Polski HONOR w świetle danych słownikowych

• Authors: Monika Grzeszczak
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem rozważań autorki jest rozumienie honoru w słownikach języka polskiego – dawnych i współczesnych – traktowanych komplementarnie. Rekonstrukcja zmierza do zbudowania „definicji kognitywnej”, a więc do ujęcia całego bogactwa znaczeniowego słowa i do wyznaczenia mu miejsca w polu leksykalnosemantycznym oraz w sieci relacji konceptualnych. Na tę sieć składają się między innymi: synonimy, opposita, kolekcje i kompleksy, utarte kolokacje.Honor ma wpisaną w swoją semantykę ‘uczciwość’, która jest najdobitniej utrwalona w etymologii słowa (honor znaczył pierwotnie tyle, co ‘uczciwość’). W polszczyźnie XVII–XIX w. kojarzony był z nieposzlakowaną opinią i oznaczał ‘cześć; dobre imię’. W słownikach dwudziestowiecznych jako podstawowe znaczenie honoru notowana jest ‘godność osobista’, a nierozerwalny związek honoru z godnością jest utrwalony w synonimach oraz derywatach słowotwórczych. Z honorem łączona jest słowność, wierność danemu słowu, dobre wychowanie, okazywanie grzeczności i gościnność. Słowniki poświadczają związek pojęcia honoru z osobami płci męskiej i wykonywaniem jakiegoś zawodu (honor zawodowy; honor górnika), honor w znaczeniu ‘czci’ przypisany jest także kobietom.

EN

The article deals with the treatment of the Polish honor in older and contemporary dictionaries: the two kinds of sources are taken as complementary. The present reconstruction aims for a “cognitive definition” of the concept of honor, i.e. the totality of the word’s semantics; it attempts to assign to it a place in the relevant lexico-semantic field and in a network of conceptual relationships. The network consists of, among others, synonyms, opposites, collections, complexes and collocations.The semantics of honor contains ‘integrity, honesty’, firmly entrenched in the word’s etymology (this was the original meaning of the word). In the 17th and 18th c. it was associated with unblemished reputation and meant ‘good name’. As the basic meaning of honor, 20th-c. dictionaries give ‘personal dignity’, and its connection with dignity is entrenched in synonyms and derivatives. Honor is associated with faithfulness to the word given, good behaviour, politeness and hospitality. Dictionaries point to the link between “honor” and men, rather than women, as well as typical men’s professions (honor zawodowy ‘professional honor’, honor górnika ‘miner’s honor’). In the sense of ‘good name’ is also attributed to women.

Keywords

PL

honor; wartości; definicja kognitywna

EN

values; cognitive definition; honour

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2013
• Volume: 25

Dates

published

2013

online

2013-01-05

Contributors

author

Monika Grzeszczak

References

• Bartmiński Jerzy, 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa, [w:] Konotacja, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 169--183. [Bartmiński Jerzy, 2007, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji, [w:] Bartmiński Jerzy, Językowe podstawy obrazu świata, wyd. 2 uzupełnione, Lublin, s. 42--51.]
• Bartmiński Jerzy, Żuk Grzegorz, 2009, Pojęcie równości i jego profilowanie we współczesnym języku polskim, „Etnolingwistyka” 21, s. 47--67.
• Brzozowska Małgorzata (oprac.), 2006, Honor, [w:] Język – wartości – polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 122--126.
• Chałasiński Józef, 1968, Kultura i naród. Studia i szkice, Warszawa.
• de Lazari Andrzej, Polska pycha, „Rzeczpospolita” 7 X 2004.
• ES Glog – Gloger Zygmunt, Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. 1--4, Warszawa 1900--1903.
• Puzynina Jadwiga, 1999, O honorze w języku i nie tylko, „Więź” 9, s. 40--47.
• Słowniki
• ESJP Bań – Bańkowski Andrzej, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1--2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.
• DSS – Nagórko Alicja, Łaziński Marek, Burkhardt Hanna, Dystynktywny słownik synonimów, Kraków: Universitas, 2004.
• ISJP Bań – Inny słownik języka polskiego, red. Mirosław Bańko, t. 1--2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.
• PSWP Zgół – Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. Halina Zgółkowa, t. 1--50, Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 1994--2005.
• PSJP Zgół – Halina Zgółkowa, Podstawowy słownik języka polskiego z zarysem gramatyki polskiej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe, 2008.
• PSWB Cien – Witold Cienkowski, Praktyczny słownik wyrazów bliskoznacznych, Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1993.
• SEJP Brück – Brückner Aleksander, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993 [wyd. 1: 1927].
• SEJP Sław – Sławski Franciszek, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1--5 (A--Łżywy), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 1952--1982.
• SFJP Skor – Skorupka Stanisław, Słownik frazeologiczny języka polskiego, wyd. 3, t. 1--2, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1977.
• SIJP Arcta – Michał Arct, Słownik ilustrowany języka polskiego, wyd. 3, Warszawa 1929 [wyd. 1: 1916].
• SJJChP – Słownik języka Jana Chryzostoma Paska, red. Halina Koneczna, Witold Doroszewski, t. 1--2, Wrocław--Warszawa--Kraków: Ossolineum, 1965--1973.
• SJP Dor – Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, t. 1--11, Warszawa: PWN, 1958--1969.
• SJPPAN – Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku, Polska Akademia Nauk – Instytut Języka Polskiego, Kraków, 1996-- [w opracowaniu] (http://sxvii.pl/index.php?strona=hasloidhasla=4218).
• SJP Szym – Słownik języka polskiego, red. Mieczysław Szymczak, t. 1--3, Warszawa: PWN, 1978--1981.
• SL – Linde Samuel Bogumił, Słownik języka polskiego, t. 1--6, Warszawa 1807--1814 [wyd. 2: Lwów 1854--1860].
• SP Kop – Kopaliński Władysław, Słownik przypomnień, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1992.
• SSP Kurz – Słownik synonimów polskich, red. Zofia Kurzowa, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.
• SSiA – Pawlus Marta, Gajewska Beata, Słownik synonimów i antonimów, Bielsko Biała: PPU „Park” Sp. z o.o., 1999.
• SW – Karłowicz Jan, Kryński Adam, Niedźwiedzki Władysław, Słownik języka polskiego, t. 1--8, Warszawa [wyd. 1: 1900--1927], wyd. fotooffsetowe: PIW, 1952--1953.
• SWil – Słownik języka polskiego wyd. przez Maurycego Orgelbranda, t. 1--2, Wilno 1861.
• SWO Sob – Słownik wyrazów obcych, red. Elżbieta Sobol, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.
• USJP Dub – Uniwersalny słownik języka polskiego PWN, red. Stanisław Dubisz, t. 1--4, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003.
• WSWB Bań – Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych PWN, red. Mirosław Bańko, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005.
• WSEHJP – Krystyna Długosz-Kurczabowa, Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2013.25.23