Lokacja Lublina na prawie magdeburskim i jego droga ku świetności w XIV w.

• Authors: Ryszard Szczygieł
• Languages of publication: DE

Abstracts

DE

Zu Beginn des 14. Jahrhunderts erreichte die Bewegung der Lokation von Dörfern und Städten nach deutschem Recht auch das Lubliner Land. Die erste Stadt auf diesem Territorium, die nach dem Lokationsmodell modernisiert wurde, war Lublin. Die Rechtsgrundlage dieser Investition, die von Maciej (Matthias) durchgeführt wurde, dem Landhauptmann von Krakau und Sandomir und zugleich Erbvogt in der Stadt Opatowiec (Sandomirer Land), bildete das Lokationsprivileg des Herzogs Władysław Łokietek (Ellenlang), das am 15. August 1317 „bei Krakau“ ausgestellt wurde.Bis zu dieser Zeit war Lublin ein Siedlungsensemble, das aus mehreren, auf Hügeln gelegenen Siedlungsbereichen bestand: auf dem Schlosshügel (die Burg), dem Altstadthügel (eine protostädtische Siedlung), Czwartek und Żmigród. Die Stadtinvestition wurde auf dem Altstadthügel mit einer Fläche von 7 Hektar in schachbrettartiger Ordnung geplant und durchgeführt. Es entstand auch eine Stadtgemeinde, die sich nach Magdeburger Recht regieren sollte; an ihrer Spitze stand der Erbvogt Maciej. Die Bewohner der Stadt erhielten zahlreiche Privilegien, u.a. eine zwanzigjährige Freistellung von Steuern für den Herzog sowie die Befreiung von Zollgebühren auf dem Territorium seines Staates.Der Lokationsprozess dauerte auch unter der Herrschaft von König Kasimir dem Großen fort. Damals entstanden zahlreiche gemauerte Gebäude, und es wurden auch Wehrmauern errichtet. Lublin war damals ein grenznahes Etappenziel für den Großhandel und eine Basis für Kriegszüge des Königs gegen die Rus‘. Die Rolle der Stadt wuchs rapide nach der Polnisch-Litauischen Union in den Jahren 1385–1386, als sie sich im Zentrum der Monarchie von Władysław Jagiełło zwischen Polen, Litauen und der Rus‘ befand und als Zentrum für den Handelsaustausch und für Hoftage der politischen Eliten beider Staaten – des polnischen und des litauischen – fungierte. Im Verlauf des 15. Jahrhunderts stieg Lublin in die Liga der wichtigsten Städte der Jagiellonenmonarchie auf.

EN

At the beginning of the 14th century the German town laws, spread of Lublin region prompted the development of villages and cities. The Lublin was the first city of region which implemented The Law of Magdeburg. The legal ground of this investment, led by Maciej, the Cracow- and of Sandomierz governer and also the first hereditary vogt (advocatus) in town Opatowiec (the Sandomir), was the location privilege the prince of Ladislaus the Elbow-high, issue “under Cracow” on August 15, 1317.Till then Lublin was a community, composite from several settlements, situated on hills: Castle-Hill, Old Town-Hill, Thursday, Żmigród. The municipal investment was led on the Old Town-Hill about the area 7 ha, where space was arranged as the chessboard-layout, superbly integrated into the shape of this hill. Municipality was also founded, which use Magdeburg municipal law, at the head which became the hereditary vogt Maciej. Citizens received numerous privileges, i.a. the dismissal from taxes in the interest of the prince during 20 years and the freedom from the payment of the customs duty on the states.The process of implementation of Magdeburg municipal law was continued under the reign of the king of Kazimir the Great. In this time a number of buildings with stone also defense walls were made. Lublin was a then frontier stage-center of the great trade and the base for expeditions of Russia. The role of Lublin quickly grew up after the union Polish-Lithuanian from 1385–1386, when the city was found in the center of the monarchy of Ladislaus Jagiełło. Lublin situated between Poland, Lithuania, and Russia, performing functions as a center of the commercial exchange and a place of meeting of political elites of both states, Polish and Lithuanian. During the 15th century, the city was promoted to the group of the most important cities of the Jagiellonian Monarchy.

