Zanik uczuć metafizycznych jako przyczyna kryzysu kultury

• Authors: Jacek Breczko
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Sądzę, że niewątpliwemu postępowi w technice towarzyszy obecnie na Zachodzie kryzys kultury. Kwestią sporną jest jego nasilenie; można bronić poglądu, że co się rozwija, to się po części rozkłada, kryzys jest więc permanentny i jest funkcją postępu, ale też nie można odrzucić trafności diagnozy katastroficznej. Kryzys ten ma niewątpliwie różne przejawy i różne źródła. W artykule koncentruję się na źródle wskazanym przez S. I. Witkiewicza: na zaniku Metafizycznego Poczucia Dziwności Istnienia oraz na jego skutkach. Diagnozę Witkacego – która wydaje mi się w ogólnych zarysach trafna – próbuję zastosować do czasów współczesnych. Uważam, że zanik uczuć metafizycznych jest obecnie stymulowany nie tylko coraz wygodniejszym i bardziej szczelnym „kokonem cywilizacyjnym”, ale też „zapomnieniem o śmierci” (śmierć staje się tabu w kulturze) oraz panowaniem w nauce naturalizmu metodologicznego, który powoduje, że świat przestaje się jawić jako „dziwny”, „tajemniczy”. Wszystko to zaś uszkadza, „wyjaławia” wyższe piętra kultury, czyli destrukcyjnie wpływa na działalność elit artystycznych, filozoficznych i religijnych.

DE

Ich stehe auf dem Standpunkt, dass den zweifellosen Fortschritt in der Technik heutzutage im Westen die Kulturkrise begleitet. Es lässt sich über ihre Kraft streiten: Man kann nämlich den Standpunkt verteidigen, dass was sich entwickelt, das zerfällt auch zum Teil, folglich ist die Krise permanent und sie ist eine Funktion des Fortschritts, aber man kann auch nicht die Richtigkeit der katastrophischen Diagnose ablehnen. Diese Krise hat unzweifelhaft unterschiedliche Anzeichen und unterschiedliche Quellen. Im Artikel konzentriere ich mich auf die von S. I. Witkiewicz aufgezeigte Quelle: auf das Schwinden des Metaphysischen Gefühls der Seltsamkeit des Daseins und auf seine Folgen. Die Diagnose von Witkacy, die mir in allgemeinen Umrissen richtig scheint – versuche ich auf gegenwärtige Zeiten anzuwenden. Ich vertrete die Meinung, dass das Schwinden der metaphysischen Gefühle heute nicht nur durch einen immer bequemeren und immer dichteren "Zivilisationskokon", aber auch durch das "Vergessen des Todes" (der Tod wird in der Kultur zum Tabu) und durch das Vorherrschen des methodologischen Naturalismus in der Wissenschaft stimuliert wird. Der letzte Faktor führt dazu, dass die Welt nicht mehr "seltsam", "geheimnisvoll" erscheint. All das beeinträchtigt höhere Stufen der Kultur, macht sie "steril", beeinflusst also negativ das Wirken der künstlerischen, philosophischen und religiösen Eliten.

EN

In my opinion, the unquestionable progress in technology is currently accompanied by the crisis of culture in the West. What is controversial is its intensification. One may defend a view that what is developing is simultaneously partly decomposing. Thus, crisis is permanent and is a function of progress, but it is also impossible to reject the accuracy of the catastrophic diagnosis. This crisis undoubtedly manifests itself differently and has different sources. In this article I focus on the source pointed by I. S. Witkiewicz: on the disappearance of the “Metaphysical Sense of the Oddity of Existence” as well as its results. I try to apply Witkacy’s diagnosis, which seems to me generally accurate, to modern times. In my opinion, the disappearance of metaphysical feelings is now stimulated by a not only increasingly convenient and hermetic “civilisation cocoon” yet also “oblivion of death” (death becomes taboo in the culture) as well as the methodological naturalism in science, which results in the world ceasing to appear “odd” or “mysterious”. All this damages and “sterilizes” the upper tiers of culture, which means that it affects adversely the activities of artistic, philosophical or religious elites.

