Русская честь и польский honor

• Authors: Свeтлана M. Толстая
• Languages of publication: RU

Abstracts

RU

There is no abstract available for this language

EN

The author compares the semantics of the Russian čest’ and dostoinstvo with that of the Polish cześć, honor and godność. The Russian čest’ is characterized by two aspects: external (respect for someone, e.g. čest’ i slava geroyam ‘honor and glory to the heroes’) and internal (a high moral value, e.g. čelovek česti, čestnyy čelovek ‘a person of honour’). This semantic differentiation is manifested in synonymous sets, derivatives and phraseological units. The semantic duality of this kind is characteristic of all Slavic languages: it is a continuation of the Proto-Slavic meaning of *čьstь (from the verb čisti/čьsti ‘revere, respect’). The original “actional” meaning developed into the abstract ‘respect, deference’, and then into the more concrete ‘medal, award’. The semantic structure of the concept is analyzed through the actants of the verb čtit’: its subject (who respects?), object (who is respected?), the relation between th em, and the reason why a person is respected. Russian derivatives and phraseological units (okazat’ čest’ ‘show respect’, byt’ v česti ‘be respected’ etc.), similarly to other Slavic languages, mainly refer to the external aspect (showing respect towards someone), whereas the internal aspect (the reason why someone is respected) is historically secondary. Prototypically, the subject of čestnyy (adj.) is a person, evaluated mainly through what they do not do: lie, steal, etc. (therefore, truth and justice are important values for the speakers). In Russian, the “external” aspect of čest’ and čestnyy has weakened over the centuries (it is preserved in stereotyped usages) and the “internal”, ethical aspect had gained strength – the latter is already found in the 19th c., in the writings of Pushkin, Lermontov (pogib poèt – nevol’nik česti ‘a poet has died, a slave to čest’’), Lev Tolstoy and in political slogans (čestnye vybory ‘fair  elections’).The Polish counterpart of the Russian čest’ is the Latin loan word honor, defined as ‘personal dignity’ (słowo honoru ‘word, promise’, lit. ‘the word of honour’, sprawa honoru ‘a matter of honour’), but the plural honory (czynić honory ‘do the honours’) has an “external” meaning. Old-Polish cześć referred to acts of showing respect, which points to its external dimension.In both languages, there is now a tendency to express the “internal” aspects of the semantics of the Russian čest’ and Polish honor, in accord with the growing interest in human inner life and people’s personality. In both languages, too, there exist lexemes that express the features and behaviour of people in the context of moral values, independent of external judgement: Pol. godność and Russian dostoinstvo.

PL

Autorka analizuje semantykę ros. честь, достоинствo i pol. cześć, honor i godność, pokazując różnice i podobieństwa. Rosyjski koncept čest' ma dwie strony: zewnętrzną (szacunek okazywany komuś, np. čest’ i slava gerojam) i wewnętrzną (wysoka wartość moralna, np. čelovek česti, čestnyj čelovek). To zróżnicowanie semantyczne znajduje potwierdzenie w różnych szeregach synonimicznych oraz w derywatach i frazeologizmach. Taka dwoistość znaczeniowa, obecna w ros. pojęciu честь, jest właściwa wszystkim językom słowiańskim, przedłuża bowiem pierwotne słowiańskie znaczenie słowa *čьstь (od czasownika čisti / čьsti o znaczeniu ‘czcić, poważać’). Pierwotne znaczenie „akcjonalne” rozwijało się w znaczenie abstrakcyjne ‘poważanie, szacunek’, a dalej też w bardziej konkretne  znaczenie ‘odznaczenie’. Semantyczną strukturę konceptu autorka analizuje, wychodząc od aktantów czasownika czcić, pyta o  podmiot (kto czci), o obiekt (kogo ten ktoś czci), o relacje łączące podmiot z obiektem czci i za co ktoś kogoś czci. Rosyjskie derywaty i frazeologizmy (okazat’ čest’, byt’ v česti itp.), podobnie jak w innych językach słowiańskich odnoszą się przede wszystkim do strony zewnętrznej (okazywania czci komuś), podczas gdy strona wewnętrzna (to, za co się komuś okazuje cześć) jest historycznie wtórna. Prototypowo subiektem predykatu čestnyj jest człowiek, wartościowany zwykle przez negację, czego nie robi: nie kłamie, nie kradnie itd., co zakłada, że ważną wartością dla mówiących jest prawda, sprawiedliwość itd. W języku rosyjskim „zewnętrzne” znaczenie czci (okazywanie szacunku) i przymiotnika čestnyj w ciągu wieków słabnie, utrwala się w wyrażeniach kliszowanych, a narasta znaczenie „wewnętrzne”, etyczne, które znajdujemy już w XIX wieku, u Puszkina, Lermontowa (pogib poèt -- nevol’nik česti), Lwa Tołstoja i we współczesnym hasłach politycznych (čestnye vybory).W języku polskim odpowiednikiem ros. konceptu česti jest zapożyczony z łaciny honor, definiowany jako ‘godność osobista’ (słowo honoru, sprawa honoru), ale lm. honory (czynić) ma znaczenie „zewnętrzne”. Stpol. cześć odnosiła się do okazywania szacunku, ma więc wymiar zewnętrzny.W obu językach autorka stwierdza podobną tendencję do wyrażania „wewnętrznej” semantyki ros. честь i pol. honor. Tendencja ta odpowiada rosnącemu zainteresowaniu światem wewnętrznym człowieka i cechami jego osobowości. W obu językach funkcjonują też osobne leksemy dla wyrażenia cech i zachowań człowieka w perspektywie wartości moralnych, niezależnych od zewnętrznych ocen: pol. godność, ros. dostoinstvo.

Keywords

RU

EN

cultural semantics; values; dignity; honour

PL

godność; honor; semantyka kulturowa; wartości

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2013
• Volume: 25

Dates

published

2013

online

2013-01-05

Contributors

author

Свeтлана M. Толстая

References

• Dvoreckij I. H., 1976, Latinsko-russkij slovar´, Moskva, izd. 2.
• ÈSSÂ – Ètimologičeskij slovar´ slavânskih âzykov. Praslavânskij leksičeskij fond, pod red. O. N. Trubačeva, Moskva 1974–, vyp. 1–.
• Grzegorczykowa R., 2012, Różne rozumienia wyrazu godność we współczesnej polszczyźnie, [w:] R. Grzegorczykowa, Świat widziany poprzez słowa. Szkice z semantyki leksykalnej, Warszawa, s. 76–92.
• Sannikov A. V., 2006, Ponâtiâ dostoinstva i smireniâ [v:] Âzykovaâ kartina mira i sistemnaâ leksikografiâ, otv. red. Û. D. Apresân, Moskva, s. 405–468.
• SGP – Słownik gwar polskich, t. 1–, z. 1–, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1979.
• SJPD – Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Warszawa 1958–1969.
• SJS – Slovník jazyka staroslověnského, t. 1–4, Praha 1966–1997.
• Šmelov A. D., 2002, Russkij âzyk i vneâzykovaâ dejstvitel´nost´, Moskva.
• Sreznevskij I. I., 1893-1903, Materialy dla Slovarâ drevnerusskogo âzyka, t. 1-3, Sankt-Peterburg.
• SRNG – Slovar´ russkih narodnyh govorov, Moskva–Leningrad–Sankt-Peterburg, 1965–, vyp. 1.
• SSp – Słownik staropolski, t. 1–11, Warszawa–Kraków–Gdańsk 1953–2002.
• SVG – Slovar´ vologodskih govorov, Vologda 1983-2007, vyp. 1-12.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2013.25.9