Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2018 | 30 |

Article title

Nijakość w języku i neutralność w literaturze jako sygnał odmienności kulturowej?

Content

Title variants

Languages of publication

PL

Abstracts

PL
W myśl koncepcji „językowego obrazu świata” struktura gramatyczna może podpowiadać określone treści, uwypuklać je i akcentować, sprzyjając powstawaniu swoistego „świato-oglądu” (unikatowego i często nieprzetłumaczalnego). Taką strukturą jest rodzaj nijaki w języku niemieckim, gdyż jego częstsze użycie spowodowane jest brakiem końcówek rodzajowych w formach czasownika, oraz faktem, iż wszystkie zdrobnienia (posiadające końcówkę „-chen”, „-lein”) są z zasady rodzaju nijakiego (stąd chociażby zaskakująca dla polszczyzny gramatyczna nijakość „dziewczyny” w języku niemieckim). Szczególnie istotny jest w tym kontekście zaimek „es”, który nie tylko zastępuje rzeczowniki w rodzaju nijakim, lecz spełnia ponadto szereg istotnych funkcji gramatycznych. Nieprzypadkowo Siegmund Freud wybrał „das Es” jako nazwę dla opisywanej przez siebie kategorii dziecięcości (tłumaczonej na język polski za angielskim przekładem mylnie jako „id”).Produktywność i częstotliwość użycia rodzaju nijakiego pozostawia oczywiście ślad. W literaturze pięknej kategoria ta służy nie tylko do wyrażania treści związanych z nijakością/dziecięcością, lecz werbalizuje również zjawiska związane z neutralnością/uniwersalnością, co pokazuję na przykładach zaczerpniętych z baśni braci Grimm i Ernsta Theodora Amadeusa Hoffmana oraz współczesnej literatury dziecięcej (książek Paula Maara). Następnie chciałabym zapytać, co dzieje się z kategorią nijakości w sytuacji przekładu na język polski i czy jej redukcja wiąże się wyłącznie z faktem nieprzekładalności językowej i „terrorem polszczyzny”, czy może być także nieświadomym (a może świadomym) odrzuceniem tej kategorii na rzecz dychotomizacji świata na żywioł męski i żeński.Na przykładzie jednego zjawiska gramatycznego pokazuję, w jaki sposób elementy języka manifestują się w literaturze i czy mogą stanowić barierę kulturową w sytuacji przekładu na inny język.
EN
It is assumed in the linguistic worldview conception that a language’s grammatical structure can accentuate certain aspects of semantic content and thus contribute to the emergence of a specific, often unique and untranslatable worldview. A grammatical category of this kind is the neuter gender in German: its frequent use stems from the lack of gender endings on verbs, as well as from the fact that diminutives (ending in -chen or -lein) are neuter (hence the surprising neuter gender of das Mädchen). Especially important in this respect is the pronoun es, which not only replaces nouns in neuter but performs many other crucial grammatical functions. It is therefore not accidental that Siegmund Freud chose das Es for his category of ‘childness’ (translated erroneously as id into English and from there into Polish).The productivity and frequency of the use of the neuter gender obviously leaves its trace. In literature, the category serves not only to express ‘childness’ but also neutrality/universality, which is illustrated here with examples from the Grimm brothers’ tales, Ernst Theodor Amadeus Hoffman’s, and contemporary children’s literature (Paul Maar). Next, it is considered what happens to the neuter in Polish translation and whether the necessary reductions are only due to linguistic untranslatability and the “terror of Polish”, or whether they may point to a subconscious (perhaps even a conscious) rejection of that category and a projection of a dichotomous male/female world.Based on this grammatical phenomenon, it is shown how elements of language are manifested in literature and whether they can act as a cultural barrier in the translation process.