PL

W początkach XIV stulecia ruch lokacyjny wsi i miast na prawie niemieckim dotarł do ziemi lubelskiej. Pierwszym miastem tego terytorium, które zostało zmodernizowane według modelu lokacyjnego, był Lublin. Podstawę prawną tej inwestycji, prowadzonej przez Macieja, wielkorządcę krakowskiego i sandomierskiego, a zarazem wójta dziedzicznego w mieście Opatowiec (ziemia sandomierska), był przywilej lokacyjny księcia Władysława Łokietka, wystawiony „pod Krakowem” 15 sierpnia 1317 r.Do tego czasu Lublin był zespołem osadniczym, złożonym z kilku osad zlokalizowanych na wzgórzach: Zamkowym (gród), Staromiejskim (osada protomiejska), Czwartek, Żmigród. Inwestycja miejska była prowadzona na Wzgórzu Staromiejskim o obszarze 7 ha, gdzie przeprowadzono rozplanowanie według układu szachownicowego, znakomicie wkomponowane w kształt tego wzgórza. Powstała też gmina miejska, która miała się rządzić prawem magdeburskim, na czele której stał wójt dziedziczny Maciej. Obywatele miasta otrzymali liczne przywileje, m.in. zwolnienie na 20 lat od podatków na rzecz księcia i wolność od opłaty cła na terenie jego państwa.Proces lokacyjny trwał także za panowania króla Kazimierza Wielkiego. Wówczas powstały liczne budowle murowane, zbudowano też mury obronne. Lublin był wtedy nadgranicznym ośrodkiem etapowym wielkiego handlu oraz bazą dla wypraw króla na Ruś. Jego rola szybko rosła po unii polsko-litewskiej z lat 1385–1386, gdy znalazł się w centrum monarchii Władysława Jagiełły, między Polską, Litwą a Rusią, pełniąc funkcje centrum wymiany handlowej oraz zjazdów elit politycznych obydwu państw, polskiego i litewskiego. W ciągu XV w. awansował do grupy najważniejszych miast monarchii Jagiellonów.

Keywords

DE

Lublin; Lokation; Stadtgemeinde; Magdeburger Recht

EN

Lublin; location privilege; municipality; Magdeburg municipal law; implementation of Magdeburg law

PL

Lublin; lokacja; przywilej lokacyjny; gmina miejska; prawo magdeburskie; proces lokacyjny

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F – Historia
• Year: 2017
• Volume: 72

