Restytucja i przekształcenia ugrupowań agrarnych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej

• Authors: Jacek Wojnicki
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł omawia kwestie ewolucji ugrupowań agrarnych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Przedmiotem analizy politologicznej poczyniono: Bułgarię, Rumunię, Węgry oraz dwa państwa postjugosłowiańskie – Słowenię oraz Chorwację. W odniesieniach pojawia się również casus polskich ugrupowań agrarnych. Partie te odgrywały znaczną rolę na scenie politycznej w międzywojennej Europie. Z jednej strony wyrażały interesy społeczno-gospodarcze oraz polityczne ludności wiejskiej, a w omawianym regionie reprezentowały istotną część społeczeństwa. Z drugiej – stanowiły ważny element systemów partyjnych, uczestnicząc w kolejnych wyborach lokalnych i parlamentarnych oraz tworząc gabinety rządowe. Zmiany modernizacyjne, ustrojowe i społeczno-gospodarcze po 1945 roku zmieniły znaczenie ugrupowań agrarnych. Po zdobyciu władzy w omawianych państwach przez partie komunistyczne ugrupowania agrarne były traktowane jako najpoważniejszy rywal. W rezultacie niezależne ugrupowania ludowe zostały zdelegalizowane, a ich przywódcy – St. Mikołajczyk w Polsce – musiał uciekać z kraju w obawie przed aresztowaniem, a inni – I. Maniu w Rumunii czy N. Petkow w Bułgarii – zostali aresztowani i skazani w sfałszowanych procesach. Sytuacja ugrupowań agrarnych uformowała się w dwóch modelach – zachowano satelickie ugrupowania agrarne skupione wokół monopartii komunistycznej (Polska, Bułgaria) lub zdelegalizowano ugrupowania agrarne (Węgry, Rumunia). Ich działalność była kontynuowana przez część działaczy na emigracji. Po demokratycznych zmianach w 1989 roku zaistniała możliwość wznowienia legalnej działalności przez te ugrupowania. Artykuł omawia zróżnicowane scenariusze zmian organizacyjnych, a w mniejszym stopniu programowych. Partie ludowe ubiegały się o miejsca w wyborach lokalnych i parlamentarnych pod „własnym szyldem” (Polska, Węgry, Słowenia) bądź wybierały strategię budowy szerszej koalicji parlamentarnej – casus Konwencji Demokratycznej Rumunii czy partii w Chorwacji. Należy również wspomnieć o procesach zjednoczeniowych i dezintegracyjnych w omawianych ugrupowaniach, które skutkowały postępującą marginalizacją ruchu agrarnego na scenach politycznych.

EN

The article discusses issues of the evolution of agrarian groups in the countries of Central and Eastern Europe. These parties played a significant role on the political scene in interwar Europe. The subject of political analysis was Bulgaria, Romania, Hungary and two post-Yugoslavian states – Slovenia and Croatia. The references also include the casus of Polish agrarian groups. These parties played a significant role on the political scene in interwar Europe. On the one hand, they expressed the socio-economic and political interests of the rural population, and in the region in question they constituted a significant part of society. On the other – they were an important element of party systems, participating in subsequent local and parliamentary elections and creating government cabinets. Modernization, political and socio-economic changes after 1945, changed the significance of agrarian groups. After the communist regime gained power in these countries, agrarian groups were treated as the most serious rival. As a result, independent people's groups were banned and their leaders – St. Mikołajczyk in Poland – he had to flee the country for fear of arrest, and others – I. Maniu in Romania or N. Petkow in Bulgaria were arrested and convicted in rigged trials. The situation of agrarian groups was formed in two models – satellite agrarian groups centered around the communist monopartite (Poland, Bulgaria) or agrarian groups (Hungary, Romania) were banned. Their activity was continued by some activists in exile. After democratic changes in 1989, it was possible for these groups to resume legal activity. The article discusses various scenarios of organizational and, to a lesser extent, program changes. People's parties competed for seats in local and parliamentary elections under "their own banner" (Poland, Hungary, Slovenia), or chose a strategy to build a broader parliamentary coalition – the case of the Democratic Convention of Romania or the party in Croatia. It is also worth mentioning the unification and disintegration processes in the groupings in question, which resulted in the progressive marginalization of the agrarian movement on political stages. Modernization, political and socio-economic changes after 1945 changed the significance of agrarian groups.