Keywords

PL

kultura, kryzys, katastrofizm, S. I. Witkiewicz

DE

Kultur, Krise, Katastrophismus, S. I. Witkiewicz

EN

culture, crisis, catastrophism, S. I. Witkiewicz

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Kultura i Wartości
• Year: 2015
• Issue: 13

Dates

published

2015

online

2015-08-07

Contributors

author

Jacek Breczko

References

• Czapski J., Wyrwane strony, „Zeszyty Literackie” 1993, nr 44, wyd. II.
• Dawson Ch., Formowanie się chrześcijaństwa, tłum. J. Marzęcki, PAX, Warszawa 1969.
• Doktór T., Pluralizm religijny: New Age i fundamentalizm, „Nomos, Kwartalnik religioznawczy” 2007, nr 59/60.
• Gadamer H. S., Rozum, słowo, dzieje. Szkice wybrane, tłum. M. Łukasie-wicz, K. Michalski, PIW, Warszawa 2000.
• Gombrowicz W., Dziennik 1961-1969, Wydawnictwo Literacie, Kraków 1997.
• Gutowski P., Czym jest „nowy ateizm”?, [w:] Nauki przyrodnicze a nowy ateizm, red. M. Słomka, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012.
• Ingarden R., Wspomnienie o Stanisławie Ignacym Witkiewiczu, [w:] Stanisław Ignacy Witkiewicz. Człowiek i twórca. Księga pamiątkowa, red. T. Kotarbiński, J. E. Płomieński, PIW, Warszawa 1957.
• Kołakowski L., Horror metaphysicus, Res Publica, Warszawa 1990.
• Kołakowski L., Herezja, Znak, Kraków 2010.
• Kopciuch L., Katastrofizm S. I. Witkiewicza, „Lumen Poloniae” 2008, nr 2.
• Libiszowska-Żółtkowska M., Nowe ruchy religijne w globalnej przestrzeni, [w:] Religia i religijność w warunkach globalizacji, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2007.
• Mach E., Odczyty popularno-naukowe, tłum. S. Kramsztyk, Wydawnic-two Przeglądu Filozoficznego, Łódź 1899.
• Mariański J., Sekularyzacja, desekularyzacja, nowa duchowość, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2013.
• Merton Th., Miłosz Cz., Listy, Znak, Kraków 2003.
• Miłosz Cz., Rozmowy polskie 1999 – 2004, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2011.
• Miłosz Cz., Ziemia Ulro, Znak, Kraków 1994.
• Ortega y Gasset J., Bunt mas, tłum. P. Niklewicz, Wydawnictwo Muza, Warszawa 2006.
• Pascal B., Myśli, tłum. T. Boy-Żeleński, PAX, Warszawa 1989.
• Pennesi A. O., Chrystus a New Age, Verbinum, Warszawa 2003.
• Russell B., Dzieje zachodniej filozofii, tłum. T. Baszniak, A. Lipszyc, M. Szczubiałka, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2012.
• Schlick M., Nowa filozofia doświadczenia, tłum. H. Buczyńska, [w:] H. Buczyńska, Koło wiedeńskie, Wiedza Powszechna, Warszawa 1960.
• Strzelczyk B., Rekruci Pana Boga, „Tygodnik Powszechny” 2013, nr 19.
• Witkiewicz S.I., Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozu-mienia, Wydawnictwo FiS, Skierniewice 1992.
• Wittgenstein L., Tractatus logico-philosophicus, tłum. B. Wolniewicz, PWN, Warszawa 1970.
• Znaniecki F., Upadek cywilizacji zachodniej, [w:] Pisma filozoficzne, t. 2, PWN, Warszawa 1991.
• Zulehner P. M., Teologia pastoralna wobec sytuacji Kościoła w Europie, [w:] Sytuacja Kościoła w zjednoczonej Europie, red. E. Robek, Kontrast, Warszawa 2005.

Identifiers

DOI

10.17951/kw.2015.13.39