Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2019 | 71 | 2 |

Article title

Dyscyplina w szeregach armii polsko-litewskiej na terenie Małopolski i Rusi Czerwonej w czasie przygotowań do wyprawy chocimskiej w 1621 r.

Content

Title variants

Languages of publication

Abstracts

PL
W czasie kwerendy znaleziono w księgach grodzkich 177 wzmianek dotyczących omawianego tematu, w zdecydowanej większości protestacji, okazania ran względnie ciał domniemanych ofiar czynów zabronionych. Skargi na zachowanie żołnierzy dotyczyły 78 jednostek, należących do niemal każdego typu formacji wojskowych występujących w komputach chocimskich, przy czym niektóre występują na powyższej liście więcej niż raz. W księgach grodzkich odnotowano szkody poczynione w ośmiu większych ośrodkach miejskich (Biecz, Bochnia, Lublin, Lwów, Olkusz, Przemyśl, Tarnopol, Sądowa Wisznia) oraz 76 miasteczkach, wioskach i kluczach dóbr. Wśród poszkodowanych znaleźli się mieszkańcy dziewięciu starostw grodowych oraz instytucji kościelnych. Wśród ofiar przestępstw znaleźli się także żołnierze, w księgach odnotowano siedemnaście przypadków, kiedy sprawcą byli milites z innych rot, siedem, kiedy szkoda powstała wskutek działania towarzyszy broni względnie członków własnego pocztu. Pięć skarg dotyczyło dezercji, w 18 przypadkach żołnierze oskarżali ludność cywilną o wyrządzenie szkód. Rzeczywista skala szkód jest jednak trudna do oszacowania. Zebrany w toku kwerendy materiał również daje podstawę do podejrzeń względem uczciwości składających skargi, zwłaszcza wówczas, gdy miasto lub wieś została nawiedzona przez różne oddziały wojskowe kilka razy, a pomimo tego skala szkód podanych w protestacji jest zbliżona w każdym przypadku. Zwraca jednak uwagę zbliżony wolumen rzeczy, które padały łupem wojskowych łupieżców: żywność, przedmioty żelazne, ubrania, zwierzęta hodowlane, zwłaszcza drób, bydło i konie pojawiają się w większości protestacji. Wzrost liczebny armii, korzystającej w toku przemarszu z tych samych traktów i obozującej w tych samych miejscach prowadził do wzrostu liczby starć pomiędzy różnymi oddziałami, czemu skądinąd trudno się dziwić. Żołnierze byli niejako skazani na rywalizację w warunkach ograniczonego dostępu do środków aprowizacyjnych, co niejednokrotnie kończyło się zwadą, w której po obu stronach padali ranni, a nawet zabici. Zawiodło także państwo, które nie podjęło żadnych prób zorganizowania magazynów z żywnością oraz rynsztunkiem. Niewiele pomagało wysyłanie uniwersałów, nakazujących żołnierzom możliwie jak najszybsze przybycie do obozu ani wysyłanie komorników w celu zbadania rozmiaru poczynionych przez wojsko szkód. Na usprawiedliwienie króla i jego urzędników należy jednak powiedzieć, że problem z logistyką wojskową miała podówczas większość państw europejskich.

