Początki bywają trudne. Zmiany rozwojowe poczucia kontroli wśród uczniów w okresie wczesnej adolescencji doświadczających transformacji systemu edukacji w Polsce

• Authors: Beata Łubianka , Sara Filipiak
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu było przedstawienie wyników i wniosków z badań dotyczących zmian rozwojowych poczucia kontroli wśród współczesnej młodzieży w okresie wczesnej adolescencji doświadczającej przekształceń systemu edukacji w Polsce. Analizy stanowią podsumowanie pierwszych dwóch, z zaplanowanych trzech, etapów badań podłużnych. Prezentowane wyniki odnoszą się do powtarzanego co rok pomiaru poczucia kontroli w dwóch grupach uczniów: rocznika ze szkół podstawowych, który jako pierwszy realizuje wydłużoną naukę w szkole podstawowej – w klasie szóstej i siódmej, oraz uczniów, którzy stanowią rocznik wygaszający naukę w gimnazjach – w klasie pierwszej i drugiej. Poczucie kontroli zgeneralizowane oraz w sytuacjach sukcesów i porażek zostało ustalone na podstawie Kwestionariusza do Badania Poczucia Kontroli KBPK i KBPK-R. W badaniach sprawdzono, jakie różnice wystąpiły w zakresie zmian rozwojowych poczucia kontroli między uczniami szkół podstawowych i gimnazjów. Wyniki pokazały, że na przełomie dwóch lat badań w obu grupach uczniów wzrosło wewnętrzne poczucie kontroli, jednak to uczniowie szkół podstawowych charakteryzują się istotnie wyższym wewnętrznym przypisywaniem sobie odpowiedzialności za zdarzenia, szczególnie w sytuacjach sukcesów. Dodatkowe analizy uwzględniające płeć ujawniły wzrost zgeneralizowanego poczucia kontroli u dziewcząt oraz wewnętrznej kontroli w sytuacjach porażek u chłopców z gimnazjum.

EN

The aim of the article was to present the results and conclusions of research on the developmental changes in locus of control among contemporary youth in the phase of early adolescence experiencing transformations of education system in Poland. The analysis constitute a summary of the first two, from the planned three, longitudinal research stages. The presented results are based on the yearly measurement of the locus of control in two groups of students: a group from primary schools, which is the first to implement extended education in primary schools – respectively in sixth and seventh grades, and students from extinguished junior high schools – in first and second grades. Locus of generalized control and separately in the situations of successes and failures were assessed on the basis of the Questionnaire for the Survey of Sense of Control (Kwestionariusz do Badania Poczucia Kontroli) KBPK and KBPK-R. Differences in developmental changes of locus of control between students in primary and junior high schools were analyzed. The results indicated that during two years of research internal locus of control increased in both groups of students, but primary school students had significantly higher internal tendency of feeling responsibility for events especially in case of successful situations. Additional analysis including gender revealed an increase in girls’ generalized locus of control and in locus of control of failures in the group of junior high school boys.

Keywords

PL

zmiany rozwojowe; poczucie kontroli; wczesna adolescencja

EN

development change; locus of control; early adolescent

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia
• Year: 2020
• Volume: 33
• Issue: 2

