O śmianiu się z czegoś i z kogoś, czyli o przedmiotowym i podmiotowym znaczeniu czasownika śmiać się

• Authors: Dagmara Banasiak

Title variants

O śmianiu się z czegoś i z kogoś, czyli o przedmiotowym i podmiotowym znaczeniu czasownika śmiać się

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł wpisuje się w nurt badań nad walencją polskich czasowników w oparciu o model struktur predykatowo-argumentowych opracowany przez Stanisława Karolaka. Jego celem jest analiza statusu formalnego oraz ról semantycznych argumentów przyłączanych przez predykat śmiać się za pomocą przyimka z. Analiza danych językowych pokazuje, że predykat ten konstytuuje w polszczyźnie dwie SPA: [ktoś] śmieje się z [kogoś ABSTR / czegoś ABSTR] i  [ktoś] śmieje się [z kogoś / czyjegoś], że_ o odmiennych właściwościach formalnych, semantyce, nacechowaniu pod względem aksjologicznym oraz  różnym odniesieniu – przedmiotowym lub podmiotowym – obecnego w akcie śmiechu komizmu. Znaczenie pierwszej z tych konstrukcji można ująć jako ‘wokalizacja będąca reakcją na komizm ludyczny’. W drugiej czasownik śmiać się jest derywatem semantycznym oznaczającym akt mowy będący ‘werbalnym lub niewerbalnym zachowaniem, w którym za pomocą satyrycznych środków komicznych komunikowana jest ujemna ocena osobowego obiektu lub niechęć wobec niego’.

EN

The aim of this paper is to discuss the main syntactic and semantic features of the Polish predicate śmiać się (to laugh) within the theory of Semantic Syntax (Karolak 1984, 2002). It forms two, only seemingly similar, predicate-argument structures containing a prepositional phrase connected with the Polish preposition z + Gen. (at): 1) [ktoś] śmieje się z [kogoś ABSTR / czegoś ABSTR] ([somebody] laughs at [somebody ABSTR / something ABSTR]) and 2) [ktoś] śmieje się [z  kogoś / czyjegoś], że_ ([somebody] laughs at [somebody / something what belongs to somebody] + SENT). The analysis shows they are different in terms of status and semantic roles of their arguments, axiological markedness, objective or subjective reference of the humour incorporated in the act of laughter. Also, they denote different semantic scenarios: the first means a vocal and facial reaction to ludic humour, the second constitutes a complex act of speech in which satirical, verbal or non-verbal humour is used as a pretext to communicate the agent’s disapproving judgment of the patient, or an antipathetic attitude towards it.

Keywords

PL

śmiać się z czegoś; śmiać się z kogoś; śmiech; składnia semantyczna; struktura predykatowo-argumentowa; akt mowy

EN

laughing at something; laughing at somebody; laughter; semantic syntax; predicate-argument structure; act of speech; zasad maksymalnego nagłosu; laughing at something; laughing at somebody; laughter; semantic syntax; predicate-argument structure; act of speech; zasad maksymalnego nagłosu

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Polonica
• Year: 2020
• Volume: 40

Dates

published

2020-12-29

Contributors

author

Dagmara Banasiak

References

• Austin, J.L. (1962), (1993). How to do Things with Words. W: John L. Austin, Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne, przeł. B. Chwedeńczuk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Banasiak, D. (2017). Rozwój semantyczny wyrazów śmiać się i śmiech. W: T. Korpysz, A. Krasowska (red.), Komizm historyczny, t. VIII, s. 59–73.
• Banasiak, D. (2019). O znaczeniu czasownika wyśmiać (kogoś, coś) i jego użyciu w internetowym dyskursie politycznym. Prace Filologiczne, LXXIII, s. 571–588.
• Bogusławski, A. (2014). Studia z filozofii języka (materiały dla słuchaczy z cyklu wykładów monograficznych). Warszawa: ILF UW.
• Buttler, D. (1974). Polski dowcip językowy. Warszawa: PWN.
• Dziemidok, B. (1967). O komizmie. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Greń, Z. (1994). Semantyka i składnia czasowników oznaczających akty mowy w języku polskim i czeskim. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Grochowski, M. (1984). Zarys analizy semantycznej grupy jednostek wyrażających negatywne etycznie relacje osobowe (kpina, zniewaga, upokorzenie). Polonica, 8, s. 57–72.
• Karolak, S. (1984). Składnia wyrażeń predykatywnych. W: M. Grochowski, S. Karolak, Z. Topolińska, Gramatyka współczesnego języka polskiego. Część I: Składnia (s. 11–211). Warszawa: PWN.
• Karolak, S. (2002). Podstawowe struktury składniowe języka polskiego. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Hurley, M., Dennet, D. (2017). Filozofia dowcipu. Humor jako siła napędowa umysłu. Kraków: Copernicus Center Press.
• Muszyńska, J. (2016). O czasowniku kpić. Analiza składniowo-semantyczna. Prace Filologiczne, LXX, s. 331–339.
• Nowakowska-Kempna, I. (1986). Konstrukcje zdaniowe z leksykalnymi wykładnikami predykatów uczuć. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Passi, I. (1980). Powaga śmieszności. Warszawa: PWN.
• Peisert, M. (2004). Formy i funkcje agresji werbalnej. Próba typologii. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Plessner, H. (2007). Śmiech i płacz. Badania nad granicami ludzkiego zachowania. Kęty: Wydawnictwo Antyk.
• Polański, K. (red.) (1994). Słownik syntaktyczno-generatywny czasowników polskich, T. IV. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Reszka, J. (2001). Predykaty mówienia implikujące pojęcie zła w języku polskim. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.
• Szumska, D. (2017). Struktura predykatowo-argumentowa jako narzędzie analizy tekstu: pro et contra. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 52, s. 264–277.
• Waszakowa, K. (2008). ‘Uśmiech’ jako słowo i gest mimiczny. Obraz uśmiechu we współczesnej polszczyźnie. W: R. Grzegorczykowa, K. Waszakowa (red.), Pojęcie – słowo – tekst. Z zagadnień semantyki leksykalnej (s. 151–166). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Wieczorek, U. (1999). Wartościowanie. Perswazja. Język. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Zaron, Z. (1980). Ze studiów nad składnią i semantyką czasownika. Polskie czasowniki z uzupełnieniem werbalnym oznaczające relację osobową z argumentem zdarzeniowym. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Zaron, Z. (1998). Czy zwierzę to ktoś? Językowe dowody podmiotowości zwierząt. Prace Filologiczne, XLIII, s. 507–513.
• Żygulski, K. (1976). Wspólnota śmiechu. Studium socjologiczne komizmu. Warszawa: PIW.
• Skróty źródeł
• NKJP – Narodowy Korpus Języka Polskiego. http://www.nkjp.uni.lodz.pl/.
• SJPD – Doroszewski W. (red.) (1958–1967). Słownik języka polskiego, T. I–XI. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• SJPSzym – Szymczak M. (red.) (1995). Słownik języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• ISJP – Bańko M. (red.) (2000). Inny słownik języka polskiego, T. II. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• USJP – Dubisz S. (red.) (2003). Uniwersalny słownik języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• WSJP – Żmigrodzki S. (red.) (2007–).Wielki słownik języka polskiego PAN. https://www.wsjp.pl/.

Identifiers

DOI

10.17651/POLON.40.1