Prawda i wolność jako aksjologiczne fundamenty uprawiania nauki w szkole lwowsko-warszawskiej

• Authors: Joanna Zegzuła-Nowak
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The contribution is discussed of the Lvov-Warsaw School (LWS) in determining the axiological dimension of science. By promoting philosophical culture and solid axiological foundations, the School members aspired to imbue the spirit of patriotism and a sense of national community in society. They believed that if science is to serve humanity, it should not develop in an infinite and recalcitrant way. Apart from defining substantive and methodological directives, the LWS scholars regarded it important to draw up axiological frameworks of scientific studies to define their proper tasks and protect them against depreciating factors. Science, in their view, should promote and develop values. As they saw it, science based on clearly defined axiological foundations should not only seek to improve man’s living, but also develop his inner life. Hence, the scholar’s mission should adhere to set values, in particular truth and freedom, imbuing scientific work with the status of crucial and at the same time autonomous field of human activity.

DE

Der Artikel stellt  den Beitrag der Vertreter der Lemberg-Warschau-Schule zur Bestimmung der axiologischen Dimension der Wissenschaft dar. In der Verbreitung philosophischer Kultur und im Hinweisen auf beständige axiologische Fundamente hegten sie Hoffnungen, Patriotismus und Gefühl der Nationalgemeinschaft zu wecken. Sie behaupteten auch, dass sich die Wissenschaft nicht auf eine unbeschränkte und unkontrollierte Art entwickeln darf, sollte sie der Menschheit dienen. Neben der Bestimmung des meritorisch-methodologischen Rahmens war es daher für sie wichtig, den axiologischen Rahmen für das Betreiben der Wissenschaft festzulegen. Sie hatten keine Zweifel, dass sich in der Wissenschaft Werte verwirklichen sollten. In der Wissenschaft mit starken und klar bestimmten axiologischen Fundamenten erblickten sie folglich einen Weg, der nicht allein zur Verbesserung des menschlichen Lebens, sondern auch zur inneren Entwicklung des Menschen führte. Die Sendung eines Wissenschaftlers soll daher auf der Treue gegenüber bestimmten Werten beruhen, vor allem gegenüber der Wahrheit und Freiheit, die der wissenschaftlichen Tätigkeit den Status eines bedeutsamen und zugleich autonomen Bereichs der menschlichen Tätigkeit verleiht.

PL

 Artykuł prezentuje wkład reprezentantów szkoły lwowsko-warszawskiej dotyczący określenia aksjologicznego wymiaru nauki. W krzewieniu kultury filozoficznej oraz wskazywaniu trwałych fundamentów aksjologicznych pokładali oni nadzieje na rozbudzenie w społeczeństwie patriotyzmu oraz poczucia wspólnoty narodowej. Twierdzili też, że jeśli nauka ma służyć ludzkości, to nie może rozwijać się w sposób nieograniczony i niekontrolowany. Stąd obok określenia dyrektyw merytoryczno-metodologicznych, ważne było dla nich także określenie aksjologicznych ram uprawiania nauki, które miałyby strzec jej przed czynnikami ją deprecjonującymi i wyznaczać dlań słuszne cele. Nie mieli zatem wątpliwości, że w nauce powinny urzeczywistniać się wartości.W nauce o mocnych i jasno określonych fundamentach aksjologicznych upatrywali oni zatem, nie tylko drogi zmierzającej do poprawy życia ludzkiego, ale także wewnętrznego rozwoju człowieka. Misją uczonego zatem powinna być wierność określonym wartościom, przede wszystkim prawdzie i wolności, nadającym działalności naukowej status doniosłej i zarazem autonomicznej sfery aktywności ludzkiej.