Dates

published

2020

online

2020-06-29

Contributors

author

Beata Łubianka

author

Sara Filipiak

References

• Baltes, P.B. (1987). Theoretical Propositions of Life-Span Developmental Psychology: On the Dynamics between Growth and Decline. Developmental Psychology, 23(5), 611–626. DOI: https://doi.org/10.1037/0012-1649.23.5.611
• Baltes, P.B., Lindenberger, U., Staudinger, U.M. (1998). Life Span Theory in Developmental Psychology. W: R.M. Lerner (ed.), Handbook of Child Psychology (Vol. 1: Theoretical Models of Human Development; s. 1029–1143). New York: Wiley.
• Barani, K. (2006). Poczucie umiejscowienia kontroli a styl adaptacji w pierwszej klasie gimnazjum. Psychologia Rozwojowa, 11(3), 123–133.
• Bedyńska, S., Brzezicka, A. (2007). Statystyczny drogowskaz. Praktyczny poradnik analizy danych w naukach społecznych na przykładach z psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Psychologii Społecznej „Academica”.
• Borecka-Biernat, D. (2018). Strategia agresywnego radzenia sobie młodzieży dorastającej w sytuacji konfliktu społecznego. Analiza osobowościowych i rodzinnych uwarunkowań. Psychologia Rozwojowa, 23(4), 25–40. DOI: https://doi.org/10.4467/20843879PR.18.020.9949
• Breet, L., Myburgh, Ch., Poggenpoel, M. (2009). The relationship between the perception of own locus of control and aggression of adolescent boys. South African Journal of Education, 30(4), 511–526. DOI: https://doi.org/10.4314/saje.v30i4.61780
• Brink, N.H. (2003). Locus of Control and Creativity in Late Middle Childhood. Potchefstroom: Potchefstroom University for Christian Higher Education (Praca magisterska napisana pod kierunkiem E. van Rensburga).
• Brzezińska, A. (2010). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Brzeziński, J. (2008). Psycholog wobec osób uczestniczących w badaniach psychologicznych – między poprawnością metodologiczną a poprawnością etyczną. W: J. Brzeziński, B. Chyrowicz, M. Toeplitz-Winiewska, W. Poznaniak (red.), Etyka zawodu psychologa (s. 115–146). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Chiu, L.-W. (1986). Locus of Control in Intellectual Situations in American and Chinese School Children. International Journal of Psychology, 21(1), 167–176. DOI: https://doi.org/10.1080/00207598608247582
• Chubb, N.H., Fertman, C.I., Ross, J.L. (1997). Adolescent Self-Esteem and Locus of Control: A Longitudinal Study of Gender and Age Differences. Adolescence, 125(32), 113–129.
• Crozier, W. (2011). Shyness and self-esteem in middle childhood. British Journal of Educational Psychology, 65, 85–95.
• Declerck, C.H., Boone, Ch., De Brabander, B. (2006). On Feeling in Control: A Biological Theory for Individual Differences in Control Perception, Brain and Cognition, 62(2), 143–176. DOI: https://doi.org/10.1016/j.bandc.2006.04.004
• Domachowski, W. (1984). Poczucie umiejscowienia kontroli jako wymiar osobowości. W: W. Domachowski (red.), Z zagadnień psychologii społecznej (s. 79–89). Warszawa: PWN.
• Domagała, D. (2015). Odpowiedzialność, samodzielność i współpraca dzieci klas I–III w opinii ich rodziców – na przykładzie innowacji edukacyjnej wykorzystującej założenia Planu Daltońskiego. W: V. Drabik-Podgórna, D. Domagała, J. Spętana (red.), Filozoficzne implikacje w pedagogice. O sensie życia, edukacji i wychowaniu (s. 203–214). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Domańska-Najder, K. (1984). Definicja pojęcia kontroli – przegląd zagadnień. Przegląd Psychologiczny, 27(2), 405–420.
• Drwal, R.Ł. (1995). Poczucie kontroli jako wymiar osobowości – podstawy teoretyczne, techniki badawcze i wyniki badań. W: R.Ł. Drwal, P. Brzozowski, P. Oleś (red.), Adaptacja kwestionariuszy osobowości. Wybrane zagadnienia i techniki (s. 199–227). Warszawa: PWN.
• Filipiak, S., Łubianka, B. (2019). Poczucie kontroli w okresie wczesnej adolescencji wśród uczniów z dwóch etapów edukacji. Psychologia Rozwojowa, 24(1), 85–96. DOI: https://doi.org/10.4467/20843879pr.19.005.10596
• Gliszczyńska, X. (1990). Konkretność i ogólność poczucia kontroli. Przegląd Psychologiczny, 33(3), 597–611.
• Godefroy, O., Jeannerod, M., Allain, P., Le Gall, D. (2008). Lobe frontal, fonctions exécutives et controle cognitif. Revue Neurologique, 164(3), 119–127. DOI: https://doi.org/10.1016/s0035-3787(08)73302-2
• Godron, D.A. (1977). Children’s beliefs in internal-external control and self-esteem as related to academic achievement. Journal of Personality Assessment, 41(4), 383–386. DOI: https://doi.org/10.1207/s15327752jpa4104_8
• Graziano, W.G., Ward, D. (1990). Probing the Big Five in Adolescence: Personality and Adjustment During a Developmental Transition. Journal of Personality, 60(2), 425–439. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.1992.tb00979.x
• Hopkins, J.R. (1983). Adolescence: The Transitional Years. New York: Academic Press.
• Jensen, L., Olsen, J., Hughes, C. (1990). Association of Country, Sex, Social Class, and Life Cycle to Locus of Control in Western European Countries. Psychological Reports, 67(1), 199–205. DOI: https://doi.org/10.2466/pr0.1990.67.1.199
• Kang, H., Chang, K.E., Chen, Ch., Greenberger, E. (2015). Locus of control and peer relationships among Caucasian, Hispanic, Asian, and African American adolescents. Journal of Youth and Adolescence, 44(1), 184–194. DOI: https://doi.org/10.1007/s10964-013-0083-6
