Wykorzystanie Biblii w tekście apokryficznym i kaznodziejskim na przykładzie staropolskich tłumaczeń perykopy o uzdrowieniu syna dworzanina

• Authors: Dorota Masłej

Title variants

Wykorzystanie Biblii w tekście apokryficznym i kaznodziejskim na przykładzie staropolskich tłumaczeń perykopy o uzdrowieniu syna dworzanina

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest odniesienie zaproponowanego przez Margriet Hoogvliet katalogu najbardziej typowych form funkcjonowania i obiegu tekstu biblijnego w średniowieczu do zachowanego materiału staropolskiego oraz próba odpowiedzi na pytanie, czy sposób traktowania fragmentów Pisma św. w tekstach z różnych grup jest odmienny. Aby to uczynić, porównano sposoby wykorzystania i komentowania perykopy biblijnej o uzdrowieniu syna dworzanina w dwóch polskich tekstach: „Kazaniach augustiańskich”, pochodzących z polsko-łacińskiej kolekcji materiałów kaznodziejskich, oraz w „Rozmyślaniu przemyskim”, najobszerniejszym staropolskim tekście apokryficznym. W artykule przedstawiono analizę różnic między tłumaczeniem i objaśnieniem tej perykopy w obu tekstach. Analiza ta prowadzi do wniosku, że sposób traktowania fragmentów z Pisma św. w obu tekstach jest różny, różnice zaś wynikają przede wszystkim z funkcji obu tekstów i celu przyświecającego pisarzowi. Ponadto można sądzić, że w Polsce istniały wszystkie rozpoznane przez badaczy zachodnich formy, mimo że zachowały się tylko ślady – ale bardzo zróżnicowane – ich obecności.  

EN

The aim of the paper is to apply the catalog of the most characteristic forms in which the Biblical text circulated during this period, recognized by Margriet Hoogvliet, to the Old Polish sources and to answer the question about possible differences in using the Bible in texts from divergent groups recognized by Hoogvliet. The article analyses two Old Polish texts referring to the same biblical pericope in Latin, namely, the healing of the courtier’s son (John 4: 45–54). One of the texts comes from a Polish-Latin collection of preaching materials, known as “Kazania augustiańskie”, dated to the turn of the 15th and 16th centuries, while the second one is included in “Rozmyślanie przemyskie”, the most extensive Polish Apocrypha, dated to well before the beginning of the 16th century. In this paper I discuss the differences between the ways in which this pericope had been translated and interpreted in these two texts. The analysis lead to the conclusion that the ways of using the fragments of the Bible are different in texts from both groups. The reasons of such differences are mostly the functions of respective texts, and their intended use. Moreover, it can be assumed that in medieval Poland there were all the forms recognized by Western researchers, even though only traces – but very different from each other – of their presence have preserved.

Keywords

PL

komentarz biblijny; „Rozmyślanie przemyskie”; „Kazania augustiańskie”; Biblia w średniowieczu; przekład Biblii

EN

biblical commentary; “Rozmyślanie przemyskie”; “Kazania augustiańskie”; the Bible in the Middle Ages; Biblical translation; biblical commentary; “Rozmyślanie przemyskie”; “Kazania augustiańskie”; the Bible in the Middle Ages; Biblical translation

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Polonica
• Year: 2020
• Volume: 40

