"Słownik historyczny i krytyczny" Pierre‘a Bayle i jego brytyjscy czytelnicy

• Authors: Adam Grzeliński
• Languages of publication: DE

Abstracts

DE

Der Artikel rekonstruiert den Einfluss der Gedanken des französischen Philosophen und Historiker Pierre Bayle (1647–1706) auf die Philosophen und Literaten der britischen Aufklärung. Dieser Einfluss war sehr breit, wozu die weiteren englischen Ausgaben seines Hauptwerkes – des Historischen und kritischen Wörterbuchs (1697) – beigetragen haben. Bayle übte einen sehr starken Einfluss sowohl auf die Freimaurer und die Deisten (Toland, Shaftesbury, Mandeville, Collins), als auch auf die führenden britischen Empiristen (Locke, Berkeley und Hume) aus, obwohl es dabei oft zu Verfälschungen seiner Ansichten gekommen ist.

EN

The article reconstructs the influence the thought of Pierre Bayle (1647–1706), the French philosopher and historian, had on British enlightenment philosophers and men of letters. The reason of his deep impact was the success of three succcessive English editions of his greatest work, namely Historical and critical dictionary (1697). To Bayle’s thought indebted were both eighteenth-century freethinkers and deists (Toland, Shaftesbury, Mandeville, Collins) and most eminent British empiricists (Locke, Berkeley, Hume), though its reception was frequently accompanied by various misunderstandings. Summarised by Adam Grzeliński

PL

Artykuł rekonstruuje wpływ myśli francuskiego filozofa i historyka Pierre’a Bayle’a (1647–1706) na filozofów i literatów brytyjskiego Oświecenia. Wpływ ten był bardzo szeroki, do czego przysłużyły się kolejne angielskie edycje jego najważniejszego dzieła, jakim był Słownik historyczny i krytyczny (1697). Bayle bardzo silnie oddziałał zarówno na wolnomyślicieli oraz deistów (Tolanda, Shaftesbury’ego, Mandeville’a Collinsa), jak i czołowych brytyjskich empirystów (Locke’a, Berkeleya i Hume’a), choć bardzo często dochodziło przy tym do przeinaczania jego poglądów.

Keywords

DE

Pierre Bayle; britische Aufklärung; Skeptizismus; Empirismus; Shaftesbury; Locke; Berkeley; Hume

EN

Pierre Bayle; British enlightenment; scepticism; empiricism; Shaftesbury; Locke; Berkeley; Hume

PL

Pierre Bayle; Oświecenie brytyjskie; sceptycyzm; empiryzm; Shaftesbury; Locke; Berkeley; Hume

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Kultura i Wartości
• Year: 2015
• Issue: 15

Dates

published

2015

online

2015-12-15

Contributors

author

Adam Grzeliński

References

• Cytowane teksty źródłowe
• Bayle, P., Historical and Critical Dictionary, London 1734.
• Bayle, P., Historical and Critical Dictionary. Selections, Indianapolis 1991.
• Bayle, P., Słownik historyczny i krytyczny. Wybór, tłum. K. Kaśkiewicz, A. Grzeliński i in., Toruń 2014.
• Berkeley, G., Dzienniki filozoficzne, tłum. B. Żukowski, Gdańsk 2007.
• Berkeley, G., Obrona i wyjaśnienie nowej teorii widzenia, [w:] G. Berkeley, Próba stworzenia nowej teorii widzenia, tłum. A. Grzeliński i in., Toruń 2011.
• Berkeley, G., A Treatise concerning The Principles of Human Knowledge, [w:] Works of George Berkeley Bishop of Cloyne, red. A. A. Luce, T. E. Jessop, t. II, Thomas Nelson and Sons, London–Edinburgh–Paris–Melbourne–Toronto–New York, 1949.
• Berkeley, G., Three Dialogues between Hylas and Philonous, [w:] Works, t. II.
• Descartes, R., Dioptryka, tłum. W. Babijczuk, Wrocław 2008.
• Hume, D., Czwarta obiekcja, tłum. A. Grzeliński, „Nowa Krytyka” 2007, nr 20–21.
• Hume's Early Memoranda, 1729–1740: The Complete Text, red. E. C. Mossner, „Journal of the. History of Ideas” 1948, t. 9, nr 4.
• Hume, D., Traktat o naturze ludzkiej, tłum. Cz. Znamierowski, Warszawa 2005.
• Hume, D., Traktat o zasadach ludzkiego poznania, tłum. J. Salamon, Zielona Sowa, Kraków 2004.
• Shaftesbury, A. A. C., Life, Unpublished Letters and Philosophical Regimen, red. B. Rand, London-New York 1900.
• Cytowana literatura przedmiotu
• Bracken, H. M., Bayle not a Sceptic?, „Journal of the History of Ideas” 1964, t. 25, nr 2.
• Champion, R., Bayle in the English Enlightenment, [w:] Pierre Bayle (1647–1706), le philosophe de Rotterdam: Philosophy, Religion and Reception, red. W. van Bunge i H. Bots, Brill, Leiden–Boston 2008.
• Courtines, L. P., Bayle’s Relations with England and the English, Columbia University Press, New York 1938.
• Israel, J., Radical Enlightenment. Philosophy and the Making of Modernity 1650–1750, Oxford University Press, Oxford 2001.
• Israel, J., Enlightenment Contested. Modernity and the Emancipation of Man, Oxford University Press, Oxford–New York 2006.
• Jakuszko, H., Inspiracja Pierre’a Bayle’a w oświeceniu niemieckim, [w:] Rekonesanse filozoficzne. Człowiek, wartości, historia. Księga pamiątkowa poświęcona Profesorowi Zdzisławowi Jerzemu Czarneckiemu, red. H. Jakuszko, S. Jedynak, A. L. Zachariasz, J. Zdybel, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1999.
• Lambrousse, E., Bayle, tłum. D. Potts, Oxford University Press, Oxford 1983.
• Lieshout, H. H. van, The Making of Pierre Bayle’s Dictionnaire Historique et Critique, Brill, Amsterdam–Utrecht 2001.
• Luce, A. A., Berkeley and Malebranche, Oxford University Press, Oxford 1934.
• O’Keef, C. B., Contemporary Reactions to the Enlightenment (1728–1762), Librairie Slatkine–Honoré Champion, Genève–Paris 1974.
• Pittion, J. P., Hume’s Reading of Bayle: An Inquiry into the Source and Role of the Memoranda, „Journal of the History of Philosophy” 1977, t. 15, nr 4.
• Popkin, R., Berkeley and Pyrrhonism, [w:] tenże, The High Road to Pyrrhonism, red. R. A. Watson, J. E. Force, Hill, San Diego 1980.
• Popkin, R., The History of Scepticism. From Savonarola to Bayle, Oxford University Press, Oxford 2003.
• Rex, W., Essays on Pierre Bayle and religious controversy, Martinus Hijhoff, The Hague 1965.
• Vermeir, K., The Dustbin of the Republic of Letters. Pierre Bayle’s „Dictionaire” as an encyclopedic palimpsest of errors, https://www.academia.edu /2108989/The_Dustbin_of_the_Repub-lic_of_Letters._Pierre_Bayles_Dictionaire_as_an_Encyclopedic_Palimpsest_of_Errors [dostęp: 4.05. 2015].

Identifiers

DOI

10.17951/kw.2015.15.89