Użytkowanie konia na wczesnośredniowiecznym grodzie w Grzybowie w świetle źródeł archeologicznych

• Authors: Marcin Danielewski , Jacek Wrzesiński

Title variants

EN

The use of the horse at the early medieval stronghold of Grzybowo in the light of archaeological sources

CS

Využití koně na raně středověkém hradišti v Grzybowě ve světle archeologických pramenů

Abstracts

EN

The stronghold in Grzybowo is one of the most important early Piast settlements with its origins dating back to 919–923. The construction of a powerful castle by the Piasts remains an object of consideration, given that they already used large strongholds in Giecz, Poznań, and Ostrów Lednicki in the centre of their domain. Grzybowo complemented these four sites, and soon (10th century) Gniezno followed suit. Perhaps the intention was to emphasise their dominion over the area, at the same time allocating specific strongholds to the family members to give them a sense of power. Among the numerous cultural materials recovered during the archaeological excavations are objects connected with the use of horses. Their skeletal remains have been separated in the archaeological material. In the early Middle Ages, the horse played an important military as well as cultural role. Historical sources suggest a significant role played by horses when travelling, in combat, and as the owner’s status symbol. The withers height of the Grzybowo horses suggests that they could have been high thus suitable for riding. The use of horses by the residents of the stronghold and the nearby settlements is supported by pieces of equestrian equipment, including fragments of horseshoes, and elements of bridles made of iron or antlers.

Keywords

EN

horse; early Middle Ages; stronghold; economy; Grzybowo

PL

koń; wczesne średniowiecze; gród; gospodarka; Grzybowo

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Historia Slavorum Occidentis
• Year: 2024
• Issue: 4(43)
• Pages: 13-42