RU

В статье рассматриваются вопросы эволюции аграрных групп в странах Центральной и Восточной Европы. Эти партии сыграли значительную роль на политической арене в межвоенной Европе. Предметом политического анализа были Болгария, Румыния, Венгрия и два постюгославских государства – Словения и Хорватия. Статья отсылает также к случаю польских аграрных групп. Эти партии сыграли значительную роль на политической арене в межвоенной Европе. С одной стороны, они выражали социально-экономические и политические интересы сельского населения, а в данном регионе они составляли значительную часть общества. С другой – были важным элементом партийных систем, участвуя в  последующих местных и  парламентских выборах и создавая правительственные кабинеты. Модернизация, политические и  социально-экономические перемены после 1945 года изменили значение аграрных групп. После того, как коммунистический режим пришел к власти в этих странах, аграрные группы стали считаться самым серьезным конкурентом. В результате независимые народные группы были запрещены, а их лидеры – С. Миколайчик в Польше, ему пришлось бежать из страны изза страха ареста, а другие – Ю. Маниу в Румынии или Н. Петков в Болгарии были арестованы и осуждены в сфальсифицированных судебных процессах. Ситуация с аграрными группировками формировалась по двум моделям: сателлитные аграрные группы, сосредоточенные вокруг коммунистической монопартии (Польша, Болгария), или запрещенные аграрные группы (Венгрия, Румыния). Их деятельность была продолжена некоторыми активистами в изгнании. После демократических перемен в 1989 году эти группы смогли возобновить легальную деятельность. В статье рассматриваются различные сценарии организационных и, в меньшей степени, программных изменений. Народные партии боролись за места на местных и парламентских выборах под своим «собственным знаменем» (Польша, Венгрия, Словения) или выбрали стратегию для создания более широкой парламентской коалиции – пример Демократической конвенции Румынии или партии в  Хорватии. Стоит также упомянуть процессы объединения и дезинтеграции в рассматриваемых группировках, которые привели к постепенной маргинализации аграрного движения на политических сценах. Модернизация, политические и социально-экономические изменения после 1945 года изменили значение аграрных групп.

Keywords

PL

rolnictwo, podziały społeczne, ugrupowania agrarne

EN

agriculture, social divisions, agrarian parties

RU

сельское хозяйство, социальные подразделения, аграрные партии

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Wschód Europy. Studia humanistyczno-społeczne
• Year: 2020
• Volume: 6
• Issue: 1