Year

Volume

30

Physical description

Dates

published
2018
online
2018-08-17

Contributors

References

  • Bąk Piotr, 1979, Gramatyka języka polskiego, Warszawa.
  • Bell Anthea, 2006, Translator’s Notebook: Delicate Matters, [w:] The Translation of Children’s Literature. A Reader, red. Gillian Lathey, Clevedon-Buffalo-Toronto, s. 232--240.
  • Duda Maciej, 2016, Płeć języka polskiego, [w:] Gender w podręcznikach. Projekt badawczy, Warszawa, s. 186--198.
  • Dzięgiel Ewa, 2015, Rodzaj gramatyczny a płeć: przykład neutrum ekspresywnego w odniesieniu do osób i zwierząt w jednej z polskich gwar na Ukrainie, „Prace Językoznawcze” XVII/4, s. 13--23.
  • Freud Siegmund, 1994, Poza zasadą przyjemności, tłum. Jerzy Prokopiuk, Warszawa.
  • Gadamer Hans-Georg, 1993, Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, tłum. Bogdan Baran, Warszawa.
  • Grzegorczykowa Renata, 1999, Pojęcie językowego obrazu świata, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 39--46.
  • Grzegorczykowa Renata, 2002, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa.
  • Helbig Gerhard, Buscha Joachim, 1991, Deutsche Grammatik. Ein Handbuch für den Ausländerunterricht, Leipzig.
  • Hołówka Teresa, 1986, Myślenie potoczne. Heterogeniczność zdrowego rozsądku, Warszawa.
  • Jakobson Roman, 2009, O językoznawczych aspektach przekładu, tłum. Lucylla Pszczołkowska, [w:] Współczesne teorie przekładu, red. Piotr Bukowski, Magda Heydel, Kraków, s. 41--50.
  • Kümmerling-Meibauer Brigitte, 1997, Geschlecht und Charakter in der Kinderliteratur, „Lesezeichen“ 2, s. 27--49.
  • Łaziński Marek, 2006, O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Warszawa.
  • Maćkiewicz Jolanta, 1999, Kategoryzacja a językowy obraz świata, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 47--56.
  • Nagórko Alicja, 1996, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa.
  • Pieciul-Karmińska Eliza, 2007, Językowy obraz Boga i świata. O przekładzie teologii niemieckiej na język polski, Poznań.
  • Pieciul-Karmińska Eliza, 2017, Proza Paula Maara a jej przekład na język polski w kontekście intertekstualnego motywu „tajemniczego dziecka”, [w:] Eliza Pieciul-Karmińska, Beate Sommerfeld, Anna Fimiak-Chwiłkowska, Przekład literatury dla dzieci – między manipulacją a autonomicznością estetyczną, Poznań, s. 13--46.
  • Poźlewicz Agnieszka, Duch-Adamczyk Justyna, Schatte Christoph, 2013, Syntax des Deutschen im Abriss, Poznań.
  • Saloni Zygmunt, 1992, Co istnieje a co nie istnieje we fleksji polskiej, „Prace Filologiczne” XXVII, s. 75--87.
  • Saloni Zygmunt, Świdziński Marek, 1998, Składnia współczesnego języka polskiego, Warszawa.
  • Skibicki Monika, 2007, Polnische Grammatik, Hamburg.
  • Steiner George, 2000, Po wieży Babel. Problem języka i przekładu, tłum. Olga i Wojciech Kubińscy, Kraków.
  • Szober Stanisław, 1962, Gramatyka języka polskiego (wydanie 12., opracował Witold Doroszewski), Warszawa.
  • Tabakowska Elżbieta, 2002, Tłumaczenie gramatyki czy przekład kultur [w:] Język trzeciego tysiąclecia II. Polszczyzna a języki obce: przekład i dydaktyka, red. Władysław Chłopicki, Kraków, s. 71--80.
  • Tokarski Ryszard, 1999, Językowy obraz świata w metaforach potocznych, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 65--81.
  • Tokarski Ryszard, 2001, Słownictwo jako interpretacja świata, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 343--370.
  • Wierzbicka Anna, 2006, Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne, Lublin.
  • Wojtasiewicz Olgierd, 1996, Wstęp do teorii tłumaczenia (wydanie 3.), Warszawa.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

YADDA identifier

bwmeta1.element.ojs-doi-10_17951_et_2018_30_113
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.