Dates

published

2024

Contributors

author

Marcin Danielewski

• UAM

• https://orcid.org/0000000338972617

author

Jacek Wrzesiński

• Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy

• https://orcid.org/0000000312556295

References

• Codex diplomaticus et epistolaris regni Bohemiae, t. I, ed. G. Friedrich, Pragae 1907
• Galli Anonymi Cronica et gesta ducum sive principum Polonorum, [w:] MPH s.n., t. II, wyd. i wstęp K. Maleczyński, Kraków 1952
• Adrałojć M., Andrałojć M., Silska P., Szyngiera P., Odkrycia skarbów wczesnośredniowiecznych z terenu Wielkopolski. Kontekst archeologiczny znalezisk, Poznań 2011
• Banach B., Zabytki wydzielone z warstw późnośredniowiecznych, [w:] Międzyrzecz. Gród i zamek w wiekach IX–XIV. Wyniki prac wykopaliskowych z lat 1954–1961, red. S. Kurnatowski, Warszawa, s. 321–353
• Banach B., Zabytki wydzielone z warstw wczesnośredniowiecznych grodu i podgrodzia (stan. 1 i 1a), [w:] Międzyrzecz. Gród i zamek w wiekach IX–XIV. Wyniki prac wykopaliskowych z lat 1954–1961, red. S. Kurnatowski, Warszawa, s. 287–308
• Banaszak D., Tabaka A., Znalezisko brązowej pobocznicy wędzidła z Ostrowa Lednickiego, Studia Lednickie 16 (2017), s. 69–79
• Baranowski T., Pochówki koni z Tumian, w woj. olsztyńskim, Archeologia Polski 41 (1996), z. 1–2, s. 65–130
• Baranowski T., Gajewski L., Hensel Z., Para ozdobnych strzemion z grodziska w Kaliszu, [w:] Studia z dziejów cywilizacji. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gąssowskiemu w pięćdziesiątą rocznicę pracy naukowej, red. A. Buko, Warszawa 1998, s. 183–189
• Błoński M., Średniowieczne ostrogi z grodziska na Zawodziu w Kaliszu, Archeologia Polski 45 (2000), z. 1–2, s. 53–91
• Bogacki M., Przemiany w wojskowości polskiej od połowy X wieku do 1138 roku. Kształt i organizacja armii, Toruń 2007
• Bogacki M., Broń wojsk polskich w okresie średniowiecza, Zakrzewo 2009
• Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego, Giecza i Grzybowa, red. P. Sankiewicz, A.M. Wyrwa, Lednica 2018
• Brzostowicz M., Bruszczewski zespół osadniczy we wczesnym średniowieczu, Poznań 2002
• Buczek K., Książęca ludność służebna w Polsce wczesnofeudalnej, Wrocław–Kraków 1958
• Chudziak W., Pranke P., Kaźmierczak R., Socio-culturl functions of the Island in Żółte, [w:] The Island in Żółte on Lake Zareńskie. Early Medieval Gateway into West Pomerania, red. W. Chudziak. R. Kaźmerczak, Toruń 2014, s. 441–450
• Cymbalak T., Wybrane znaleziska podkówek do butów z terenu Czech na tle analogii środkowo- -europejskich, Archaeologica Pragensia 18 (2006), s. 263–282
• Danielewski M., Konary i Kobylniki. Rola i użytkowanie koni we władztwie Piastów, Historia Slavorum Occidentis 8 (2015), nr 1, s. 57–76
• Danielewski M., Sieć grodowa na Kujawach oraz jej funkcje od połowy X do końca XIII wieku, Poznań 2016
• Danielewski M., The stronghold in Grzybowo and its settlement base in the context of in-depth interdisciplinary research, [w:] Treasures of Time. Research of the Faculty of Archaeology of Adam Mickiewicz University in Poznań, red. D. Żurkiewicz, Poznań 2021, s. 355–369
• Danielewski M., The stronghold in Grzybowo in the context of interdisciplinary research into the functions of early medieval strongholds from the 10th and 11th centuries, Poznań 2021
• Danielewski M., Przestrzenne zagospodarowanie grodu, [w:] Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, z udziałem A. Głód, Warszawa 2022, s. 173–184
• Dębski A., Wyroby ceramiczne z grodziska w Grzybowie, pozyskane w latach 2018–2019, [w:] Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, z udziałem A. Głód, Warszawa 2022, s. 261–308
• Dębski A., Kóčka-Krenz H., Militaria z Ostrowa Tumskiego w Poznaniu, Archaeologia Historica Polona 17 (2007), s. 51–74
