Z rozważań nad polskim autorytaryzmem. Pewność stanowiska sędziego w Konstytucji kwietniowej

• Authors: Grzegorz Ławnikowicz
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Rozważania w niniejszym artykule zostały osadzone w rzeczywistości autorytarnej Polski. Fakt ten podkreślono w tytule i uznano za okoliczność determinującą kierunek i zakres czynności badawczych. Artykuł podzielono na trzy zasadnicze części. W ramach pierwszej przypomniano o podstawowych faktach wiążących się ze statusem sądów w autorytarnej Polsce. Przyjęto szerokie rozumienie tytułowego pojęcia. Pewność jest w tym wypadku tożsama ze stabilnością stosunku służbowego i obejmuje nie tylko nieusuwalność, nieprzenaszalność i niezawieszalność, lecz także przewidywalność i transparentność awansów oraz warunków służby, zwłaszcza w zakresie kształtowania uposażeń. W drugiej części opracowania przeprowadzono analizę konstytucyjnej regulacji pewności stanowiska. Część trzecia zawiera uwagi o faktycznej roli konstytucji; obejmuje ona ustalenia mające za przedmiot sposób, w jaki uregulowano tytułową instytucję w aktach normatywnych niższego rzędu oraz uwagi o praktyce stosowania prawa. Badania prowadzą do wniosku, że pewność sędziowskiego stanowiska była iluzoryczna. Podważano ją konsekwentnie we wszystkich trzech sprzężonych ze sobą poziomach: konstytucyjnym, ustawodawstwa zwykłego i praktyki stosowania prawa.

EN

The subject of this study is rooted in the realities of Poland of the authoritarian period. This fact has been emphasized in the title and considered a circumstance that defines the direction and scope of the research activities. The article is divided into three essential parts. The first one points to basic facts related to the status of courts of law in the authoritarian Poland. The broad definition of the title concept was adopted. Certainty is understood here as tantamount to stability of judicial service employment relationship and covers both irremovability, non-transferability and non-suspension, as well as predictability and transparency of promotions and service conditions, especially in terms of determining salaries. The second part of the article provides an analysis of the constitutional regulation of certainty of the position. The third part comprises remarks on the actual role of the Constitution, it covers findings on the manner in which the title institution was regulated in lower-tier normative acts and remarks on the practice of application of law. The research leads to the conclusion that certainty of judge’s position was illusory. It was being questioned at all the three interrelated levels: constitutional, regular legislation and the practice of law application.

Keywords

PL

autorytaryzm; Druga Rzeczpospolita; pewność stanowiska sędziego; Konstytucja kwietniowa

EN

authoritarianism; the Second Republic of Poland; certainty of judge’s position; the April Constitution of Poland

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio G (Ius)
• Year: 2019
• Volume: 66
• Issue: 1

