Polskie prawo autorskie po dwudziestu latach obowiązywania ustawy z 4 lutego 1994 r.

• Authors: Jan Błeszyński

Title variants

EN

Polish copyright 20 years after the adoption of the Act on Copyright and Neighbouring Rights of 4 February 1994

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r. powstała w nowych warunkach ustrojowych, krótko po pierwszym okresie transformacji gospodarczo-politycznej oraz w przeddzień przystąpienia przez Polskę do Unii Europejskiej. Przesądzało to konieczność jej dostosowania do nowych założeń ustrojowych oraz do standardów unijnych Cechą charakterystyczną tej ustawy jest nawiązanie do bogatej polskiej tradycji szeroko ujętej ochrony autorskiej przyjętej na gruncie międzywojennej ustawy o prawie autorskim z 1926 r. Nawiązanie to odnosiło się przede wszystkim do ujęcia przedmiotu ochrony autorskiej oraz treści prawa autorskiego. Obejmuje ono autorskie prawa osobiste, nieograniczone w czasie, ujęte jako uniwersalne i niezbywalne oraz realizowane, po śmierci twórcy, przez jego bliskich. Na prawo autorskie składają się również autorskie prawa majątkowe, powstające w następstwie faktu stworzenia utworu. Prawa majątkowe ujęte zostały w nawiązaniu do treści prawa własności i służą twórcy na wszystkich znanych i powstałych w przyszłości polach eksploatacji, ujęte erga omnes, z uwzględnieniem konsekwencji niematerialnego charakteru utworu. Obejmują one wyłączność korzystania i rozporządzania utworem wszelkimi sposobami, o ile ustawa nie wprowadziła ograniczeń na rzecz dozwolonego użytku. Ochrona ta ma charakter czasowy; początkowo trwała 50 lat post mortem auctoris, obecnie – 70 lat. Cechą nowej regulacji jest wyłączenie pełnej rozporządzalności autorskimi prawami majątkowymi. W określonych przypadkach twórcy służy niezbywalne prawo do wynagrodzenia oraz przymusowe pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi. Novum jest uregulowanie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, w tym przyjęcie systemu zatwierdzania tabel wynagrodzeń dochodzonych przez organizację zbiorowego zarządzania (OZZ) w ramach zbiorowego zarządzania, a także powołanie Komisji Prawa Autorskiego z zadaniem zatwierdzania tabel wynagrodzeń przedkładanych przez OZZ. Znamienną cechą ustawy jest wprowadzenie szeroko ujętej odpowiedzialności za naruszenie praw autorskich, zarówno osobistych, jak i majątkowych, środkami cywilnymi i karnymi. Ustawa była wielokrotnie nowelizowana. W odróżnieniu jednak od gruntownych prac nad tekstem pierwotnym i szeroko zakrojonymi pracami nad ustawą w pierwszym okresie jej obowiązywania, poczynając od roku 2003, proces legislacyjny, którego efektem były kolejne nowelizacje, w tym ostatnia z 2010, nasuwa szereg zastrzeżeń co do zachowania proporcjonalności, legislacyjnej poprawności i społecznej sprawiedliwości, zwłaszcza w należytym zabezpieczeniu praw twórców i artystów, jako strony słabszej na rynku autorskim. Również ostatnie projekty zmian uzasadniają poważne zastrzeżenia, co do zachowania niezbędnej równowagi, jak również co do legislacyjnej poprawności. Znajduje to wyraz w wadliwej regulacji problematyki audiowizualnej, błędów i luk w regulacji dotyczącej działania Komisji Prawa Autorskiego, systemu zatwierdzania tabel wynagrodzeń, a w szczególności zasad szczególnych dotyczących opłat rekompensujących skutki kopiowania utworów w ramach własnego użytku osobistego. Istotne zastrzeżenia budzą ostatnio opublikowane propozycje zmian, w szczególności dotyczące dzieł tzw. osieroconych. Szczególnie dotkliwe jest niepodejmowania w pracach legislacyjnych zagadnień spornych pomiędzy organizacjami użytkowników i twórców oraz artystów z obszarów od wielu lat wymagających regulacji, takich jak problematyka tantiem audiowizualnych oraz reemisji.