Keywords

EN

axiological dimension of science; Lvov-Warsaw School; truth and freedom in science

DE

Werte; axiologische Dimension der Wissenschaft; Lemberg-Warschau-Schule; Wahrheit und Freiheit in der Wissenschaft

PL

wartości; aksjologiczny wymiar nauki; szkoła lwowsko-warszawska; prawda i wolność w nauce

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Kultura i Wartości
• Year: 2019
• Issue: 28

Dates

published

2019

online

2020-02-14

Contributors

author

Joanna Zegzuła-Nowak

References

• Ajdukiewicz, Kazimierz. “O wolności nauki.” In Nie być w myśleniu posłusznym. Ossowscy, socjologia, filozofia, ed. Jakub Karpiński, 177–191. Londyn: Polonia, 1989.
• Czeżowski, Tadeusz. “Uniwersytet Nowoczesny. Przegląd zadań i zasad organizacyjnych.” In: Tożsamość uniwersytetu. Antologia tekstów profesorów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 13–27, ed. Włodzimierz Więcławski. Toruń: Oficyna Drukarska Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Książnicy Miejskiej im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, 1994.
• Czeżowski, Tadeusz. “Kazimierz Twardowski jako nauczyciel.” In Kazimierz Twardowski. Nauczyciel − Uczony − Obywatel, 7–12. Lwów: PTF 1938.
• Czeżowski, Tadeusz. “Wkład Kazimierza Twardowskiego do teorii nauki.” Ruch Filozoficzny 1959, vol. XIX, no: 1-2: 4–9.
• Czeżowski, Tadeusz. “Paradoks wolności.” In Tadeusz Czeżowski, Filozofia na rozdrożu (Analizy metodologiczne), 141–150. Warszawa: PWN, 1965.
• Dąmbska, Izydora. “Czterdzieści lat filozofii we Lwowie 1898-1938.” Przegląd Filozoficzny 1948, no. 1–3: 14–25.
• Dąmbska, Izydora. „Gdy myślę o słowie »wolność«.” Znak 1981, no. 7 (325): 855–860.
• Dylus, Aniela. Problematyka etyki nauki u przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1987.
• Elzenberg, Henryk. “Nauka i barbarzyństwo.” In Henryk Elzenberg, Wartość i człowiek. Rozprawy z humanistyki i filozofii, 232–246. Toruń: UMK, 2004.
• Friszke, Andrze. Anatomia buntu. Kuroń. Modzelewski i komandosi. Kraków: Znak, 2010.
• Fritzhand, Marek. “Dyskusja nad referatami prof. dr. T. Czeżowskiego i dr. H. Jankowskiego.” Etyka 1967, no. 2: 131–139.
• Grobler, Adam (wypowiedź). “Nauka i kultura: o potrzebie humanistycznej filozofii przyrody.” In Panorama współczesnej filozofii polskiej. Księga pamiątkowa VIII Polskiego Zjazdu Filozoficznego, 239–264, ed. Jacek Juliusz Jadacki, Warszawa: Semper, 2010.
• Historia nauki polskiej, 1863-1918, T. IV, Cz. III, ed. Zofia Skubała-Tokarska. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: PAN, 1987.
• Ingarden, Roman. “Główne kierunki polskiej filozofii.” Studia Filozoficzne 1973, no. 1: 3–15.
• Jacek Juliusz Jadacki. „W dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin Kazimierza Ajdukiewicza.” Ruch Filozoficzny 1981, no. 1: 1–7.
• Jadacki, Jacek Juliusz. “The Lvov-Warsaw School and its influence upon the Polish philosophy of the twentieth century.” In The Significance of the Lvov-Warsaw School in European Culture, ed. Anna Brożek, 78–87. Wien: Springer, 2017.