Dates

published

2017

online

2018-07-03

Contributors

author

Ryszard Szczygieł

References

• Quellen
• Bullarium Poloniae, Vol. 1: (1000–1342), ed. I. Sułkowska-Kurasiowa, S. Kuraś, Romae 1982.
• J. Długossii Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, liber X, 1370–1405, red. D. Turkowska, M. Kowalczyk, commentarii Z. Perzanowski, Varsoviae 1985.
• Katalog dokumentów miasta Lublina 1317–1792, red. M. Trojanowska, Lublin 1996.
• Kodeks dyplomatyczny Małopolski, red. F. Piekosiński, t. 2–3, Kraków 1886–1887.
• Lublin w dokumencie 1317–1967, red. F. Cieślak, H. Gawarecki, M. Stankowa, Lublin 1976.
• Lustracja województwa lubelskiego 1565, red. A. Wyczański, Wrocław 1959.
• Riabinin J., Materiały do historii miasta Lublina 1317–1792, Lublin 1938.
• Szymański J., Dokument lokacyjny Władysława Łokietka dla Lublina z 1317 roku, [in:] Lublin 1317–1967, red. H. Zins, Lublin 1967.
• Literatur
• Bartlett R., The Making of Europe. Conquest, Colonization and Cultural Change 950–1350, London 1994.
• Berdecka A., Lokacje i zagospodarowanie miast królewskich w Małopolsce za Kazimierza Wielkiego (1333–1370), Warszawa 1982.
• Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław 1986.
• Braudel F., Civilisation matérielle, économie et capitalisme, XVe – XVIIIe siècle, Vol. I: Les structures du quotidien: le possible et l’impossible, Paris 1979.
• Chachaj J., Lublin – miasto Rychezy? Lubelskie szkice historyczne XI–XIV wieku, Lublin 2014.
• Dzieje Lublina – próba syntezy, red. J. Mazurkiewicz, t. 1, Lublin 1965.
• Encyklopedia Krakowa, Kraków 2000.
• Ennen E., Die europäische Stadt des Mittelalters, 3. Aufl., Göttingen 1979.
• Froehlichowa Z., Z dziejów organizacji władz miejskich Lublina do końca XVII w., „Pamiętnik Lubelski” 1930, t. 1.
• Gawlas S., O kształt zjednoczonego królestwa. Niemieckie władztwo terytorialne a geneza społeczno-ustrojowej odrębności Polski, Warszawa 2000.
• Gawlas S., Polska Kazimierza Wielkiego a inne monarchie Europy Środkowej – możliwości i granice modernizacji władzy, [in:] Modernizacja struktur władzy w warunkach opóźnienia. Europa Środkowa i Wschodnia na przełomie średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych, red. M. Dygo u.a., Warszawa 1999.
• Gawlas S., Przełom lokacyjny w dziejach miast środkowoeuropejskich, [in:] Civitas Posnaniensis. Studia z dziejów średniowiecznego Poznania, red. Z. Kurnatowska, T. Jurek, Poznań 2005.
• Heers J., La ville au Moyen Âge en Occident. Paysages, pouvoirs et contiflicts, Paris 1990.
• Kamińska K., Lokacje miast na prawie magdeburskim na ziemiach polskich do 1370 r., Toruń 1990.
• Kiryk F., Lokacje miejskie nieudane, translokacje miast i miasta zanikłe w Małopolsce do połowy XVII stulecia, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1990, t. 28.
• Kiryk F., Rozwój urbanizacji Małopolski XIII–XVI wieku. Województwo krakowskie (powiaty południowe), Kraków 1985.
• Kiryk F., Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie XIII–XVI wiek, Kielce 1994.
• Kiryk F., Z badań nad urbanizacją Lubelszczyzny w dobie jagiellońskiej, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace Historyczne” 1972, t. 6.
• Koczy L., Handel Poznania do połowy XVI wieku, Poznań 1930.
• Kuraś S., Przywileje prawa niemieckiego miast i wsi małopolskich XIV–XV wieku, Wrocław 1971.
• Kurtyka J., Odrodzone Królestwo. Monarchia Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego w świetle nowych badań, Kraków 2001.
• Liszewski S., Rozwój terytorialny a integracja przestrzeni miasta na przykładzie Łodzi, [in:] Wielkie miasto. Czynniki integrujące i dezintegrujące, red. D. Bieńkowska, Łódź 1995.
• Małowist M., Wschód a Zachód Europy w XIII–XVI wieku, Warszawa 1975.
• Marczewski J.R., Duszpasterska działalność kościoła w średniowiecznym Lublinie, Lublin 2002.
• Marzec A., Urzędnicy małopolscy w otoczeniu Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego (1305–1370), Kraków 2006.
• Mączak A., Samsonowicz H., Z zagadnień genezy rynku europejskiego: strefa bałtycka, „Przegląd Historyczny” 1964, t. 55.
• Michalczuk S., O początkach Lublina, czyli geneza układu urbanistycznego Starego Miasta, „Biuletyn Historii Sztuki” 1970, nr 2.
• Michalski W., Tradycje historyczne o tatarskim najeździe na Polskę i oblężeniu zamku lubelskiego zimą 1340/1341 roku oraz ich miejsce w dawnej popularnej historii Lublina, „Bibliotekarz Lubelski” 2014, R. LVII.