Dates

published

2020

online

2020-07-20

Contributors

author

Jacek Wojnicki

References

• Antoszewski A., Partie polityczne Europy Środkowej i Wschodniej, Wydawnictwo Forum Naukowe, Poznań 2005.
• Balcer A., Słowenia, [w:] Nowe kraje Unii Europejskiej, red. D. Jędrzejczyk, Warszawa 2005.
• Benda L., Systém politických stran v Maďarskě republice, “Politologický Časopis” 1998, nr 4.
• Benda L., System partyjny Węgier, [w:] Partie i systemy partyjne Europy Środkowej, red. A. Antoszewski et al., Wydawnictwo UWr, Wrocław 2003.
• Bryndas W., Rumunia, [w:] Partie i systemy partyjne państw Europy Środkowej i Wschodniej, red. M. Migalski, Wydawnictwo WSZiM, Sosnowiec 2005.
• Bugajski J., Political Parties of Eastern Europe: A Guide to Politics in the Post-Communist Era, New York–London 2002.
• Darski J., Rumunia. Historia, współczesność, konflikty narodów, Warszawa (brw).
• Darski J., Węgry, [w:] Europa Środkowo-Wschodnia. 2001–2002, r. XI–XII, Wydawnictwo PAN, Warszawa 2004.
• Dziemidok-Olszewska B., System polityczny Rumunii, [w:] Systemy polityczne państw Europy Środkowej i Wschodniej, red. W. Sokół, M. Żmigrodzki, Lublin 2005.
• Fejtő F., La fin des démocraties populaires. Les chemins du post-communisme, Seuil, Paris 1992.
• Fejtő F., A History of the People’s Democracies. Eastern Europe Since Stalin, – Praeger Publishers, New York–Washington–London 1971.
• Fricz T., Demokratyzacja, system partyjny i wyborczy na Węgrzech, [w:] Janusowe oblicze transformacji na Węgrzech. 1990–1998, red. M. Schmidt, L.G. Tóth, Warszawa 2001.
• Garde P., Vie et mort de Yougoslavie, Seuil, Paris 1992.
• Gow J., Slovenia and the Slovenes: A Small State in the New Europe, C. Hurst & Co. Publishers 2000.
• Góralczyk B., Węgry. Transformacja pokomunistyczna. 1990–2003, Studio Wydawnicze Familia, Warszawa 2003.
• Hammerling Z., Ruch ludowy w Polsce, Bułgarii i Czechosłowacji 1893–1930, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1987.
• Holmes L., Post-Communism. An Introduction, Duke Univerisity Press, Durham 1997.
• Jackowicz J., Bułgaria, [w:] Europa Środkowo-Wschodnia. 1992, Warszawa 1994.
• Jackowicz J., Bułgaria, [w:] Europa Środkowo-Wschodnia. 1997–1998, r. VII–VIII, Warszawa 1999.
• Jackowicz J., Bułgaria od rządów komunistycznych do demokracji parlamentarnej. 1988–91, Warszawa 1993.
• Jackowicz J., Bułgarski ruch ludowy (od zarania do końca II wojny światowej, [w:] Dzieje partii i stronnictw chłopskich w Europie. Narodziny i rozwój, t. 1, Pułtusk–Warszawa 2007.
• Jackowicz J., Partie opozycyjne w Bułgarii. 1944–1948, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 1997.
• Körösényi A., Węgierskie wybory parlamentarne. Rok 1990, [w:] Wybory i narodziny demokracji w Europie Środkowej i Wschodniej, red. J. Raciborski, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 1991.
• Koryn A., Rumunia w polityce wielkich mocarstw 1944–1947, Wrocław 1983.
• Koseski A., Aleksandyr Stambolijski-przywódca chłopów bułgarskich, [w:] Dzieje partii i stronnictw chłopskich w Europie. Narodziny i rozwój, t. 1, Pułtusk–Warszawa 2007.
• Koseski A., Ludność wiejska w strukturze społeczeństw krajów Europy Środkowej i Południowo-wschodniej, [w:] Dzieje partii i stronnictw chłopskich w Europie. Narodziny i rozwój, t. 1, Pułtusk–Warszawa 2007.
• Krysieniel K., Słowenia, [w:] Partie i systemy partyjne państw Europy Środkowej i Wschodniej, red. M. Migalski, Wydawnictwo WSZiM, Sosnowiec 2005.
• Krysieniel K., System polityczny Republiki Chorwacji, Wydawnictwo WSB, Poznań–Chorzów 2007.
• Krysieniel K., Wojnicki J., Partie i systemy partyjne państw byłej Jugosławii, Wydawnictwo Aspra, Pułtusk 2009.
• Lech A., Agraryzm w ruchu ludowym państw słowiańskich (1918–1939), [w:] Dzieje partii i stronnictw chłopskich w Europie. Narodziny i rozwój, t. 1, Pułtusk–Warszawa 2007.
