„Corpus Christi, corpus delicti” – nowy kontrakt narracyjny. „Pokłosie” (2012) Władysława Pasikowskiego wobec kompromitacji kategorii polskiego świadka Zagłady ["Corpus Christi, Corpus Delicti": A new narrative contract. Władysław Pasikowski’s "Aftermath" (2012) and the invalidation of the category of the Polish Witness to the Holocaust]

• Authors: Elżbieta Janicka
• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Corpus Christi, Corpus Delicti: A new narrative contract. Władysław Pasikowski’s Aftermath (2012) and the invalidation of the category of the Polish Witness to the HolocaustWładysław Pasikowski’s 2012 feature film Aftermath recapitulates and works through the existing resources in documentary cinema that deals with the Polish context of the Holocaust (Claude Lanzmann, Paweł Łoziński, Marian Marzyński, Agnieszka Arnold). It is also founded on the knowledge amassed in the wake of the countrywide debate about the 1941 Jedwabne massacre (2000–1). As such, it rejects the majority narrative of the Holocaust, one told under the banners of the Righteous Among the Nations (the paradigm of innocence), the Polish witness to the Holocaust (triggering an unjustified identification of the Jaspersian paradigm of unimputable, metaphysical guilt with unwarranted guilt), and the alleged collective Polish trauma of the Holocaust.Aftermath is analyzed as a treatise on antisemitism which problematizes and narrativizes phantasms that are central to this socio-cultural pathology, visualizing the mechanism whereby the phantasm of the Jew is constructed and imposed on actual individuals. It also touches upon the Christian roots and identitarian dimension of antisemitism, alongside its central figure: the Crucifixion. Antisemitism is a matter of religion as a doctrine but also religion as an institution.By displaying a plexus of discourses and practices, attitudes and behaviors, Pasikowski defends the great quantifier as a legitimate category to describe the Polish context of the Holocaust. He debunks the essential differentiation between pre-modern and modern antisemitism (including notions about the secondary nature of Polish antisemitism in relation to the German Nazi exterminatory projects targeted at the Jews).The film convincingly portrays antisemitism as dominating the experience and its representation to such an extent that antisemitic culture loses the ability to reflect on the human condition. Where a non-antisemite sees the irreducible strangeness that is inherent to individual existence, the antisemite sees a Jew, etc. The long duration of violence and exclusion has turned the phantasmic and alternative reality of antisemitism into reality tout court, as it produces a materiality of its own, up to and including the materiality of the atrocity (stolen property, looted corpses, etc.).The text offers an extensive discussion of the essential conflict between Aftermath and the system of Polish culture. The aesthetic is political. The juxtaposition of two genre films (the thriller and the Western) and a plebeian protagonist with a domain that is perceived as proper to the intelligentsia provoked widespread shock and rejection. Accusations of kitsch, exaggeration, improbability, and a colonial gaze enabled critics to sidestep, if not invalidate, the director’s argument. A study of the reception of Aftermath is a study of class distinction in action.Pasikowski’s film portrays antisemitism as a problem of an antisemitic culture and an antisemitic society. This entails a radical invalidation of the notion of antisemitism as an inter-group conflict, thus exposing the fiction and falsehood of such constructs as “dialogue” and “reconciliation.”Despite its pessimistic diagnosis, Aftermath raises the possibility of change and the emancipatory potential of self-empowerment. By considering the cultural and social implications of our knowledge about antisemitism and the Polish context of