• Jadczak, Ryszard. “Kazimierz Twardowski o nauce i jej funkcjach.” Zagadnienia Naukoznawstwa 4, no. 104 (1990): 623–631.
• Jadczak, Ryszard. Powstanie filozofii analitycznej w Polsce. Noty Bibliograficzne. Toruń: Adam Marszałek, 1995.
• Jadczak, Ryszard. “Z dziejów spotkania szkoły lwowsko-warszawskiej z marksizmem.” Edukacja Filozoficzna 1991, vol. 11: 99–107.
• Kotarbiński, Tadeusz. “Kilka słów o walorach nauki.” In Tadeusz Kotarbiński, Wybór pism, T. II. Myśli o Myśleniu, 337–341.Warszawa: PWN, 1958.
• Kotarbiński, Tadeusz. Myśli o ludziach i ludzkich sprawach. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: PAN, 1986.
• Kotarbiński, Tadeusz. “O wychowaniu nowego człowieka mówią łódzcy naukowcy.” Dziennik Łódzki 9.05.1948, no. 127 (1033): 1–12, http://bc.wbp.lodz.pl/dlibra/publication?id=59144&tab=3 Access: 20.09.2019.
• Kotarbiński, Tadeusz. “Upragnione fantazmaty.” In Tadeusz Kotarbiński, Pisma etyczne, 429–430. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987.
• Kotarbiński, Tadeusz. “Wolność słowa w nauce.” Trybuna Literacka 1.07.1957, no. 4. In: Mieczysław Wallis, Materiały Archiwalne. Warszawa: Archiwum Połączonych Bibliotek WFiS UW, IFiS PAN oraz PTF, folder Rps 14, vol. 4: 172–256.
• Kotarbiński, Tadeusz. “Wyjąć konserwę z puszki. Profesor Tadeusz Kotarbiński o drogach rozwoju polskiej nauki.” Po prostu. Tygodnik studentów i młodej inteligencji 1957, no. 4 (419): 1–2. In Mieczysław Wallis, Materiały Archiwalne. Warszawa: Archiwum Połączonych Bibliotek WFiS UW, IFiS PAN oraz PTF, folder Rps 14, vol. 4: 172–256.
• Kuliniak, Radosław, Mariusz Pandura, Łukasz Ratajczak. Filozofia po ciemnej stronie mocy. Krucjaty marksistów i komunistów polskich przeciwko Lwowskiej Szkole Filozoficznej Kazimierza Twardowskiego. Część pierwsza: lata 1945-1951. Kęty: Marek Derewiecki, 2018.
• Lekka-Kowalik, Agnieszka. Odkrywanie aksjologicznego wymiaru nauki. Lublin: KUL, 2008.
• Mackiewicz, Witold. Polska filozofia powojenna. Warszawa: Witmark, 2001.
• Marciszewski, Witold. “Kwestia unaukowienia racjonalizmu przez logikę matematyczną a logistyczny antyirracjonalizm Szkoły Lwowsko-Warszawskiej.” In Fenomen Szkoły Lwowsko-Warszawskiej, ed. Anna Brożek, Alicja Chylińska, 57–86. Lublin: Academicon, 2016.
• Nowakowska, Wanda. Sylwetki łódzkich uczonych. Profesor Mieczysław Wallis. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 2001.
• Ossowska, Maria. “Fizyka współczesna a postawy moralne.” In Maria Ossowska, O człowieku, moralności i nauce. Miscellanea, 453–463. Warszawa: PWN, 1983.
• Ossowska, Maria. “Konferencja w Oksfordzie w sprawie obrony wolności akademickiej.” In Maria Ossowska. O człowieku, moralności i nauce. Miscellanea, 290–292. Warszawa: PWN, 1983.
• Ossowska, Maria. “Moralność: postęp czy regres.” In Maria Ossowska, O człowieku, moralności i nauce. Miscellanea, 523–527. Warszawa: PWN, 1983.
• Ossowska, Maria. Wzór demokraty. Cnoty i wartości. Lublin: Daimonion, 1992.
• Ossowski, Stanisław. “Taktyka i kultura.” In Nie być w myśleniu posłusznym. Ossowscy, socjologia, filozofia, ed. Jakub Karpiński, 129–139. Londyn: Polonia, 1989.
