 2) wykorzystania (w warstwie słownej lub programowej) aktualnej tematyki, wspierającej proces kształtowania nowego ustroju; 3) nawiązania w utworach do tradycji narodowej i europejskiej (z wyłączeniem elementów tradycji XIX-wiecznej) oraz polskiej muzyki ludowej. Opera Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego była pierwszym dziełem operowym skomponowanym w Polsce po roku 1945. Jej twórcy zostali odznaczeni – w roku 1951 – Nagrodą Państwową I stopnia. Prapremiera dzieła, która odbyła się we Wrocławiu, oraz kolejne przedstawienia w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Moskwie i Dreźnie zostały entuzjastycznie przyjęte przez słuchaczy i krytyków muzycznych. Utwór przedstawiano jako wzór realizacji w twórczości muzycznej w Polsce metody realizmu socjalistycznego. Równocześnie wskazywano na wysokie walory artystyczne oraz dużą atrakcyjność widowiskową dzieła. Artykuł stanowi próbę opisania opery w kontekście polityki kulturalnej w Polsce w latach 1945– 1956. Analiza dzieła wynika z przyjęcia założeń rosyjskiego narodowego dramatu muzycznego i obejmuje: fabułę opery – ze wskazaniem na źródła konfliktów, głównego bohatera, formę dramatyczno-muzyczną, elementy operowe, melodykę i harmonikę, teksty oraz motywy przewodnie. Na podstawie przeprowadzonych analiz można stwierdzić, że realizacja wytycznych zgłaszanych kompozytorom przez polityków, działaczy partyjnych, odbywa się w analizowanym dziele na trzech poziomach: dramaturgicznym, językowym i muzycznym. Opera Bunt żaków stanowi swego rodzaju odpowiedź jej twórców (kompozytora i librecisty) na (posługując się słowami ówczesnej propagandy) „zapotrzebowanie społeczne”. Tym samym utwór wpisuje się w proces ideologizacji kultury muzycznej zachodzący w Polsce w latach 50. XX wieku.

EN

The introduction of the socialist realism method to music composition in Poland in the 1950s, considered by politicians as one of the successive stages of building a socialist society – liberated from class conflicts – implied practical solutions in the field of compositional technique. The composers were expected to: 1) re-evaluate the hierarchy of musical genres and forms (the need for musical creativity to be based on vocal and programme forms, as well as forms of utility music); 2) use (in the verbal or programme layer) topical subjects supporting the process of shaping the new system; 3) make references in their works to national and European tradition (excluding the elements of the 19th century tradition) and to Polish folk music. Tadeusz Szeligowski’s opera Bunt żaków (The scholars’ revolt) was the first opera to be composed in Poland after 1945. Its creators were awarded the Level I State Prize in 1951. The preview of the piece, which took place in Wrocław, and subsequent performances in Warsaw, Kraków, Poznań, Moscow and Dresden were enthusiastically received by listeners and music critics. The piece was presented as a model realisation of the socialist realism method in musical creation in Poland. High artistic values and spectacular attractiveness of the piece were pointed out as well. The article attempts to describe the opera in the context of cultural policy in Poland in the period 1945–1956. The analysis of the piece results from the adoption of the assumptions of the Russian national musical drama and includes: the plot of the opera - with a focus on the sources of conflicts, the main character, the dramatic and musical form, opera elements, melodics and harmonies, texts and leitmotifs. On the basis of the conducted analyses, it can be stated that the implementation of the instruc- tions issued by politicians and party activists to the composers is performed in the piece in question on three levels: dramaturgical, linguistic and musical. The opera The scholars’ revolt constitutes a kind of response of its creators (composer and librettist) to a specific “social demand” (in the words of the propaganda of that time). Thus, the piece is a part of the process of the ideologization of musical culture taking place in Poland in the 1950s.

