Wybrane przykłady walencji czasownikowej w języku mieszkańców polskiej części Spisza (na materiale z Korpusu Spiskiego)

• Authors: Barbara Halina Pukalska

Title variants

Wybrane przykłady walencji czasownikowej w języku mieszkańców polskiej części Spisza (na materiale z Korpusu Spiskiego)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Praca wpisuje się w nurt badań poświęconych językowi mieszkańców polskiej części Spisza, a jej celem jest przedstawienie i krótka analiza kilku wybranych przypadków walencji czasownikowej. Analizowane konstrukcje pochodzą z Korpusu Spiskiego. Część zasadnicza artykułu przedstawia zatem kilka wydobytych z Korpusu Spiskiego przykładów walencji czasownikowej wraz z opisem, w którym czytelnik znajdzie np. odwołania do słownika walencyjnego Walenty i Wielkiego słownika języka polskiego. Pokazano między innymi, że żadna z analizowanych konstrukcji nie była ograniczona wyłącznie do jednej wsi, niektóre konstrukcje składniowe były obecne w języku polskim już we wcześniejszych wiekach, czasem zaś walencja wydawała się nierozerwalnie związana z czynnikami kulturowymi.

EN

The article is concerned with the studies of local dialects, their syntactic structures, and verb valency. More specifically, the text presents several cases of verb valency distinctive for the Polish Spisz dialect. Instances of those structures are excerpted from the Spisz Dialect Corpus, which is being developed at the Institute of Polish Language at the Polish Academy of Sciences in Kraków within the project „Język mieszkańców Spisza. Korpus tekstów i nagrań gwarowych”. The main body of the text presents a description of the examples found in the corpus, along with their social characteristics and explanation of how they are different from standard Polish, compared with data from such sources as „Walenty” or „Wielki słownik języka polskiego”. Inter alia, it is shown that none of the structures analysed are limited to a single place, and the most popular is present in many parts of Spisz. In addition, several structures are characteristic of all age groups or culturally bound. Furthermore, certain instances of verb valency could have existed in general Polish in the past.

Keywords

PL

Korpus Spiski; gwara; składnia; walencja; Spisz

EN

Spisz Dialect Corpus; local dialect; syntax; valency; Spisz; Spisz Dialect Corpus; local dialect; syntax; valency; Spisz

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Polonica
• Year: 2019
• Volume: 39
• Pages: 149-168

