Od underclass do Homo sovieticusa: Czynnik ludzki hamulcem modernizacji

• Authors: Wojciech Woźniak

Title variants

EN

From underclass to Homo sovieticus. Human constraints towards modernization

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest zaprezentowanie pewnych procesów dyskursywnych uzasadniających wybraną ścieżkę społeczno-ekonomicznej transformacji ku kapitalizmowi w Polsce. Szczególną uwagę poświęca się roli elit w kształtowaniu dyskursu publicznego legitymizującego znaczącą pauperyzację społeczeństwa oraz wzrost nierówności społecznych jako wynikający z indywidualnych deficytów oraz “cywilizacyjnej niekompetencji” jednostek znajdujących się na dole struktury społecznej. Tych polskich obywateli prezentowano jako hamulec i przeszkodę w osiągnięciu szybszego tempa procesów modernizacyjnych. Wpłynęło to zarówno na sposób myślenia polityków zaangażowanych w podejmowanie decyzji na szczeblu ogólnopolskim, jak i na postawy tych, wdrażających działania społeczne na poziomie lokalnym. Ponadto, przyczyniło się do niepisanego konsensusu wśród partii politycznych głównego nurtu odnośnie neoliberalnych reform w gospodarce i polityce społecznej.

EN

This article aims to present the discursive processes that were used to justify the path chosen to implement the social and economic transformation to capitalism in Poland. Special attention is paid to the role of elites in shaping a public discourse which legitimized the significant pauperization in society and growth of income inequalities as being conditioned on individual defects and the “civilizational incompetence” of those at the bottom of the social structure. These citizens of Poland were presented as a constraint and obstacle to achieving a faster pace of modernization processes. This has influenced the thinking of politicians involved in policy-making at the national level, as well as the attitudes of those involved in the implementation of welfare measures at the local level. Furthermore, it has contributed to the unspoken consensus of all mainstream political parties over the neoliberal reforms in the economy and social policy.

Keywords

PL

Homo sovieticus; elity; Polska; postkomunizm; dyskurs; transformacja społeczno-gospodarcza; modernizacja

EN

Homo sovieticus; elites; Poland; postcommunism; socio-economic transformation; discourse; modernization; Homo sovieticus; elites; Poland; postcommunism; socio-economic transformation; discourse; modernization

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Praktyka Teoretyczna
• Year: 2014
• Volume: 13
• Issue: 3
• Pages: 171-199

Dates

published

2014-01-01

Contributors

author

Wojciech Woźniak

• Wojciech Woźniak Department of General Sociology Faculty of Economics and Sociology University of Łódź ul. Rewolucji 1905 r. 41/43, 90-214 Łódź