• Dmochowski P., Wrzesiński J., W poszukiwaniu łuku refleksyjnego – możliwości interpretacji na przykładzie znaleziska z Ostrowa Lednickiego, [w:] Wędrówki rzeczy i idei średniowieczu, red. S. Moździoch, Wrocław 2004, s. 313–331
• Drewka M., Monkiewicz M., Kubacki S., Zawiślak J., Gulda D., Święcicka N., Historia rozwoju podkuwnictwa, Przegląd Hodowlany 7 (2011), s. 28–30
• Dvořáková D., Kôň a človek v stredoveku. K spolužitiu človeka a koňa v Uhorskom kráľovstve, Budmerice 2007
• Florek M., Osadnictwo obcoplemienne i obcoetniczne w okolicach Opatowa i Sandomierza we wcześniejszym średniowieczu w świetle źródeł archeologicznych i toponomastycznych, Slavia Antiqua 59 (2018), s. 281–312
• Gapski M.H., Koń w kulturze polskiego średniowiecza. Wierzchowce na ścieżkach wyobraźni, Poznań 2014
• Hilczerówna Z., Ostrogi polskie z X–XIII wieku, Poznań 1956
• Jakubowski S., Podkowa w polskiej legendzie, Rocznik Muzeum Narodowego Rolnictwa w Szreniawie 13 (1983), s. 255–263
• Janowski A., Wczesnośredniowieczne okucie rzemieni uzdy ze Stargardu, Stargardia 11 (2016), s. 213–220
• Jaworski K., Rodak S., Podkowy, [w:] Rytm rozwoju miasta na kulturowym pograniczu. Studium strefy Placu Nowy Targ we Wrocławiu, red. J. Piekalski, K. Wachowski, Wrocław 2018, s. 981–987
• Kaczmarczyk Z., Kasztelanowie konarscy, Czasopismo Prawno-Historyczne 2 (1949), s. 1–23
• Kajkowski K., Mit, kult i rytuał. O duchowości nadbałtyckich Słowian, Szczecin 2017
• Kajkowski K., Obrzędowość religijna Pomorzan we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczne, Wrocław 2019
• Kara M., Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań 2009
• Kara M., Makohonienko M., Wielkopolska krainą grodów – krajobraz kulturowy kolebki państwa polskiego w świetle nowych ustaleń chronologicznych, Landform Analysis 16 (2011), s. 20–25
• Kaźmierczak R., Elementy rzędu końskiego i oporządzenia jeździeckiego, [w:] Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, t. II: Mosty traktu poznańskiego, red. A. Kola, G. Wilke, Kraków 2014, s. 139–152
• Kaźmierczyk J., Podkowy na Śląsku w X–XIV wieku. Studia z dziejów kultury materialnej, Wrocław 1978
• Kokowscy E. i A., Nahajki z rękojeścią w kształcie ptasich głów z Gródka nad Bugiem, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, red. M. Dulinicz, Lublin–Warszawa 2003, s. 355–364
• Kowalczyk A., Poziom 3 – osada i gród wczesnopiastowskie, [w:] Radzim. Gród i wieś nad Wartą, red. A. Kowalczyk, M. Skoczyński, A.M. Wyrwa, Dziekanowice 2017, s. 155–160
• Kowalczyk A., Poziom 4 – osada, [w:] Radzim. Gród i wieś nad Wartą, red. A. Kowalczyk, M. Skoczyński, A.M. Wyrwa, Dziekanowice 2017, s. 160–178
• Krąpiec M., Analizy dendrochronologiczne, [w:] Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, z udziałem A. Głód, Warszawa 2022, s. 187–190
• Kulesz A., Nowak S., Jarzęcki K., Relikty obuwia, [w:] Historia kościoła św. Oswalda w Płonkowie, t. II, red. M. Grupa, K. Jarzęcki, W. Nowosad, Płonkowo 2018, s. 145–153
• Kurnatowska Z., Początki i rozwój państwa, [w:] Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia do średniowiecza, red. M. Kobusiewicz, Poznań 2008, s. 297–395
• Kurnatowska Z., Skarby wielkopolskie z początków państwa polskiego, Studia Lednickie 13 (2014), s. 19–26
• Kurnatowska Z., Kara M., Wczesnopiastowskie Regnum – jak powstało i jaki miało charakter? Próba spojrzenia od strony źródeł archeologicznych, Slavia Antiqua 51 (2010), s. 23–96
• Kurnatowska Z., Tuszyński M., Grzybowo pod Wrześnią. Wczesnopiastowski gród na szlaku z Giecza do Gniezna, [w:] Custodia Memoriae Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. XL lat istnienia (1969–2009), red. A.M. Wyrwa, Lednica 2009, s. 141–155
• Lech M., Średniowieczne uzbrojenie Europy łacińskiej jako Ars Emblematica, Wrocław 2017
• Łaszkiewicz T., Michalak A., Broń i oporządzenie jeździeckie z badań i nadzorów archeologicznych na terenie Międzyrzecza, Acta Militaria Mediaevalia 3 (2007), s. 99–176