Dates

published

2019-12-28

Contributors

author

Barbara Halina Pukalska

References

• Bubak J., 1987, Polskie gwary spiskie, [w:] Polski Spisz. Jedność kultury ludowej i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne – warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary, red. Z. Biały, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Etnograficzne, z. 22.
• Buttler D., 1976, Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny. Walencja wyrazów, Warszawa.
• Buttler D., Kurkowska H., Satkiewicz H., 1987, Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności leksykalnej (słownictwo rodzime), Warszawa.
• Danielewicz M., 2010, Schematy składniowe – podstawowe kwestie, Poradnik Językowy, z. 3, s. 5–27.
• Dubicka-Dwilewicz B., 1996, O niektórych konstrukcjach składniowych polskiej gwary wsi Bujwidze na Litwie, [w:] Studia Dialektologiczne I, red. B. Dunaj, J. Reichan, Kraków, s. 223–228.
• EWil: Edycja elektroniczna Słownika wileńskiego na stronie: https://eswil.ijp.pan.pl/.
• Fitak F., 2004, Słownik gwary spiskiej, Szczawnica.
• Grochola-Szczepanek H., 2006, Wpływ przemian społecznych i kulturowych na mowę mieszkańców wsi (na przykładzie wsi Rzepiska), [w:] Gwary dziś, t. 3: Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, red. J. Sierociuk, Poznań, s. 167–174.
• Grochola-Szczepanek H., 2009, Chłop swoje, a baba swoje, czyli o różnicach w mowie mieszkańców i mieszkanek wsi na przykładzie gwary spiskiej, [w:] Polszczyzna mówiona ogólna i regionalna, red. B. Dunaj i M. Rak, Kraków, s. 111–119.
• Grochola-Szczepanek H., 2012, Język mieszkańców Spisza. Płeć jako czynnik różnicujący, Kraków.
• Grochola-Szczepanek H., 2013, Badanie języka mieszkańców wsi w kontekście przemian społecznych, Socjolingwistyka 27, s. 43–53.
• Grochola-Szczepanek H., 2014, O projekcie „Słownika gwary spiskiej”, Polonica XXXIV, s. 191–200.
• Grochola-Szczepanek H., 2016, Korpusowe badania języka mieszkańców Spisza w Polsce – cele i zadania, Jezikoslovni zapiski 22, s. 185–196.
• Grochola-Szczepanek H., Górski R.L., von Waldenfels R., Woźniak M., 2019, Korpus języka mówionego mieszkańców Spisza, LingVaria 1 (27), s. 165–180.
• Grzesiak R., Jędrzejko E., 1991, Walencja czasownika jako problem leksykograficzny (na przykładzie „Słownika syntaktyczno-generatywnego czasowników polskich” pod red. K. Polańskiego), [w:] Walencja czasownika a problemy leksykografii dwujęzycznej, red. D. Rytel-Kuc, Wrocław – Warszawa – Kraków, s. 107–115.
• Kałkowska A., Pisarkowa K., Twardzikowa J., 1972, Zapomniane konstrukcje składni średniopolskiej (XVII wiek). Wybór przykładów, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.
• Kąś J., 2011, Słownik gwary orawskiej, t. 2, Kraków.
• KS: Korpus Spiski (wersja demonstracyjna jest dostępna po zalogowaniu na stronie: spisz.ijp.pan.pl).
• Labocha J., 1996, Problemy składni gwarowej na przykładzie tekstów z Zaolzia, [w:] Studia Dialektologiczne I, red. B. Dunaj, J. Reichan, Kraków, s. 237–242.
• NKJP na stronie nkjp.pl.
• NSPP: Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, 2002, red. A. Markowski, Warszawa.
• Paśko-Koneczniak D., 2017, Rosyjskie elementy składniowe w polskiej gwarze mieszkańców Wierszyny na Syberii, [w:] Współczesne badania nad językiem rosyjskim i jego odmianami, red. K. Dembska, D. Paśko-Koneczniak, Toruń, s. 333–343.
• Pisarkowa K., 1984, Historia składni języka polskiego, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź.
• Przepiórkowski A., 2017, Argumenty i modyfikatory w gramatyce i słowniku, Warszawa, wersja pdf: https://wuw.pl/data/include/cms/Argumenty_modyfikatory_Przepiorkowski_Adam_2017.pdf.
• Przepiórkowski A., Bańko M., Górski R., Lewandowska-Tomaszczyk B. (red.), 2012, Narodowy Korpus Języka Polskiego, Warszawa.
• Przepiórkowski A., Skwarski F., Hajnicz E., Patejuk A., Świdziński M., Woliński M., 2014, Modelowanie własności składniowych czasowników w nowym słowniku walencyjnym języka polskiego, Polonica XXXIII, s. 159–178.
• Przepiórkowski A., Hajnicz E., Andrzejczuk A., Patejuk A.,Woliński M., 2017, Walenty: Gruntowny składniowo-semantyczny słownik walencyjny języka polskiego, Język Polski XCVII, z 1, s. 30–47.
• PSWP: Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, 1996, t. 7, red. H. Zgółkowa, Poznań.
• Rogowska E., 2001, Dwie konstrukcje składniowe w gwarze wsi Wagi w powiecie łomżyńskim, [w:] Polszczyzna Mazowsza i Podlasia, cz. 5: Frazeologia i składnia polszczyzny mówionej, red. H. Sędziak, Łomża, s. 43–54.
• Rytel-Kuc D., Romanowska I., 1991, Wybrane zagadnienia opisu syntaktycznego czasowników w czesko-polskim słowniku walencyjnym, [w:] Walencja czasownika a problemy leksykografii dwujęzycznej, red. D. Rytel-Kuc, Wrocław – Warszawa – Kraków, s. 77–84.
• Saloni Z., Świdziński M., 1998, Składnia współczesnego języka polskiego, Warszawa.
• Sędziak H., 2001, Łączliwość składniowa czasowników mówienia z dopełnieniami w łomżyńskich tekstach gwarowych, [w:] Polszczyzna Mazowsza i Podlasia, cz. 5: Frazeologia i składnia polszczyzny mówionej, red. H. Sędziak, Łomża, s. 33–41.
• SGP: Słownik gwar polskich, 1992–1993, t. 4, red. J. Reichan, Kraków.
• Sierociuk J., 2007, Socjologiczny kontekst badań języka mieszkańców wsi, [w:] Gwary dziś, t. 4: Konteksty dialektologii, red. J. Sierociuk, Poznań, s. 325–336.
• SJP PWN: Słownik języka polskiego na stronie sjp.pwn.pl.
• SJPDor: Słownik języka polskiego, 1958‒1969, red. nacz. W. Doroszewski, t. I‒XI, Warszawa – wersja elektroniczna na stronie: sjp.pwn.pl.
• Słownik polszczyzny XVI wieku, 1984, t. XV, red. nacz. M.R. Mayenowa, Wrocław ‒ Warszawa ‒ Kraków – Gdańsk – Łódź; skrót: SPXVI (oraz t. III – 1969, kom. red. Stanisław Bąk [i in.], Wrocław).
• Sowa F., 1976, O wewnętrznym zróżnicowaniu gwar wsi Dursztyn na Spiszu, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, Prace Językoznawcze 3, s. 132–139.
• SSWG: Słownik spiskich wyrazów gwarowych, 2006, zespół red. pod kier. M. Milaniak i E. Widy: Monika Wenit i in., Łapsze Niżne: Gimnazjum; Nowy Targ.
• Zarębina M., 1963, Uwagi o składni warmijskiej, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze 5, s. 307–326.
• Żmigrodzki P., 2012, Wielki słownik języka polskiego PAN – stan obecny i przyszłość, Język Polski XCII, z. 5, s. 321–324.
• Żmigrodzki P., Bańko M., Batko-Tokarz B., Bobrowski J., Czelakowska A., Grochowski M., Przybylska R., Waniakowa J., Węgrzynek K. (red.), 2018, Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, Kraków.

Identifiers

DOI

10.17651/POLON.39.7