• Paczkowska-Łagowska, Elżbieta. Psychika i poznanie. Epistemologia Kazimierza Twardowskiego. Warszawa: PWN, 1980.
• Promieńska, Halina. Trwanie i zmiana wartości moralnych. Katowice: UŚ, 1991.
• Simons, Peter. “Filozofia logiczna, antyirracjonalizm i równość płci. Trzy atuty Oświecenia lwowsko-warszawskiego.” In Fenomen Szkoły Lwowsko-Warszawskiej, ed. Anna Brożek, Alicja Chylińska, 21–36. Lublin: Academicon, 2016.
• Skoczyński, Jan, Jan Woleński. Historia filozofii polskiej. Kraków: WAM, 2010.
• Śnieżyński, Adam. “Doświadczenie aksjologiczne w poznaniu naukowym.” In Oblicza doświadczenia aksjologicznego. Studia i rozprawy, ed. Piotr Duchliński, Grzegorz Hołub, 441–463, Kraków: WAM, 2011.
• Twardowski, Kazimierz. “Dlaczego wiedza jest potęgą.” Ruch Filozoficzny 1976, no. 12: 25–33.
• Twardowski, Kazimierz. Mowy i rozprawy z okresu jego działalności w Towarzystwie Nauczycieli Szkół Wyższych, ed. Karol Zagajewski (Lwów: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, 1912). https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/37960/edi-tion/35622/content (access: 11.01.2020).
• Twardowski, Kazimierz. O dostojeństwie Uniwersytetu. Poznań: Uniwersytet Poznański, 1933.; http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=48428 (access: 20.09.2019).
• Twardowski, Kazimierz. “O dostojeństwie Uniwersytetu. Wprowadzenie i przygotowanie do druku wykładu Twardowskiego,” ed. Ryszard Jadczak. Zagadnienia Naukoznawstwa 26, z. 3 (1990): 371–381.
• Twardowski, Kazimierz. Podstawy wiedzy ludzkiej: Odczyta wygłoszony w Bibliotece Polskiej w Wiedniu, http://rcin.org.pl/dlibra/aresults?action=SearchAction&QI=E373A6 B0B85B7B22732F18789DF6B156-1 Access: 16.09.2019.
• Tyburski, Włodzimierz. “Etos uczonego w Szkole Lwowsko-Warszawskiej.” In Polska filozofia analityczna. W kręgu szkoły lwowsko-warszawskiej, ed. Włodzimierz Tyburski, Ryszard Wiśniewski, 129–144. Toruń: UMK, 1999.
• Wallis, Mieczysław. Materiały Archiwalne. Warszawa: Archiwum Połączonych Bibliotek WFiS UW, IFiS PAN oraz PTF, folders Rps 19, vol. 3-5: 1–237; 21: 1–206.
• Woleński, Jan. “Jak mówić o historii filozofii analitycznej?” In Fenomen Szkoły Lwowsko-Warszawskiej, ed. Anna Brożek, Alicja Chylińska, 35–56. Lublin: Academicon, 2016.
• Woleński, Jan. Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska. Warszawa: PWN, 1985.
• Woleński, Jan. “Nauka i wartości.” In Człowiek i świat wartości, ed. Józef Lipiec, 164–168. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982.
• Woleński, Jan. Szkoła Lwowsko-Warszawska w polemikach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 1997.
• Zegzuła-Nowak, Joanna. Polemiki filozoficzne Henryka Elzenberga ze szkołą lwowsko-warszawską. Kraków: Scriptum, 2017.
• Zegzuła-Nowak, Joanna. “Wzorzec człowieka nauki w założeniach programowych i postawach naukowych Marii i Stanisława Ossowskich.” In W kręgu twórczości Marii Ossowskiej: analiza – inspiracje – alternatywy, ed. Joanna Dudek, Tomasz Turowski, Paweł Walczak, Joanna Zegzuła-Nowak, 165–180. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2018.

Identifiers

DOI

10.17951/kw.2019.28.65-97