• Ławrynowicz O., Treści ideowe broni rycerskiej w Polsce wieków średnich, Łódź 2005
• Łukaszyk A., Wierzchowce bogów. Motyw konia w Wierzeniach Słowian i Skandynawów, Szczecin 2012
• Nobis I., Służebne nazwy miejscowe w Polsce piastowskiej, Kraków 2013
• Nowakowska-Cwetsch D., Strzemiona z terenu Polski (do XIV wieku). Próba typologizacji, Światowit 36 (1986), s. 65–81
• Makowiecka M., Makowiecki D., Gospodarka zwierzętami w czasach rozwoju grodu i zamku w Międzyrzeczu na podstawie badań archeozoologicznych średniowiecznych szczątków ze stan. 1, [w:] Międzyrzecz. Gród i zamek w wiekach IX–XIV. Wyniki prac wykopaliskowych z lat 1954–1961, red. S. Kurnatowski, Warszawa 2015, s. 393–421
• Makowiecka M., Makowiecki D., Podstawy gospodarki zwierzętami na potrzeby osiedla i kasztelanii radzimskiej w średniowieczu (VIII – pierwsza połowa XIV wieku), [w:] Radzim. Gród i wieś nad Wartą, red. A. Kowalczyk, M. Skoczyński, A.M. Wyrwa, Dziekanowice 2017, s. 315–355
• Makowiecki D., Hodowla oraz użytkowanie zwierząt na Ostrowie Lednickim w średniowieczu. Studium archeozoologiczne, Poznań–Lednogóra 2001
• Makowiecki D., Zwierzęta średniowiecznego i nowożytnego Poznania i okolic. Podstawy archeozoologiczne, Poznań 2016
• Makowiecki D., Wyniki archeozoologicznej identyfikacji zwierzęcych szczątków kostnych ze stanowiska 2 w Dąbrówce,[w:] Dwa grody nad Wirynką. Dąbrówka, stanowiska 1 i 2, woj. wielkopolskie, red. M. Szmyt, P. Pawlak, Poznań 2019, s. 392–441
• Makowiecki D., Wyniki badań archeozoologicznych ze strefy palatium na grodzie Ostrowa Lednickiego, stanowisko 1, [w:] Ostrów Lednicki – palatium Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Chronologia i kontekst, red. D. Banaszak, A. Kowalczyk, A. Tabaka, A.M. Wyrwa, Lednica 2020, s. 181–239
• Makowiecki D., Makowiecka M., Analiza archeologiczna pochówku konia, Studia Lednickie 5 (1998), s. 117–126
• Makowiecki D., Makowiecka M., Zwierzęta gnieźnieńskiego zespołu grodowego we wczesnym średniowieczu, [w:] Gniezno. Wczesnośredniowieczny zespół grodowy, red. T. Sawicki, współred. M. Bis, Warszawa 2018, s. 363–406
• Makowiecki D., Makowiecka M., Wyniki badań archeozoologicznych, [w:] Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, z udziałem A. Głód, Warszawa 2022, s. 193–228
• Miazga B., Zabytek archeologiczny jako źródło informacji o przeszłości. Badania specjalistyczne śladów produkcji, użytkowania, i depozycji artefaktów, Wrocław 2017
• Miecze średniowieczne z Ostrowa Lednickiego i Giecza, red. A.M. Wyrwa, P. Sankiewicz, P. Pudło, Dziekanowice–Lednica 2011
• Nadolski A., Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku, Łódź 1954
• Nadolski A., Lądowa technika wojskowa od połowy X do połowy XII wieku, [w:] Polska technika wojskowa do 1500 roku, red. A. Nadolski, Warszawa 1994, s. 31–107
• Novotný B., Význam podkov, ostruh a udidel z hradiska Vysoká Zahrada – castrum Strachotín u Dolních Věstonic na Moravě, Archaeologia historica 4 (1979), s. 287–294
• Osypińska M., Gospodarka zwierzętami we wczesnośredniowiecznym Santoku. Studium archeozoologiczne, [w:] Santok. Strażnica i klucz Królestwa Polskiego, red. K. Zamelska-Monczak, Warszawa 2019, s. 327–346
• Pawlak E., Pawlak P., Pozostałe kategorie źródeł ruchomych na stanowisku 2 w Dąbrówce,[w:] Dwa grody nad Wirynką. Dąbrówka, stanowiska 1 i 2, woj. wielkopolskie, red. M. Szmyt, P. Pawlak, Poznań 2019, s. 325–345
• Petráček T., Nevolníci a svobodní, kníže a velkostatek, Praha 2013
• Pranke P., Dlaczego wyspy? Handel i władza – wpływ wymiany o charakterze interregionalnym na funkcjonowanie mikroregionów osadniczych Wielkopolski w dobie kształtowania się władztwa wczesnopiastowskiego – wybrane przykłady, [w:] Bariery – możliwości – wyzwania. Środowisko przyrodnicze na przestrzeni dziejów, red. M. Kleśta-Nawrocki, P. Oliński, W. Piasek, Toruń 2022, s. 169–194