• Morawiec R., Słowenia, [w:] Europa Środkowo-Wschodnia. 1992, r. II, Warszawa 1994.
• New Europe. The Impact of the First Decade, ed. T. Harmstone-Rakowska, P. Dutkiewicz, vol. 2, Warsaw: Institute of Political Sudies, Collegium Civitas Press 2006.
• Orzelska A., Chorwacja, [w:] Europa Środkowo-Wschodnia. 2000, r. X, Warszawa 2002.
• Partie i systemy partyjne Europy Środkowej, red. A. Antoszewski, P. Fiala, R. Herbut, J. Sroka, Wrocław 2003.
• Partie i systemy partyjne państw Europy Środkowej i Wschodniej, red. M. Migalski, Wydawnictwo WSZiM, Sosnowiec 2005.
• Pavličević D., Historia Chorwacji, Wydawnictwo UAM, Poznań 2004.
• Piątek A., Słowenia, [w:] Europa Środkowo-Wschodnia. 2008, r. XVIII, Warszawa 2010.
• Pioskowik B., Bułgaria, [w:] Partie i systemy partyjne państw Europy Środkowej i Wschodniej, red. M. Migalski, Wydawnictwo WSZiM, Sosnowiec 2005.
• Politics, Power and the Struggle for Democracy in South-East Europe, ed. K. Dawisha, B. Parrott, Cambridge; Cambridge University Press 1997.
• Communism in Eastern Europe, ed. T. Rakowska-Harmstone, Indiana University Press, London 1984.
• Ramet S.P., Democratization in Slovenia – the second stage, [in:] Politics, power and the struggle for democracy in South-East Europe, ed. K. Dawisha, B. Parrott Cambridge 1997.
• Roszkowski W., East Central Europe. A Concise History, Warsaw: Instytut Studiów Politycznych PAN, Instytut Jagielloński 2015.
• Cet etrange Post-Communisme: rupturę et transitions en Europe central et oriental, ed. J.Ch. Szurek, G. Mink, CNRS Edition, Paris 1992.
• Seton Watson H., The East European revolution, Westview Press 1985.
• Sobolewska-Myślik K., Partie i systemy partyjne Europy Środkowej po 1989 roku, Kraków 1999.
• Sowińska-Krupka A., Rumunia, [w:] Europa Środkowo-Wschodnia. 2000, r. X, Warszawa 2002.
• Szczepaniak M., Zyborowicz S., Przebudowa ustroju politycznego na Węgrzech i w Czechosłowacji, Wydawnictwo UAM, Poznań 1995.
• Tanty M., Bałkany w XX wieku. Dzieje polityczne, Książka i Wiedza, Warszawa 2003.
• Turkowski R., Agraryści czechosłowaccy w latach 1899–1935, cz. 1: Od narodzin w czasach Cesarstwa Austrio-Węgierskiego do rozkwitu w okresie I Republiki, Wydawnictwo Aspra, Warszawa 2012.
• Turkowski R., Agraryści czechosłowaccy w latach 1935–1938–1989, cz. 2: Od schyłku działalności w I Republice do emigracyjnej egzystencji na Zachodzie, Wydawnictwo Aspra, Warszawa 2013.
• Wereszycki H., Pod berłem Habsburgów. Zagadnienia narodowościowe, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1986.
• Party Formation in East-Central Europe, ed. G. Wightman, Edward Elgar Publishing 1995.
• Willaume M., Rumunia, Trio, Warszawa 2004.
• Wojnicki J., Kształtowanie się systemów wielopartyjnych w państwach Europy Środkowowschodniej 1989–2004, Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora, Pułtusk 2004.
• Wolff R. L., The Balkans in Our Times, Harvard University Press 1956.
• Yugoslavia and After. A Study in Fragmentation, Despair and Rebirth, ed. D.A. Dyker, I. Vejvoda, Longman, London–New York 1996.
• Zyborowicz S., Wybory parlamentarne na Węgrzech (8 i 29 maja 1994), [w:] Polska i państwa sąsiedzkie. Wybory parlamentarne i prezydenckie w latach 1993–1995, Wydawnictwo UAM, Poznań 1997.
• Żmigrodzki M., Partie sojusznicze w państwach socjalistycznych. 1944–1980, PWN, Warszawa 1988.
• Żmigrodzki M., Przeobrażenia polityczno-ustrojowe i sąd konstytucyjny w Bułgarii, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1997.
• Żmigrodzki M., System partyjny LRB, PWN, Warszawa 1977.
• Żurek P., Chorwacka Partia Chłopska w XX wieku, [w:] Dzieje partii i stronnictw chłopskich w Europie. Narodziny i rozwój, t. 1, Pułtusk–Warszawa 2007.

Identifiers

DOI

10.17951/we.2020.6.1.31-52