Year

Volume

71

Issue

2

Physical description

Dates

published
2019

Contributors

  • Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

References

  • Źródła rękopiśmienne
  • Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
  • Archiwum Skarbu Koronnego:
  • dz. II, rkps 42
  • Archiwum Narodowe w Krakowie
  • księgi grodzkie relacyjne:
  • bieckie, rkps 170;
  • krakowskie, rkps 46
  • Archiwum Państwowe w Lublinie
  • księgi grodzkie relacyjne lubelskie RMO 50 – 51.
  • Centralʹnyj Dierżawnyj Istorycznyj Archiw Ukrajiny m. Lwiw,
  • fond 1, opis 1, sprawa 206;
  • fond 3, opis 1, sprawa 13;
  • fond 5, opis 1, sprawa 120;
  • fond 9, opis 1, sprawa 374;
  • fond 13, opis 1, sprawa 339;
  • fond 14, opis 1, sprawa 146;
  • fond 17, opis 1, sprawa 114.
  • Nacyjanalny Histaryczny Archiw Biełarusi, Minsk,
  • fond 1740, opis 1, dzieło 4
  • Sztokholm, Riksarkivet, Extranea IX Polen, sygn. 99
  • Źródła drukowane
  • Volumina Constitutionum, t. II, vol. 2, red. S. Grodziski, Warszawa 2008.
  • Volumina Constitutionum, t. III, vol. 1, red. S. Grodziski, M. Kwiecień, A. Karabowicz, Warszawa 2010.
  • Żojdź K, Hundert Z., Komput chocimski 1621 z rękopisu Biblioteki Narodowej, [w:] Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. II, red. Z. Hundert, Oświęcim 2013, s. 245 – 257.
  • Opracowania
  • Boynton L., Martial Law and the Petition of Right, „The English Historical Reviev”, vol. 79, no. 311, (April 1964), s. 255 - 284.
  • Ćwiek Z., Z dziejów wsi koronnej XVII wieku, Warszawa 1966.
  • Gawron P., Oddziały autoramentu cudzoziemskiego w Prusach Królewskich i Warmii w dobie wojny z Moskwą za panowania Zygmunta III Wazy (1609 – 1618), „Społeczeństwo Staropolskie. Seria Nowa”, t. IV, Społeczeństwo a wojsko, 2015, s. 39 – 57.
  • Gawron P., Organizacja i status prawny armii polsko – litewskiej w Inflantach w latach 1602 – 1611, „Biblioteka epoki nowożytnej”, t 5 (II/2016), Hortus bellicus. Studia z dziejów wojskowości nowożytnej. Prace ofiarowane Profesorowi Mirosławowi Nagielskiemu, red. K. Bobiatyński, P. Gawron, K. Kossarzecki, P. Kroll, D. Milewski, Warszawa 2017, s. 151 – 174.
  • Gawron P., Projekty reform armii Rzeczypospolitej w latach 20. XVII w. na tle wojskowości zachodnioeuropejskiej, [w:] Staropolski ogląd świata. Rzeczpospolita między okcydentalizmem a orientalizacją, t. 1, Przestrzeń kontaktów, red. F. Wolański, R. Kołodziej, Toruń 2009, s. 183 – 213.
  • Kalinowski E., Z dziejów elearów polskich – Idzi Kalinowski. Część I: Od Moskwy do Chocimia, [w:] Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. IV, red. Z Hundert, J.J. Sowa, K. Żojdź, Oświęcim 2015, s. 44-68.
  • Lynn J. A., How War Fed War: The Tax of Violence and Contributions during the Grand Siècle, „Journal of Modern History”, vol. 65, no. 2, June 1993, s. 286 – 310.
  • Łopatecki K., Disciplina militaris” w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku, Białystok 2012.
  • Łopatecki K., Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku), Białystok 2013.
  • Łoziński W., Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, oprac. J. Tazbir, Warszawa 2005.
  • Moniuszko A., Wybrane aspekty ekonomiczne funkcjonowania sądownictwa grodzkiego i ziemskiego na Mazowszu w pierwszej połowie XVII wieku, [w:] Nad społeczeństwem staropolskim, t. II, Polityka i ekonomia – Społeczeństwo i wojsko – Religia i kultura w XVI – XVIII wieku, red. D. Wereda, Siedlce 2009, s. 41 – 61.