• Procházka R., Hrad Přerov v raném středověku (9. – 11. století) a počátky mladohradištní hmotné kultury (archeologický výzkum na Horním náměstí č. p. 8, 9 a 21), Brno 2017
• Procházka R., Balcárková A., Nývltová Fišáková M., Přichystal A., Petřík J., Slavíček K., Kmošek M., Hložek M., Přerov, Horní náměstí č. p. 19, 20.Otázka prostorového vývoje lokality a možnost poznání socioekonomického profilu jejích obyvatel v 9.–12. století, Brno 2020
• Rajewski Z.A., Koń w wierzeniach u Słowian wczesnośredniowiecznych, Wiadomości Archeologiczne 39 (1975), z. 4, s. 516–521
• Robak Z., Garnitury okuć rzemieni i inne elementy ozdobne wielkomorawskich mieczy, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 36 (2021), s. 19–52
• Sawicki T., Wczesnośredniowieczny zespół grodowy w Gnieźnie, [w:] Gniezno w świetle ostatnich badań archeologicznych, red. Z. Kurnatowska, Poznań 2001, s. 87–126
• Strzyż P., Uzbrojenie we wczesnośredniowiecznej Małopolsce, Łódź 2006
• Strzyżewski C., Łastowiecki M., Kara M., Wczesnośredniowieczne grodzisko w Moraczewie pod Ostrowem Lednickim, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 6 (2003), s. 76–93
• Świątkiewicz P., Uzbrojenie wczesnośredniowieczne z Pomorza Zachodniego, Łódź 2002
• Świętosławski W., Ślady koczowników Wielkiego Stepu z X, XI i XII wieku w dorzeczach Wisły i Odry, Łódź 2006
• Świętosławski W., Uzbrojenie koczowników Wielkiego Stepu w czasach ekspansji Mongołów (XII–XIV w.), Łódź 1996
• Tabaka A., Znalezisko ozdobnego zakończenia rękojeści wczesnośredniowiecznej nahajki z Ostrowa Lednickiego, Archeologia Polski 58 (2013), z. 1–2, s. 163–170
• Tokarski W., Militaria – broń miotająca, obuchowa i drzewcowa, oraz elementy rzędu końskiego i oporządzenia jeździeckiego, [w:] Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim. Tom I. Mosty traktu gnieźnieńskiego, red. Z. Kurnatowska, Lednica–Toruń 2000, s. 77–103
• Topory średniowieczne z Ostrowa Lednickiego i Giecza, red. P. Sankiewicz, A.M. Wyrwa, Lednica 2013
• Tuszyński M., Spotkania z archeologią. Spotkanie I. Grzybowo 1988–2003, Toruń 2004
• Urbańczyk S., O wyrazach konary, konarski, koniuch, podkonie, Czasopismo Prawno-Historyczne 2 (1949), s. 23–26
• Wachowski K., Kultura karolińska a Słowiańszczyzna Zachodnia, Wrocław 1992
• Waszczuk K., Gronek S., Zabytki z kości i poroża. Studium archeozoologiczno-funkcjonalne, [w:] Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, z udziałem A. Głód, Warszawa 2022, s. 231–258
• Wiklak H., Chomąto z XII wieku okryte u Gdańsku na stanowisku 1, Wiadomości Archeologiczne 23 (1956), s. 267–268
• Wilke G., Militaria – broń drzewcowa. Analiza formalno-typologiczna[w:] Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, t. II: Mosty traktu poznańskiego, red. A. Kola, G. Wilke, Kraków 2014, s. 95–134
• Wrzesińska A., Wrzesiński J., Grób konia z Dziekanowic, Studia Lednickie 5 (1998), s. 103–115
• Wrzesiński J., Theutonici fundas cum lapidibus rotabant – proca broń zapoznana, Studia Lednickie 6 (2000), s. 125–139
• Wrzesiński J., Pole bitwy na dnie jeziora? Z Otchłani Wieków 62 (2007), s. 16–21
• Wrzesiński J., Danielewski M., Zaplecze osadnicze grodu w Grzybowie, Historia Slavorum Occidentis 17 (2018), nr 2, s. 86–104
• Wrzesiński J., Łukaszyk A., Frydrychowicz D., Gród w Grzybowie. Historia i przyroda, Grzybowo–Lednica 2014
• Żak J., Rogowe części uprzęży końskiej, Slavia Antiqua 3 (1952), s. 195–201
• Żak J., Kotkowska-Maćkowiak L., Studia nad uzbrojeniem środkowoeuropejskim VI–X wieku. Zachodniobałtyjskie i słowiańskie ostrogi o zaczepach zagiętych do wnętrza, Poznań 1988
• Makowiecki D., Ekspertyza archeozoologiczna zwierzęcych szczątków kostnych z grodzisk wczesnośredniowiecznego w miejscowości Grzybowo stan. 1, gm. Września. Zbiory Rezerwatu Archeologicznego Gród w Grzybowie, Rokietnica 1997

Identifiers

DOI

10.15804/hso240401

Biblioteka Nauki

59727595