Stereotyp warszawiaka we współczesnym języku polskim

• Authors: Laura Polkowska
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest próba rekonstrukcji stereotypu warszawiaka we współczesnej polszczyźnie. Podstawę analizy stanowią dane trojakiego typu – systemowe, ankietowe oraz tekstowe. Autorka analizuje definicje słownikowe leksemu warszawiak, począwszy od Słownika języka polskiego Samuela Lindego, przygląda się też niektórym derywatom. Podstawę badań eksperymentalnych stanowi przeprowadzona w trzech środowiskach studenckich ankieta złożona z 4 pytań – o cechy typowego i prawdziwego warszawiaka, przedmioty charakterystyczne dla warszawiaka oraz połączenia wyrazowe zawierające przymiotnik warszawski. Analiza obejmuje również dwa źródła tekstów – zbiory Narodowego Korpusu Języka Polskiego oraz komentarze internetowe pod artykułami o tematyce warszawskiej.Odtworzony stereotyp warszawiaka okazał się spójny i względnie trwały. Dużą odporność na zmiany wykazują zwłaszcza dwie cechy przypisywane warszawiakom – zarozumiałość wynikająca z miejsca zamieszkania (pochodzenia) oraz cwaniactwo. W obrębie współczesnego stereotypu można jednak również odnaleźć nowe składniki, przede wszystkim o charakterze neutralnym, takie jak życie w pośpiechu, nowoczesność, nastawienie na własny rozwój. Zdecydowanie najsilniej nacechowany negatywnie jest obraz warszawiaka zrekonstruowany na podstawie komentarzy internetowych, najbardziej pozytywny z kolei ten, którego podstawę stanowią odpowiedzi respondentów na pytanie o cechy prawdziwego warszawiaka. W obrębie stereotypu silnie ujawnia się również kategoryzacja warszawiaków ze względu na ich miejsce urodzenia oraz pochodzenie rodziny.

EN

The article aims to reconstruct the stereotype of warszawiak ‘resident of Warsaw’ in contemporary Polish. The analysis is based on three kinds of data: systemic, from questionnaires, and textual. Definitions of the lexeme warszawiak are surveyed, beginning with Samuel Linde’s Słownik języka polskiego; this is supplemented with a consideration of the lexeme’s selected derivatives. The main basis of experimental research is the questionnaire conducted in three sections of Warsaw’s student populace. Four questions were asked in the questionnaire: about the features of a typical warszawiak, a true warszawiak, about objects (artifacts) characteristic of the person, and collocations of the adjective warszawski ‘of, relating to Warsaw’. Two textual sources were also used: the National Corpus of Polish (NKJP) and comments to online publications about Warsaw.The stereotype that has been reconstructed appears to be coherent and relatively stable. Especially two features attributed to warszawiacy ‘residents of Warsaw’ are rather resistant to change: conceit (whose basis is one’s location or origin) and artfulness. However, the stereotype also contains new components, mainly neutral ones, such as a rushed lifestyle, modernity, and focus on individual development. The most negative picture of warszawiak is the one that emerges from online comments; the most positive one emerges from responses to the question about the true warszawiak. Within the stereotype there is also internal classification of warszawiacy ‘residents of Warsaw’ with regard to the birthplace and family background.