EN

The Act on Copyright and Neighbouring Rights of 4 February 1994 had been drafted in a new regime, shortly after the first steps in the political and economic transformation and the day before Poland joined the European Union. All this determined the necessity to adjust the law on copyright to the requirements of the new regime and to the EU standards. The characteristic feature of this Act is a frequent and ample reference to Polish rich tradition of wide interpretation of authors’ protection present in the Act on Copyright and Neighbouring Rights of 1926. This reference was made first and foremost to the interpretation of the subject of copyright protection and the essence of copyright law which includes authors’ moral rights, unlimited in time, universal, non-transferable and executed by author’s heirs after his death. Authors’ rights also encompass property rights originating from the fact of a creation of a work. The Act regards copyright economic rights as a reflection of ownership, while at the same time the author may enjoy these rights within all known as well as future fields of exploitation, erga omnes, taking into account the consequences of the intangible character of the work. These rights include the exclusivity regarding the use and disposal of a work by any means, unless the Act provides for a limitation with regard to the allowed use. The protection is also limited in time: originally it used to be 50 years following the author’s death, being extended to 70 years nowadays. An important feature of this new regulation is exclusion of the unlimited disposal of a copyright economic right. In specified cases, the author is vested with a non-transferable right to remuneration andcompulsory intermediation of society for collective management of copyright or related rights. Regulating collective management of copyright is a novum of the Act, especially in creating a system of approval with regard to the tariffs used by collective management societies for collection of remunerations and for appointment of the Copyright Commission – a body approving tariffs presented by collective management societies. A characteristic feature of the Act is provision of widely understood liability for an infringement of a copyright, both moral and economic, by civil and criminal means. The Act has been amended many times. And yet, notwithstanding the merit of the extensive works on the first original text as well as the major works on the act during the first period of its existence, as of 2003 the legislative process has brought up subsequent novelties to the existing law, including the last one made in 2010, which in consequence raises objections as to the proportionality, legislative correctness and social justice, in particular with regard to proper protection of the rights of authors and artists, being a weaker party to a market contract. Recent drafts of amendments also raise major objections with regard to maintaining the necessary balance, as well as with regard to legislative correctness. Its reflection can be seen in a defective regulation of audiovisual works, defects and gaps in regulations on the Copyright Commission, in the system of approval of tariffs and, in particular, the specific rules on levies compensating consequences of copying for own private use. Major objections also arise with regard to the recently published draft proposal of changes, covering in particular orphan works. Particularly severe is avoidance, in the course of the legislative works, of controversial issues between organisations of users and authors or artists, within the fields requiring regulations for some time now, such as issues related to the audiovisual remunerations and reemission.

Keywords

PL

ustawa o prawie autorskim z 1926; ustawa o prawie autorski z 4 lutego 1994; autorskie prawa osobiste; ochrona post mortem auctoris; autorskie prawa majątkowe; zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi; organizacja zbiorowego zarządzania

EN

Act on Copyright and Neighbouring Rights of 4 February 1994; Act on Copyright and Neighbouring Rights of 1926; author’s moral rights; protection following the author’s death; property rights; collective management of copyright; collecting societies; Act on Copyright and Neighbouring Rights of 4 February 1994; Act on Copyright and Neighbouring Rights of 1926; author’s moral rights; protection following the author’s death; property rights; collective management of copyright; collecting societies

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Year: 2015
• Volume: 77
• Issue: 2
• Pages: 5-25

Dates

published

2015-01-01

Contributors

author

Jan Błeszyński

• Uniwersytet Warszawski

References

• Błeszyńska-Wysocka, J. (2014), (red.), Kompensata strat twórców, artystów wykonawców i producentów egzemplarzy utworów kopiowanych w ramach własnego użytku osobistego za pomocą urządzeń cyfrowych, Stowarzyszenie Absolwentów Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Borowiecka, S. (2014), Ukryte koszty kultury. Przedstawiciele importerów i producentów sprzętu elektronicznego, popierani przez wicepremiera Janusza Piechocińskiego, nie chcą by smartfony i tablety zostały obłożone dodatkową opłatą na rzecz artystów. ZAiKS domaga się nowelizacji prawa”, uwazamze.pl, nr 12(158), grudzień
• Gołąb, S. (1928), Ustawa o prawie autorskim dnia z 29 marca 1926 r. z materiałami, Wydawnictwo Kasy im. J. Mianowskiego, Warszawa.
• Sokołowska, D. (2013), Prawo twórcy do wynagrodzenia w prawie autorskim, WN UAM, Poznań.

Identifiers

DOI

10.14746/rpeis.2015.77.2.1