Keywords

PL

polityka kulturalna; realizm socjalistyczny w muzyce polskiej; Tadeusz Szeligowski; Bunt żaków

EN

Polish cultural policy; socialist realism; socialist realism in Polish music; Tadeusz Szeligowski; The scholars’ revolt

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie
• Journal: Edukacja Muzyczna
• Year: 2018
• Issue: 13
• Pages: 67–95

Dates

published

2018

Contributors

author

RZANNA-SZCZEPANIAK Ewa

References

• Bierut Bolesław, O odchyleniu prawicowym i nacjonalistycznym w kierownictwie Partii i o sposobach jego przezwyciężenia. Referat wygłoszony na plenum Komitetu Centralnego PPR dn. 31 sierpnia 1948 roku, „Nowe Drogi” 1948 nr 11, s. 9–39.
• Bierut Bolesław, O upowszechnieniu kultury, Radiowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1948.
• Deklaracja ideowo-programowa PZPR uchwalona na Kongresie Zjednoczenio- wym, [w:] Polska Partia Robotnicza. Dokumenty programowe 1942–1948, oprac.: R. Nazarewicz (red.), R. Halaba, B. Hillebrandt, T. Sierocki, Książka i Wiedza, Warszawa 1984.
• Konferencja kompozytorów w Łagowie Lubuskim w dniach od 5 VIII do 8 VIII 1949. Protokół, „Ruch Muzyczny” 1949 nr 14, s. 12–34.
• Sokorski Włodzimierz, przemówienie wygłoszone na IV Zjeździe ZZLP, PKF 1949.
• Szeligowski Tadeusz, Bunt żaków, PWM, Kraków 1951.
• Badecki Karol, Polska liryka mieszczańska, Towarzystwo Naukowe, Lwów 1936. Brandstaetter Roman, Bunt żaków, widowisko operowe w czterech aktach, PWM, Kraków 1951.
• Brandstaetter Roman, Moja współpraca z Tadeuszem Szeligowskim, [w:] Tadeusz
• Szeligowski. Studia i wspomnienia, red. F. Woźniak, Bydgoszcz 1987, s. 171–176.
• Chomiński Józef Michał, Wilkowska-Chomińska K., Rosyjski narodowy dramat muzyczny, [w:] Opera i dramat, PWM, Kraków 1976, s. 274–282.
• Gertig Iwona, Problem archaizacji w operze „Bunt żaków” Tadeusza Szeligowskiego, Poznań 1978 [maszynopis].
• Kański Józef, Przewodnik operowy, PWM, Kraków 1978.
• Lissa Zofia, Bunt żaków T. Szeligowskiego, PWM, Kraków 1955.
• Lissa Zofia, Pierwsza opera w Polsce Ludowej „Bunt żaków”, [w:] Muzykologia polska na przełomie. Rozprawy i artykuły naukowo-krytyczne, PWM, Kraków 1952, s. 157–193.
• Putrament Jerzy, Pół wieku, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1969.
• Thomas Adrian, Szeligowski Tadeusz, [w:] The New Grove Dictionary of Opera, volume 4: Roe–Z, ed. by S. Sadie, London 1992, s. 622–623.
• Brandstaetter Roman, Bunt żaków, „Muzyka” 1951 nr 2, s. 15–16.
• Chomiński Józef Michał, Zagadnienia formalizmu i tendencje ideologiczne w polskiej muzyce współczesnej na tle rozwoju muzyki światowej, „Ruch Mu- zyczny” 1948, 4, 20, s. 2–6.
• Kisielewski Stefan, Czy w muzyce istnieje formalizm?, „Ruch Muzyczny” 1948, 4, 22, s. 2–6.
• Kocznur Jan, Proces księdza Andrzeja Czarnkowskiego, „Palestra” 1960, nr 4/9, s. 70–74.
• Sokorski Włodzimierz, O sztukę realizmu socjalistycznego (na marginesie kon-
• ferencji aktywu partyjnego w dniu 30 maja), „Nowe Drogi” 1949, nr 4, s. 129–136.
• Sokorski Włodzimierz, Formalizm i realizm w muzyce, „Ruch Muzyczny” 1948 (R. 4), nr 23–24, s. 2–5.
• Szeligowski Tadeusz, Jak komponowałem „Bunt żaków”, „Muzyka” 1951, nr 12, s. 11–13.
• Zjazd pisarzy w Szczecinie, „Twórczość” 1949, nr 3, s. 6.
• Żółkiewski Stefan, Przed nowym etapem w polityce kulturalnej, „Kuźnica” 1947, nr 50, s. 2–3.

Identifiers

ISSN

2545–3068