Keywords

PL

stereotyp; językowo-kulturowy obraz świata; warszawiak; ankieta

EN

stereotype; linguacultural worldview; warszawiak; questionnaire

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2019
• Volume: 31

Dates

published

2019

online

2019-10-11

Contributors

author

Laura Polkowska

References

• Aronson Elliot, 2005, Człowiek istota społeczna, Warszawa.
• Bartmiński Jerzy, 1998, Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem – na przykładzie stereotypu matki, „Język a Kultura” t. 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. Janusz Anusiewicz, Jerzy Bartmiński, s. 63–83.
• Bartmiński Jerzy, 2007a, Czy możemy wyzwolić się ze stereotypów? Stereotypy a wzory kultury, [w:] tegoż, Stereotypy mieszkają w języku, Lublin, s. 106–111.
• Bartmiński Jerzy, 2007b, Jak zmienia się stereotyp Niemca w Polsce? Profile i ich historyczno-kulturowe uwarunkowania, [w:] tegoż, Stereotypy mieszkają w języku, Lublin, s. 242–261.
• Bartmiński Jerzy, 2007c, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki, [w:] tegoż, Stereotypy mieszkają w języku, Lublin, s. 53–71.
• Bartmiński Jerzy, Chlebda Wojciech, 2013, Problem konceptu bazowego i jego profilowania – na przykładzie polskiego stereotypu Europy, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 25, s. 69–95.
• Bartmiński Jerzy, Lappo Irina, Majer-Baranowska Urszula, 2007, Stereotyp Rosjanina i jego profilowanie we współczesnej polszczyźnie, [w:] tegoż, Stereotypy mieszkają w języku, Lublin, s. 262–298.
• Bartmiński Jerzy, Panasiuk Jolanta, 2001, Stereotypy językowe, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 371–395.
• Bauer Zbigniew, 2009, Polskie fora internetowe. Przykład „mowy nienawiści” czy „mowy agresji”?, [w:] Komunikowanie (się) w mediach elektronicznych. Język, edukacja, semiotyka, red. Mirosław Filiciak, Grzegorz Ptaszek, Warszawa, s. 46–59.
• Błuszkowski Jan, 2003, Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Studium socjologiczno-politologiczne, Warszawa.
• Chlebda Wojciech, 1998, Stereotyp jako jedność języka, myślenia i działania, „Język a Kultura” t. 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. Janusz Anusiewicz, Jerzy Bartmiński, s. 31–41.
• Doroszewicz Krystyna, Stanisławiak Ewa, 2002, Stereotypy regionalne. Mieszkańcy Warszawy i Krakowa w oczach młodzieży, „Rocznik Żyrardowski” nr 1, s. 113–127.
• Górski Rafał, Łaziński Marek, 2012, Typologia tekstów w NKJP, [w:] Narodowy Korpus Języka Polskiego, red. Adam Przepiórkowski, Mirosław Bańko, Rafał Górski, Barbara Lewandowska-Tomaszczyk, Warszawa, s. 13–23.
• Habrajska Grażyna, 1998, Prototyp – stereotyp – metafora, „Język a Kultura” t. 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. Janusz Anusiewicz, Jerzy Bartmiński, s. 116–123.
• ISJP – Inny słownik języka polskiego, red. Mirosław Bańko, Warszawa 2000.
• JWP – Język. Wartości. Polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych, red. Jerzy Bartmiński, Lublin 2006.
• Kofta Mirosław, 2004, Stereotypy i uprzedzenia a stosunki międzygrupowe: stare problemy i nowe idee, [w:] Myślenie stereotypowe i uprzedzenia. Mechanizmy poznawcze i afektywne, red. Mirosław Kofta, Warszawa, s. 10–37.
• Leszczyński Adam, 2017, No dno po prostu jest Polska. Dlaczego Polacy tak bardzo nie lubią swojego kraju i innych Polaków, Warszawa.
• Panasiuk Jolanta, 1998, O zmienności stereotypów, „Język a Kultura” t. 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. Janusz Anusiewicz, Jerzy Bartmiński, s. 84–98.
• Pisarek Walery, 2007, Wyobrażenia o polskich typach regionalnych, [w:] Walery Pisarek, O mediach i języku, Kraków, s. 140–147.
• SJPDor – Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, Warszawa 1958–1969.
• Skibińska Elżbieta, 2009, Paryż i Warszawa: stolice i ich mieszkańcy w oczach młodzieży polskiej i francuskiej, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 21, s. 235–258.
• SL – Samuel Bogumił Linde, Słownik języka polskiego, Warszawa 1807–1814.
• SW – Słownik języka polskiego, red. Aleksander Zdanowicz i in., Wilno 1861.
• Święcicka Małgorzata, Peplińska Monika, 2016, Struktura treściowa i aksjologiczna stereotypów mieszkańców wybranych polskich miast, „Język Polski” z. 1, s. 96–109.
• Tomaszewska Hanna, 2012, Młodzież, rówieśnicy i nowe media. Społeczne funkcje technologii komunikacyjnych w życiu nastolatków, Warszawa.
• Tyrpa Anna, 2016, Opowieść o Warszawie wysnuta ze słowników i tekstów folkloru, [w:] Slavica. Onomastica. Regionalia. Prace dedykowane Panu Profesorowi Jerzemu Dumie, red. Maria Biolik, Alina Naruszewicz-Duchlińska, Wanda Szulowska, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Wojciech Włoskowicz, Olsztyn, s. 213–224.
• Weigl Barbara, 2002, Stereotypy i uprzedzenia, [w:] Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 3: Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej, red. Jan Strelau, Warszawa, s. 205–224.
• WSJP – Wielki słownik języka polskiego, red. Piotr Żmigrodzki, http://www.wsjp.pl/ [dostęp: 10.11.2018].
• Zgółkowie Halina, Tadeusz, 1998, Biznesmen, uczony i robotnik. Aksjologiczne podstawy stereotypu językowego. Rekonesans, „Język a Kultura” t. 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. Janusz Anusiewicz, Jerzy Bartmiński, s. 245–251.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2019.31.257