References

• Aronoff, Myron J. and Jan Kubik. 2013. “Homo Sovieticus and Vernacular Knowledge” [in] Anthropology and Political Science. Convergent Approach, red. Myron J. Aronoff and Jan Kubik. New York, Oxford: Berghan Books.
• Bauman, Zygmunt. 1998. “Zawrotna kariera podklasy.” Przegląd Społeczny, 1-2. http://www.tezeusz.pl/cms/tz/index.php?id=354
• Bonowicz, Wojciech. 2003. Tischner. Warszawa: Świat Książki.
• Buchowski, Michał. 2006. “The Specter of Orientalism in Europe: From Exotic Other to Stigmatized Brother.” Anthropological Quarterly 3 (79):463-482.
• Burawoy, Michael. 2009. “Public sociology in the age of Obama.” Innovation. The European Journal of Social Science Research 22(2):189-199.
• Chmielewska, K., Żukowski, T. 2006. „Naród z panem i plebanem: myśl polityczna i społeczna Adama Michnika” In Media i władza, edited by Piotr Żuk. Warszawa: Scholar.
• Czapiński, Janusz. 1995. “Money Isn’t Everything: On the Various Social Costs of Transformation.” Polish Sociological Review 4 (112):289-302.
• Czyżewski, Marek. 2013. “Teorie dyskursu i dyskursy teorii.” Kultura i Społeczeństwo 2:3- 25.
• Domański, Henryk. 2002. “Growing inequalities and the rise of meritocracy in Poland.” In Structural Change and Modernization in Post-Socialist Societies, edited by Władysław Adamski, Paweł Machonin and Wolfgang Zapf. Hamburg: Reinhold Kramer.
• Domański, Henryk. 2007. Struktura społeczna. Warszawa: Scholar.
• Dunn, Elizabeth. 2004. Privatizing Poland. Baby Food, Big Business, and the Remarking of Labor. Ithaca: Cornell University Press.
• European Commission. Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities. 2010. The Social Situation in the European Union 2010. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
• European Commission Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities. 2009. Europe in figures, Eurostat yearbook 2009. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
• Ferge, Zsuzsa. 2008. “Is there a specific East-Central European welfare culture?” In Culture and Welfare State. Values and Social Policy in Comparative Perspective, edited by Wim van Oorschot, Michael Opielka and Birgit Pfau-Effinger. Cheltenham, Northampton: Edward Elgar.
• Gans, Hans. J. 1995. The War Against The Poor: The Underclass And Antipoverty Policy. New York: Basic Books.
• Gella, Aleksander. 1989. Development of Class Structure in Eastern Europe. Albany: New York Press.
• Grancelli, Bruno. Ed. 1995. Social Change and Modernization: Lessons from Eastern Europe. Berlin – New York: Walter de Gruyter & Co.
• Hardy, Jane. 2009. Poland’s New Capitalism. London – New York: Pluto Press.
• Katz, Michael B. 1989. The Undeserving Poor: From the War on Poverty to the War on Welfare. New York: Pantheon.
• Kieżun, Witold. 2013. Patologia transformacji. Warszawa: Poltext.
• Klebaniuk, Jarosław. 2004. „Obraz przemian społecznych w polskich mass mediach”. In Demokracja spektaklu, edited by Piotr Żuk. Warszawa: Scholar, Warszawa.
• Klein, Naomi. 2007. Shock Doctrine. The Rise of Disaster Capitalism. London: Penguin Group.
• Kołodko, Grzegorz. 2011. Truth, Errors and Lies: Politics and Economics in a Volatile World. New York – Chichester: Columbia University Press.
• Kołodko, Grzegorz. 2009. “Two-thirds of success. Poland’s post-communist transformation 1989-2009.” Journal of Communist and Post-Communist Studies 3 (42):325-351.
• Kowalik, Tadeusz. 2009. www.polska transformacja.pl. Warszawa: Muza.
• Koźmiński, Andrzej K., Sztompka, Piotr. 2003. Rozmowa o wielkiej przemianie. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego.
• Ost, David. 2005. The Defeat of Solidarity: Anger and Politics in Postcommunist Europe. Ithaca: Cornell University Press.
• Palska Hanna. 2009. ”Casting off the coat Konrad”: Polish intelligentsia in the era of systemic transformation. Studies on East European Thought 4 (61):249-269.
• Pluciński, Przemysław. 2010. „Niedyskretny urok klasy średniej.” In Podziały klasowe i nierówności społeczne – refleksje społeczne 20 lat po zmianie systemowej, edited by Piotr Żuk. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Podemski, Krzysztof. 2013. “Badania polskiego dyskursu publicznego II RP, PRL I III RP. Przegląd zagadnień.” Kultura i Społeczeństwo 2:27-66.
• Rek, Magdalena. 2007. „Nierówno?ci spo?eczne w debacie prasowej: dyskusja o polskiej biedzie na ?amach Gazety Wyborczej.” In Oblicza nierówno?ci spo?ecznych, edited by Jaros?aw Klebaniuk. Warszawa: Wydawnictwo Eneteia.
• Rokicka, Ewa and Wielisława Warzywoda-Kruszyńska. 2006. “Social Justice and Social Inequalities – Analysis of the Public Discourse in Poland.” In Soziale Gerechtigkeit. Reformpolitik am Scheideweg, edited by Alexander Grasse, Carmen Ludwig and Berthold Dietz. Wiesbaden: VS-Verlag.
• Romero, Mary and Eric Margolis. 2005. “Introduction.” In The Blackwell Companion to Social Inequalities edited by Mary Romero and Eric. Margolis. Oxford – Malden – Victoria: Blackwell Publishing.
• Słomczyński, Kazimierz M. et al. 2007. “Changes in Class Structure in Poland, 1988-2003: Crystallization and Winners-Losers’ Divide.” In Continuity and Change in Social Life. Structural and Psychological Adjustment in Poland. Edited by Kazimierz M. Słomczyński and Sandra T. Marquart-Pyatt. Warsaw: IFiS Publishers.