Dates

published

2020-12-29

Contributors

author

Dorota Masłej

References

• Borowiec, K. (2015). Filologiczne wydanie „Rozmyślania przemyskiego” a czeski „Život Krista Pána”. LingVaria, 2, s. 179–192.
• Brückner, A. (1901). Drobne zabytki polszczyzny średniowiecznej. Cz. 2. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności.
• Dobrzeniecki, T. (1969). Łacińskie źródła „Rozmyślania przemyskiego”. W: J. Lewański (red.), Średniowiecze. Studia o kulturze. T. 4 (s. 196–521). Wrocław: Ossolineum.
• Gesner, A. (2011). Glosy w „Rozmyślaniu przemyskim”. Wyniki analizy formalnej i perspektywy badań. Kwartalnik Językoznawczy, 3, s. 89–97.
• Hoogvliet, M. (2013). The Medieval vernacular Bible in French as a flexible text: Selective and discontinuous reading practices. W: E. Poleg, L. Light (eds.), Form and function in the Late Medieval Bible (s. 283–306). Leiden: Brill.
• Kossowska, M. (1968). Biblia w języku polskim. T. 1. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha.
• Kwilecka, I. (2003). Studia nad staropolskimi przekładami Biblii. Poznań: UAM, Wydział Teologiczny.
• Leńczuk, M. (online). Staropolskie tłumaczenia Nowego Testamentu. O projekcie. Pobrane z https://stnt.ijp.pan.pl/teksty/index/1 (20.07.2020).
• Leńczuk, M. (2016). O sposobach tłumaczenia Nowego Testamentu w „Rozmyślaniu przemyskim”. W: J. Bartmiński, A. Timofiejew (red.), „Rozmyślanie przemyskie”. Świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (s. 123–131). Przemyśl: Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska.
• Masłej, D. (2017). Zbiór glos czy tekst? „Kazania augustiańskie” jako problem edytorski i naukowy. W: K. Borowiec, D. Masłej, T. Mika, D. Rojszczak-Robińska (red.), Staropolskie Spotkania Językoznawcze 2: Jak wydawać teksty dawne? (s. 185–202). Poznań: Wydawnictwo Rys.
• Masłej, D. (2020). Jak rodził się średniowieczny tekst. Tak zwane „Kazania augustiańskie” w perspektywie historycznojęzykowej. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne.
• Masłej, D., Mika, T. (2020). Glosy jako integralny składnik średniowiecznego tekstu. W poszukiwaniu adekwatnych procedur badawczych. LingVaria, 1, s. 121–133.
• Mazurkiewicz, R. (2007). Kilkanaście dalszych uzupełnień do źródeł „Rozmyślania przemyskiego”. W: R. Laskowski, R. Mazurkiewicz (red.), Amoenitates et lepores philologiae (s. 198–201). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN; Wydawnictwo Lexis.
• Menache, S., Horowitz, J. (1996). Rhetoric and Its Practice in Medieval Sermons. Historical Reflections, 22(2), s. 321–350.
• Mika, T. (2002). Maryja, Jezus, Bóg w „Rozmyślaniu przemyskim”. O nazywaniu osób. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne.
• Mika, T. (2015). Problemy z „Rozmyślaniem przemyskim”. Formułowanie sądów ogólnych a wielowarstwowość średniowiecznego tekstu. LingVaria, nr specjalny, s. 87–104.
• Mika, T., Rojszczak-Robińska, D. (2016). Kanon wiedzy o „Rozmyślaniu przemyskim”. W: J. Bartmiński, A. Timofiejew (red.), „Rozmyślanie przemyskie”. Świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (s. 13–24). Przemyśl: Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska.
• Pietkiewicz, R. (2013). Tradycja rękopiśmienna polskich przekładów biblijnych od XIII do XVI wieku. Wrocławski Przegląd Teologiczny, 21(2), s. 29–50.
• Pietkiewicz, R. (2016). Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, T. 1. Poznań: Pallotinum.
• Poleg, E., Light, L. (2013). Introduction. W: E. Poleg, L. Light (eds.), Form and function in the Late Medieval Bible (s. 1–7). Leiden: Brill.
• Rojszczak-Robińska, D. (2010). Spowiedź Judasza, czyli o nieznanym staropolskim kazaniu ukrytym w tekście apokryfu. W: M. Olczyk, W. Radecki (red.), Memoriale Domini. Księga pamiątkowa dedykowana księdzu profesorowi Jerzemu Stefańskiemu w 70. rocznicę urodzin (s. 529–545). Gniezno: Prymasowskie Wyższe Seminarium Duchowne.
• Rojszczak-Robińska, D. (2012). Jak pisano „Rozmyślanie przemyskie”. Poznań: Wydawnictwo Rys.
• Rojszczak-Robińska, D. (2015). Łacińskie źródła „Rozmyślania przemyskiego”. Pytania, problemy, perspektywy. W: T. Mika, D. Rojszczak-Robińska, O. Stramczewska (red.), Staropolskie Spotkanie Językoznawcze 1: Jak badać teksty staropolskie (s. 135–172). Poznań: Wydawnictwo Rys.
• Smalley, B. (1978). The study of the Bible in the Middle Ages. Notre Dame: University of Notre Dame Press.
• Stallybrass, P. (2002). Books and scrolls: Navigating the Bible. W: J. Andersen, E. Sauer (eds.), Books and readers in Early Modern England: Material studies (s. 42–79). Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Twardzik, W. (1994). Glosy w „Rozmyślaniu przemyskim”. Teksty Drugie, 2, s. 156–165.
• Twardzik, W., Keller, F. (wyd./Hrsg.) (1998–2004). „Rozmyślanie przemyskie”. Transliteracja, transkrypcja, podstawa łacińska, niemiecki przekład/Transliteration, Transkription, lateinische Vorlagen, deutsche Übersetzung. T./Bd. 1–3. Freiburg: U.W. Weiher.
• Wanicowa, Z. (2010). Mechanizm błędów translacyjnych w „Biblii Królowej Zofii” a spór o podstawę jej przekładu. Językoznawstwo. Współczesne badania, problemy i analizy językoznawcze, 4, s. 13–35.
• Wenzel, S. (2005). The arts of preaching. W: A. Minnis, I. Johnson (eds.), The Cambridge history of literary criticism. Vol. 2: The Middle Ages (s. 84–96). Cambridge: Cambridge University Press.
• Wydra, W., Rzepka, W.R. (2004). Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, wyd. 3. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Zajchowska-Bołtromiuk, A. (2018). Przeszłość w zbiorach kazań modelowych de tempore i de sanctis mistrzów Uniwersytetu Krakowskiego w XV wieku. W: J. Banaszkiewicz, A. Dąbrówka, P. Węcowski (red.), Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski, T. 1 (s. 607–655). Warszawa: Instytut Historii PAN–Neriton.

Identifiers

DOI

10.17651/POLON.40.6