Dates

published

2019

online

2019-07-17

Contributors

author

Grzegorz Ławnikowicz

References

• Buczkowski M., Niezawisłość Sądów, „Głos Sądownictwa” 1937, nr 4.
• Constant B., O Monarchii Konstytucyyney i rękoymach publicznych. Rzecz wyjęta z dzieł Benjamina Constanta. Przekładnia Wincentego Niemoiowskiego, cz. 1, Warszawa 1831.
• Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 października 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych na Odzyskane Ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz.U. 1938, nr 78, poz. 534).
• Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 listopada 1938 r. o zjednoczeniu z Rzecząpospolitą Polską ziem odzyskanych w listopadzie 1938 r. i o rozciągnięciu na te ziemie mocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych (Dz.U. 1938, nr 87, poz. 585).
• Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 21 listopada 1938 r. o usprawnieniu postępowania sądowego (Dz.U. 1938, nr 89, poz. 609).
• Fleszyński K., Realne gwarancje niezawisłości sędziowskiej, „Głos Sądownictwa” 1939, nr 2.
• Grudzińska A., Koncepcje prawne Aleksandra Mogilnickiego. Prawo i prawnicy, Lublin 2014 (niepublikowana rozprawa doktorska).
• Grzybowski K., Wymiar sprawiedliwości w świetle przepisów Konstytucji Kwietniowej, „Głos Sądownictwa” 1939, nr 3.
• Komarnicki W., Ustrój państwowy Polski współczesnej. Geneza i system, Wilno 1937.
• Kondratowicz I., Zawieszenie nieusuwalności sędziów, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1929.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921 r. (Dz.U. nr 44, poz. 267).
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dz.U. nr 30, poz. 497).
• Kowalski K., Kilka uwag o sądownictwie polskim w dwudziestolecie naszej niepodległości, „Czasopismo Sędziowskie” 1938, nr 4.
• Kulesza W., Ustawa Konstytucyjna z 23 kwietnia 1935 r., „Przegląd Sejmowy” 2005, nr 2.
• Ławnikowicz G., Idea niezawisłości sędziowskiej w porządku prawnym i myśli prawniczej II Rzeczypospolitej, Toruń 2009.
• Ławnikowicz G., Między koniecznością państwa a autorytaryzmem. Koncepcja państwa społecznego Wacława Makowskiego, Lublin 2014.
• Medyński W., Niezawisłość sądów wobec współczesnych przemian ustrojowych, „Głos Sądownictwa” 1939, nr 7–8.
• Miedziński B., Wczoraj – dziś – jutro, Warszawa 1938.
• Miszewski W., Immunitet sędziowski w nowej ustawie konstytucyjnej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1936, nr 1.
• Mogilnicki A., Niezawisłość sędziów w nowym ustroju sądowym, Warszawa 1928.
• Mogilnicki A., Projekt ustawy „o zmianach w ustroju sądów powszechnych o postępowaniu karnym”, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1937, nr 7–8.
• Mogilnicki A., Projekt zawieszenia nieusuwalności sędziów, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1931, nr 23.
• Paruch W., Między dziedzictwem a współczesnością, czyli o podstawach ideologicznych myśli politycznej obozu piłsudczykowskiego (1926–1939), „Annales UMCS. Sectio K” 1998.
• Paruch W., Myśl polityczna obozu piłsudczykowskiego w Polsce 1926–1939, Lublin 2005.
• Peretiatkowicz A., Nowa Konstytucja Polska, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1935, nr 1.
• Piłsudski J., Pisma zbiorowe, t. 9, Warszawa 1937–1938.
• Red., „Głos Sądownictwa” 1937, nr 5.
• Referat prokuratora Kuczyńskiego, [w:] Zasady i główne postanowienia nowego ustroju sądów powszechnych. Sprawozdanie ze zjazdu Prezesów apelac. i Prokuratorów w Ministerstwie Sprawiedliwości, „Głos Prawa” 1929, nr 1–4.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. nr 12, poz. 93).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 sierpnia 1932 r. w sprawie upoważnienia władzy mianującej do przenoszenia sędziów w stan spoczynku i na inne miejsce służbowe (Dz.U. nr 73, poz. 663).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 sierpnia 1932 r. zmieniające niektóre przepisy prawa o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. nr 73, poz. 661).
• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 grudnia 1932 r. o trybie postępowania przy przenoszeniu sędziów i prokuratorów na inne miejsce służbowe i w stan spoczynku (Dz.U. nr 110, poz. 906).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 28 października 1933 r. o uposażeniu sędziów w sądownictwie powszechnym i administracyjnym oraz prokuratorów (Dz.U. nr 86, poz. 663).
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1933 r. o zasadach zaszeregowania do grup uposażenia sędziów w sądownictwie powszechnym i administracyjnym, prokuratorów oraz asesorów i aplikantów sądowych, tudzież o dodatkach lokalnych i funkcyjnych (Dz.U. nr 102, poz. 782).
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 lutego 1935 r. o zmianie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1933 r. o zasadach zaszeregowania do grup uposażenia sędziów (Dz.U. nr 10, poz. 51).
• Sarnecki P., Głowa państwa w obu polskich konstytucjach kwietniowych, „Studia Iuridica Lublinensia” 2014, t. 22, DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sil.2014.22.0.297.
• Sitnicki Z., Reorganizacja sądów w świetle konstytucji, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1928, nr 17.
• Ustawa z dnia 14 kwietnia 1937 r. o zmianie prawa o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. nr 30, poz. 220).
• Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 r. o zniesieniu instytucji sądów przysięgłych i sędziów pokoju (Dz.U. nr 24 poz. 213).
• Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. z dnia 13 grudnia 2017 r., Dz.U. 2018, poz. 23).

Identifiers

DOI

10.17951/g.2019.66.1.237-256