Rasy wyższe, rasy niższe. O popularyzacji wiedzy na temat różnorodności ludzkiej na ziemiach polskich w dobie pozytywizmu

• Authors: Katarzyna Wrzesińska
• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Superior races, inferior races: On popularization of knowledge on human diversity in the Polish lands in the era of PositivismThis article aims at demonstrating why an attitude to view the human diversity according to a criterion of race originated in the society in the epoch of Positivism. It is an outline of a specific approach of Polish popular science to popularize achievements of word science in the field of anthropology. The fact that races exist was then taken for granted and efforts were made to describe them. Readers of periodicals were acquired with racial classifications based on geographical and morphological criteria, often evaluating civilizations of individual races and the races themselves.Opinions of both foreign and Polish scientists, travelers and journalists were influenced by Eurocentric world view, and consequently the recognition of a white man, his appearance, activities and civilization, as a pattern that should be followed and imitated by all others in the name of human progress. The term race itself was not defined; moreover, it was used without consistency and arbitrarily, and frequently interchangeably with such terms as ‘generation,’ ‘people,’ ‘branch,’ ‘tribe’ and ‘nation.’ Despite the aboundance of press publications on human races, the knowledge of this notion did not became a systematic one. Notions specific for the then anthropology became more widely known, and the glorification of colonial successes of the white man helped enforce a conviction of his superiority over “wild races” and support cruelty conducted in the name of progress. However, Polish positivist thought approached scientific racism with criticism. Rasy wyższe, rasy niższe. O popularyzacji wiedzy na temat różnorodności ludzkiej na ziemiach polskich w dobie pozytywizmuCelem artykułu jest ukazanie jednej z dróg, która przyczyniła się do zakorzenienia w polskim społeczeństwie myślenia o różnorodności ludzkiej podług wartościującego kryterium rasy. W tekście została zarysowana specyfika popularnonaukowego ujęcia tego problemu w dobie pozytywizmu. Dążono wówczas do upowszechnienia zdobyczy nauki światowej w dziedzinie antropologii. Przyjmowano jako pewnik istnienie ras, starano się je opisać. Na łamach czasopism zaznajamiano czytelnika z klasyfikacjami rasowymi opartymi na kryteriach geograficznych i morfologicznych, z czasem wartościującymi, wyżej lub niżej oceniającymi zdobycze cywilizacyjne poszczególnych ras i same rasy.Na rozważaniach zarówno zagranicznych jak i polskich badaczy, podróżników i popularyzatorów wiedzy piętno wywarł światopogląd europocentryczny, a w związku z tym uznanie człowieka białego - jego wyglądu, jego działań i jego cywilizacji - za wzorzec, któremu inni powinni się podporządkować w imię ogólnoludzkiego postępu. Nie definiowano samego terminu „rasa”, ponadto używano go bez większej konsekwencji, dowolnie, a często zamiennie z takimi pojęciami jak „pokolenie”, „lud”, „szczep”, „plemię”, a także „naród”. Wielość materiału prasowego na temat ras ludzkich nie usystematyzowała więc wiedzy na ich temat. Spopularyzowano słownictwo charakterystyczne dla ówczesnej antropologii, gloryfikując kolonizacyjne dokonania „białego człowieka”, umocniono przekonanie o jego wyższości nad „rasami dzikimi”, oswojono z okrucieństwem dokonywanym w imię postępu. Polska refleksja pozytywistyczna była jednak krytyczna wobec rasizmu naukowego.

Keywords

EN

Positivism; human races; hierarchy of races; reception of racial theories; Eurocentrism; science popularization

• Publisher: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Sprawy Narodowościowe
• Year: 2019
• Issue: 51

Dates

published

2019

online

2019-12-23

Contributors

author

Katarzyna Wrzesińska

Identifiers

DOI

10.11649/sn.1813