  • Muszyńska J., Straty demograficzne i zniszczenia gospodarcze w Małopolsce w połowie XVII wieku. Problemy badawcze, [w:] Rzeczpospolita w latach Potopu, red. J. Muszyńska, J. Wijaczka, Kielce 1996, s. 275 – 288.
  • Nagielski M., Kozaczyzna zaporoska w dobie kampanii chocimskiej 1621 roku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, Prace Historyczne, 143, Kraków 2016, z. 2, s. 277 – 285.
  • Nagielski M., Żołnierz koronny w XVII wieku, Wybawca i bohater czy ciemiężyciel – w świetle zachowanych rejestrów szkód w księgach grodzkich i ziemskich Rzeczypospolitej, „Społeczeństwo Staropolskie. Seria Nowa”, t. IV, Społeczeństwo a wojsko, 2015, s. 135 – 154.
  • Parrott D., Richelieu’s Army. War, Government and Society in France, 1624–1642, Cambridge 2001.
  • Podhorodecki L, Chocim 1621, Warszawa 2008.
  • Nagielski M., Kossarzecki K., Przybyłek Ł., Haratym A., Zniszczenia szwedzkie na terenie Korony w okresie potopu 1655 – 1660, Warszawa 2015.
  • Sas P., Chotynśka wijna 1621 roku, Kijiw 2011.
  • Sas P., Czysielʹnistʹ zaporozʹkoho wijśka u Chotynśkij bytwy 1621 r.
  • Sas P., Szliach armiji sułtana Osmana II do Chotyna 1621 r. [w:] Ukrajina w Centralʹno – Schidnij Jewropi, red. W. Smolij, W. Stanisławśkij, T. Czuchlib, W. Kononienko, W. Matiach, B. Czerkas, Kijiw 2014, s. 57 – 70.
  • Srogosz T., Następstwa ekonomiczne wojen ze Szwecją w XVII wieku (na przykładzie województw łęczyckiego i sieradzkiego oraz ziemi wieluńskiej), [w:] Wojny północne w XVI – XVIII wieku. W czterechsetlecie bitwy pod Kircholmem, red. B. Dybaś, A. Ziemlewska, Toruń 2007, s. 247 – 258.
  • Idem, Przemarsze i kwaterunki niekarnych oddziałów wojskowych w województwach łęczyckim i sieradzkim oraz ziemi wieluńskiej w XVII wieku, „Rocznik Łódzki”, t. XXXVII, Warszawa - Łódź 1990, s. 87 – 103.
  • Idem, Żołnierz swawolny. Z dziejów obyczajów armii koronnej w XVII wieku, Warszawa 2010.
  • idem, Życie codzienne żołnierzy armii koronnej i litewskiej w XVII wieku, Oświęcim 2018.
  • Szaflik J. R.,, Wieś lubelska w połowie XVII wieku. Problem zniszczeń wojennych i odbudowy, Lublin 1963.
  • Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001.
  • Tekiela Ł., Wojna trzydziestoletnia na Górnych Łużycach. Aspekty militarne, Racibórz 2010.
  • Thompson I. A. A., War and Government in Habsburg Spain 1560 – 1620, London 1976.
  • Tretiak J., Historia wojny chocimskiej (1621), Kraków 1921.
  • Wilczek – Karczewska M., Szlachta wielkopolska w obliczu siedemnastowiecznych wojen. „Inter arma silent leges”, [w:] Cywilizacja prowincji Rzeczypospolitej szlacheckiej, red. A. Jankowski, A. Klonder, Bydgoszcz 2004, s. 121 – 129.
  • Wimmer, Wojsko i skarb Rzeczypospolitej u schyłku XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, t. XIV, cz. 1, Warszawa 1968, s. 3 – 91.
  • Wisner H., Lisowczycy. Łupieżcy Europy. Pierwsi polscy najemnicy, łotrzy czy bohaterowie, Warszawa 2013.
  • Idem, Prowiantmistrz Wielkiego Księstwa Litewskiego 1621 – 1622, [w:] idem, Rzeczpospolita Wazów. Czasy Zygmunta III i Władysława IV, Warszawa 2002, s. 245 – 252.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

Biblioteka Nauki
916975

YADDA identifier

bwmeta1.element.ojs-doi-10_14746_cph_2019_2_4
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.