• Krasowicz-Kupis, G., Kurzyp-Wojnarska, A. (1990). Kwestionariusz do Badania Poczucia Kontroli (KBPK). Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
• Krasowicz-Kupis, G., Wojnarska, A. (2017). Kwestionariusz do Badania Poczucia Kontroli – wersja zrewidowana. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
• Kulas, H. (1996). Locus of Control in Adolescence: A Longitudinal Study. Adolescence, 31(123), 721–720.
• Kulas, H. (1998). Rozwój poczucia kontroli u dzieci w wieku szkolnym. Psychologia Wychowawcza, (3), 219–228.
• Landis, B.D., Altman, J.D., Cavin, J.D. (2007). Underpinnings of Academic Success: Effective Study Skills Use as a Function of Academic Locus of Control and Self-Efficacy. Psi Chi Journal of Undergraduate Research, 12(3), 126–130. DOI: https://doi.org/10.24839/1089-4136.jn12.3.126
• Lefcourt, H. (2014). Locus of Control. Current Trends in Theory and Research. New York: Psychology Press Taylor & Francis Goup.
• Loevinger, J. (1976). Ego Development: Conceptions and Theories. San Francisco: Jossey-Bass.
• Marks, L. (1998). Deconstructing Locus of Control: Implications for Practitioners. Journal of Couseling & Development, 76(3), 251–260. DOI: https://doi.org/10.1002/j.1556-6676.1998.tb02540.x
• Mendolia, S., Walker, I. (2015). Youth unemployment and personality traits. IZA Journal of Labor Economics, 4(19), 1–26. DOI: https://doi.org/10.1186/s40172-015-0035-3
• Morton, T.L., Mann, B.J. (1998). The Relationship Between Parental Controlling Behavior and Perceptions of Control of Preadolescent Children and Adolescents. The Journal of Genetic Psychology, 159(4), 477–491. DOI: https://doi.org/10.1080/00221329809596165
• Steinberg, L. (2008). Adolescence. New York: McGraw‐Hill.
• Nelson, E.S., Mathia, K.E. (1995). The relationships among college students’ locus of control, learning styles, and self-prediction of grades. Education Research and Perspectives, 22(2), 110–117.
• Ng-Knight, T., Schoon, I. (2017). Can Locus of Control Compensate for Socioeconomic Adversity in the Transition from School to Work? Journal of Youth and Adolescence, 46(10), 2114–2128. DOI: https://doi.org/10.1007/s10964-017-0720-6
• Nowicki, S., Iles-Caven, Y., Gregory, S., Ellis, G., Golding, J. (2017). The Impact of Parental Locus of Control on Children’s Psychological Outcomes in Infancy and Early Childhood: A Prospective 5 Year Study. Frontiers in Psychology. Developmental Psychology, 8, 1–13. DOI: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.00546
• Nowicki, S., Gregory, S., Ellis, G., Iles-Caven, Y., Golding, J. (2018). The Pattern of Stability and Change in Parental Locus of Control over 6 Years and Teacher Ratings of Child Behavior. Frontiers in Psychology. Developmental Psychology, 9. DOI: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.01427
• Obuchowska, I. (2009). Adolescencja. W: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka (T. 2; s. 163–201). Warszawa: PWN.
• Piaget, J. (1974). Understanding Causality. New York: Norton.
• Poziemska, J. (2015). Poczucie umiejscowienia kontroli zdarzeń szkolnych a osiągnięcia edukacyjne. W: Teksty z zakresu diagnostyki edukacyjnej w bazie PTDE. XXI Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej (s. 474–482). Kraków: Polskie Towarzystwo Diagnostyki Edukacyjnej.
• Poznaniak, W. (1998). Teoria uczenia się społecznego jako model normalnego i zaburzonego funkcjonowania jednostek i grup. W: H. Sęk (red.), Społeczna psychologia kliniczna (s. 70–94). Warszawa: PWN.
• Rotter, J.B. (1966). Generalized Expectancies for Internal Versus External Control of Reinforcement. Psychological Monograph, 80(1), 1–28. DOI: https://doi.org/10.1037/h0092976
• Skinner, E.A., Chapman, M. (1984). Control beliefs in an action perspective. Human Development, 27, 129–133.
• Smith, V.L. (2003). Analysis of Locus of Control and Educational Level Utilizing the Internal Control Index. Theses, Dissertations and Capstones, 881, 1–63.
• Stărică, E.C. (2012). Predictors for career indecision in adolescence. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 33, 168–172. DOI: https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.01.105
• Suldo, S.M., Minch, D.R., Hearon, B.V. (2015). Adolescent Life-Satisfaction and Personality Characteristics: Investigating Relationships Using a Five Factor Model. Journal of Happiness Studies, 16(4), 965–983. DOI: https://doi.org/10.1007/s10902-014-9544-1
• Szmigielska, B. (1981). Spostrzeganie związku pomiędzy własnym działaniem a jego następstwami przez dzieci w wieku szkolnym. Psychologia Wychowawcza, (4), 469–479.
• Turska, D. (2003). Problematyka podmiotowej kontroli – analiza porównawcza najlepszych i typowych uczniów. Psychologia Rozwojowa, 8(1), 27–36.
• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. 2017, poz. 59 z późn. zm.).
• Wiebe, S.A., Karbach, J. (2017). Executive Function: Development Across the Life Span. Nowy Jork: Ruthledge.
• Woynarowska, B., Małkowska-Szkutnik, A., Woynarowska-Soldan, M., Mazur, J. (2015). Postrzeganie przez młodzież w wieku 11–15 lat wybranych aspektów środowiska psychospołecznego szkoły. Tendencje zmian w latach 1990–2010. Kwartalnik Pedagogiczny, 235(1), 185–205.

Identifiers

DOI

10.17951/j.2020.33.2.51-69