the Holocaust, the film reveala systemic challenge posed by the imperative to revise culture and reject its toxic models. From this perspective, a new narrative becomes possible as a critique of narratives. Corpus Christi, corpus delicti – nowy kontrakt narracyjny. Pokłosie (2012) Władysława Pasikowskiego wobec kompromitacji kategorii polskiego świadka ZagładyFilm fabularny Pokłosie (2012) Władysława Pasikowskiego przynosi rekapitulację i przepracowanie dotychczasowych zasobów kina dokumentalnego dotyczącego polskiego kontekstu Zagłady (C. Lanzmann, P. Łoziński, M. Marzyński, A. Arnold). Ufundowany jest także na wiedzy narosłej po debacie jedwabieńskiej (2000) oraz na odrzuceniu dotychczasowych dominujących większościowych narracji o Zagładzie: spod znaku Sprawiedliwych (paradygmat niewinności) i spod znaku polskiego świadka Zagłady (paradygmat Jaspersowskiej winy niezarzucanej oraz zbiorowej polskiej traumy Zagłady).Tekst proponuje spojrzenie na Pokłosie jako traktat o antysemityzmie, który problematyzuje i narratywizuje fantazmaty oraz mechanizmy kluczowe dla tej społeczno-kulturowej patologii. Wizualizacja obejmuje mechanizm konstruowania fantazmatu Żyda i nakładania go na realne podmioty. Nie omija też chrześcijańskich korzeni i tożsamościowego wymiaru antysemityzmu z centralną figurą Ukrzyżowania. Antysemityzm jest sprawą religii jako doktryny, ale też instytucji.Unaoczniając splot dyskursów i praktyk, postaw i zachowań, Pasikowski broni wielkiego kwantyfikatora jako zasadnej kategorii opisu polskiego kontekstu Zagłady. Obala też istotowe rozgraniczenie między antysemityzmem przednowoczesnym i nowoczesnym (w tym wyobrażenie o podrzędności polskiego antysemityzmu względem niemieckiego nazistowskiego przedsięwzięcia eksterminacyjnego wymierzonego w Żydów).Film w przekonujący sposób pokazuje, że antysemityzm do tego stopnia zawładnął doświadczeniem i jego reprezentacją, że kultura antysemicka straciła możliwość dostępu do namysłu nad ludzką kondycją. Tam, gdzie nieantysemita widzi nieredukowalną obcość przyrodzoną jednostkowej egzystencji, antysemita widzi Żyda etc. Długie trwanie przemocy i wykluczenia sprawia, że z rzeczywistości fantazmatycznej i alternatywnej antysemityzm staje się rzeczywistością tout court. Wytwarza bowiem własną materialność, do materialności zbrodni włącznie.Tekst obszernie omawia istotowy konflikt Pokłosia z systemem kultury polskiej. Estetyczne jest polityczne. Połączenie kina podwójnie gatunkowego (thriller, western) oraz plebejskiego bohatera z domeną uchodzącą za inteligencki monopol wywołało w większości szok i odrzucenie. Zarzuty – kiczu, przesady, braku prawdopodobieństwa, kolonialnego spojrzenia – pozwoliły w dużym stopniu wyminąć, jeśli nie unieważnić, rozpoznania reżysera. Studium recepcji Pokłosia to studium dystynkcji klasowej w działaniu.Film Pasikowskiego pokazuje antysemityzm jako problem kultury antysemickiej i antysemickiego społeczeństwa. Oznacza to radykalną kompromitację wyobrażenia antysemityzmu jako konfliktu międzygrupowego, czego konsekwencją jest obnażenie fałszu i fikcji konstruktów takich, jak „dialog” i „pojednanie”.Mimo pesymistycznej diagnozy społecznej, Pokłosie wskazuje na możliwość zmiany i potencjał emancypacji tkwiący w samoupodmiotowieniu. Podejmując refleksję nad tym, co wynika dla kultury i społeczeństwa z wiedzy na temat antysemityzmu i polskiego kontekstu Zagłady, film wskazuje na wyzwanie systemowe w postaci imperatywu rewizji kultury i odrzucenia jej toksycznych wzorów. W tym świetle nowa narracja staje się możliwa – jako krytyka narracji.

Keywords

EN

antisemitism; Holocaust; Crucifixion; Aftermath; Pokłosie; Western; thriller; distinction; participant observers

• Publisher: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Studia Litteraria et Historica
• Year: 2018
• Issue: 7

Dates

published

2018

online

2018-12-31

Contributors

author

Elżbieta Janicka

Identifiers

DOI

10.11649/slh.1714