• Młynarska-Kaletynowa M. Rozwój sieci miejskiej na Śląsku na przełomie XII/XIII i w XIII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1980, t. 28.
• Morris A.E.J., A History of Urban Form. Belfore the Industrial Revolutions, New York 1994.
• Müller W., Data lokacji Lublina, „Roczniki Humanistyczne” 1960, t. 9, z. 4 (Druck – 1961).
• Myśliński K., Lublin na dawnych szlakach handlowych, [in:] Lublin w dziejach i kulturze polskiej, red. T. Radzik, A.A. Witusik, Lublin 1997.
• Myśliński K., Lublin w życiu gospodarczym i politycznym Polski przedrozbiorowej, [in:] Lublin 1317–1967, red. H. Zins, Lublin 1967.
• Myśliński K., Najstarszy Lublin – proces tworzenia się średniowiecznego miasta, „Rocznik Lubelski” 1966, t. 9 (Druck – 1961), S. 180–181.
• Myśliński K., Wójt dziedziczny i rada miejska w Lublinie 1317–1504, Lublin 1962.
• Obara-Pawłowska A., Polityka gospodarcza Władysława Łokietka, Lublin 2014.
• Pietras T., „Krwawy wilk z pastorałem”. Biskup krakowski Jan zwany Muskatą, Warszawa 2001.
• Rajman J., Kraków, zespół osadniczy, proces lokacji, mieszczanie do roku 1333, Kraków 2004.
• Rosłanowski T., Z zagadnień lokacji miejskich w Europie Zachodniej i Środkowo-Wschodniej w średniowieczu, [in:] Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej, red. G. Labuda, S. Tabaczyński, t. 2, Wrocław 1988.
• Rozwałka A., Niedźwiadek R., Stasiak M., Lublin wczesnośredniowieczny, Warszawa 2006.
• Samsonowicz H., Cechy rzemieślnicze w średniowiecznej Polsce. Mity i rzeczywistość, „Przegląd Historyczny” 1984, t. 75.
• Samsonowicz H., Handel Lublina na przełomie XV i XVI w., „Przegląd Historyczny” 1968, t. 59.
• Samsonowicz H., Miejsce Polski w Europie, Warszawa 1996.
• Samsonowicz H., Struktura zawodowa mieszczaństwa w dawnej Polsce, [in:] Historia i archiwistyka. Księga pamiątkowa ku czci profesora Andrzeja Tomczaka, red. J. Dygdała, B. Woszczyński, Toruń 1992.
• Samsonowicz H., Tendencje rozwoju sieci miejskiej w Polsce późnośredniowiecznej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1980, t. 28.
• Stankowa M., Kancelaria miasta Lublina XIV–XVIII w., Warszawa 1968.
• Szczygieł R., Kiedy Lublin otrzymał pierwszy przywilej lokacyjny na prawie niemieckim?, [in:] Cum gratia et amicitia. Studia z dziejów osadnictwa dedykowane Pani Profesor Marcie Młynarskiej-Kaletynowej z okazji 65-lecia działalności naukowej, red. D. Adamska, K. Chrzan, A. Pankiewicz, Wrocław 2017.
• Szczygieł R., Wokół lokacji Lublina na prawie niemieckim, [in:] Hereditas praeteriti. Additamenta archaeologi/ca et historica dedicata Joanni Gurba Octogesimo Anno Nascendi, red. H. Taras, A. Zakościelna, Lublin 2009.
• Szczygieł R., Gmiterek H., Dymmel P., Lublin. Dzieje miasta, t. 1: Od VI do końca XVIII wieku, Lublin 2008.
• Wędzki A., Początki reformy miejskiej w Europie Środkowej do połowy XIII w., Warszawa–Poznań 1974.
• Wiesiołowski J., Sieć miejska Wielkopolski w XIII–XVI wieku. Przestrzeń i społeczeństwo, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1980, t. 28.
• Wróblewska G., Rozplanowanie nowożytnych miast w Wielkopolsce od XVI do końca XVIII w., Warszawa 1977.
• Wyrozumski J., Czy późnośredniowieczny kryzys feudalizmu dotknął Polskę, [in:] Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów. Studia historyczne ofiarowane A. Gąsiorowskiemu w 65. rocznicę urodzin, red. T. Jasiński, T. Jurek, J.M. Piskorski, Poznań 1997.
• Wyrozumski J., Dzieje Krakowa, t. 1, Kraków 1992.
• Wyrozumski J., Maciej (XIII/XIV w.) wielkorządca krakowski i sandomierski, wójt Opatowca in wójt zasadźca Lublina, [in:] Polski Słownik Biograficzny, t. 19, Wrocław 1974.
• Wyrozumski J., Rozwój sieci miejskiej w Małopolsce w średniowieczu i u progu czasów nowożytnych, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1980, t. 28.
• Zieliński W.K., Monografia Lublina, Lublin 1878.
• Zientara B., Przełom w rozwoju miast środkowoeuropejskich w pierwszej połowie XIII w., „Przegląd Historyczny” 1976, t. 67.
• Zientara B., Przemiany społeczno-gospodarcze i przestrzenne miast w dobie lokacji, [in:] Miasta doby feudalnej w Europie Środkowo-Wschodniej. Przemiany społeczne a układy przestrzenne, red. A. Gieysztor, T. Rosłanowski, Warszawa 1976.

Identifiers

DOI

10.17951/f.2017.72.179