• Sowa, Jan. 2010. „Mitologie III RP. Ideologiczne podstawy polskiej transformacji.” In Podziały klasowe i nierówności społeczne – refleksje społeczne 20 lat po zmianie systemowej, edited by Piotr Żuk. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Szarfenberg, Ryszard. 2012. Ubóstwo i wykluczenie społeczne w Polsce – pomiar, wyjaśnianie, strategie przeciwdziałania. Warszawa: Fundacja ICRA, Fundacja F. Eberta.
• Sztompka, Piotr. 2008. “The Ambivalence of Social Change In Post-Communist Societies.” In Czy koniec socjalizmu? Polska transformacja w teoriach socjologicznych, edited by Anna Śliż and Marek S. Szczepański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Sztompka, Piotr. 2003. Socjologia. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Sztompka, Piotr. 2001. “The Ambivalence of Social Change: Triumph or Trauma?” Berlin: Wissenschaftszentrum Berlin für Sozialforschung GmbH. http://bibliothek.wzb.eu/pdf/2000/p00-001.pdf
• Sztompka, Piotr. 1993. The Sociology of Social Change. Oxford: Wiley-Blackwell
• Szumlewicz, Piotr. 2006. „Robotnicy i ich wrogowie.” In Media i władza edited by Piotr Żuk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Tarkowska, Elżbieta (ed.). 2013. Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego. Warszawa: Wydawn. IFiS PAN.
• Tischner, Józef. 1992. Etyka solidarności i Homo Sovieticus. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak.
• van Dijk, Teun A. 2006. “Ideology and discourse analysis”. Journal of Political Ideologies 11(2):115-140.
• van Dijk, Teun A. 2004. “Politics, ideology and discourse.” In Encyclopedia of Language and Linguistics. Volume on Politics and Language, edited by Ruth Wodak. Oxford: Elsevier.
• van Dijk, Teun A. 2008. Discourse and Power. Houndmills – New York: Palgrave Macmillan.
• van Dijk Teun A. 2011. “Discourse and ideology.” In Discourse Studies, edited by Teun A. van Dijk. London: Sage.
• Van Oorschot, Wim. 2007. “Culture and social policy: a developing field of study.” International Journal of Social Welfare, 16:129-139.
• Wacquant, Loic. 2009a. Prisons of poverty. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Wacquant, Loic. 2009b. Punishing the Poor: The Neoliberal Government of Social Insecurity. Durham: Duke University Press.
• Wallerstein, Immanuel. 1997. “Social Science and the Quest for a Just Society.” American Journal of Sociology 102(5):1241-1257.
• Walzer, Michael. 1983. Spheres of Justice. New York: Basic Books Inc.
• Warzywoda-Kruszyńska, Wielisława et al. 2007. “On policy responses overcoming the transmission of inequalities in Tomaszów Mazowiecki.” European Studies on Inequalities and Social Cohesion 3-4 (7-8):143-188.
• Warzywoda-Kruszyńska, Wielisława et al. (2006). “Report on top level political and social actors interviews: Poland.” European Studies on Inequalities and Social Cohesion 1-2 (5-6): 169-204.
• Wasilewski, Jacek, 2012, „Posłom frykasy, dzieciom ochłapy. Tworzenie podziałów społecznych w mediach.” In Retoryka mediów, retoryka w mediach, edited by Małgorzata Marcjanik. Warszawa: Instytut Dziennikarstwa.
• Wnuk-Lipiński, Edmund. 2005. Socjologia życia publicznego. Warszawa: Scholar.
• Wright, Erik O. 2005. “Falling into Marxism; Choosing to stay.” In The Disobedient Generation: Social Theorists in the Sixties edited by Alan Sica, Stephen Turner. Chicago: University of Chicago Press.
• Woźniak, Wojciech. 2013. „Nierówności w publicznej debacie. Zmierzch neoliberalnej mitologii?” Władza sądzenia 2:45-54.
• Woźniak, Wojciech. 2012. Nierówności społeczne w polskim dyskursie politycznym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Woźniak, Wojciech. 2010. „Zwalczanie ubóstwa, czy zwalczanie ubogich? O wizerunku biednego w polskim dyskursie publicznym” [in] Podziały klasowe i nierówności społeczne – refleksje społeczne 20 lat po zmianie systemowej, red. Piotr Żuk. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Woźniak, Wojciech. .2007a. “Inheritance of social inequalities as perceived by political actors in Finland, Poland and Estonia”. Comparative research in the social sciences. [in] ed. Nikolai Genov. Paris-Sofia: International Social Science Council, Research Centre: Regional and Global Development.
• Woźniak, Wojciech. 2007b. “Top level actors speak about social policy and intergenerational inheritance of inequalities.” Przegląd Socjologiczny 2 (LVI):75-96.
• Young, Michael. 1994. The Rise of Meritocracy. Transaction Publishers: New Brunswick, London.
• Young, Michael. 2001. “Down with meritocracy”. Guardian, 29 June. http://www.guardian.co.uk/politics/2001/jun/29/comment
• Zarycki, Tomasz. 2009. “The power of intelligentsia: The Rywin Affair and the challenge of applying the concept of cultural capital to analyze Poland’s elites.” Theory and Society 6 (38):613-648.
• Zarycki, Tomasz. 2003. “Cultural capital and the political role of the intelligentsia in Poland”, Journal of Communist Studies and Transition Politics 19(4):91–108.
• Zinovyev, Alexander. 1986. Homo Sovieticus. New York: Grove/Atlantic.
• Żakowski, Jacek. 2005. „Mój gabinet. Wywiad z Kazimierzem Marcinkiewiczem”. Polityka 45 (2529):22-26.
• Żakowski, Jacek. 2009. „Jak pokonać światowy kryzys?”. Interview with Jeffrey Sachs. Polityka 4 (2689):30-34.

Identifiers

DOI

10.14746/pt.2014.3.7