The Use of Chemical Weapons on the Eastern Front of World War One (1915) and its Material and Discursive Remains – the Challenge and Stimuli for Attentive Travel, Systematizing, Storage, Connecting, in situ Preservation and Making Public Real Virtual and Digital Heritage of Weapons of Mass Destruction

• Authors: Anna Izbaella Zalewska

Title variants

Użycie broni chemicznych na Froncie Wschodnim I wojny światowej (1915) oraz materialne i dyskursywne pozostałości jako wyzwanie i stymulator dla uważnego podróżowania, ochrony in situ oraz systematyzacji, przechowywania i upubliczniania realnego, wirtualnego i cyfrowego dziedzictwa broni masowego rażenia

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The article includes a theoretical and practical proposal for perceiving and treating material and discursive remains of using chemical weapons – wherever they still exist – as stimuli for reflection on weapons of mass destruction and as warnings. Based on the specific example of the outcomes of the archaeological and historical research conducted in the historic battlefield – the section of the Eastern Front between Sochaczew in the north and Skierniewice in the south, the following more general appeals have been formulated: – for inalienability of collecting, systematizing and interpreting source information and studies that could together make up a real and digital repository of knowledge on material and discursive remains of historical uses of chemical weapons (CW) and potentially further on of weapons of mass destruction (WMD); – for documenting, digitalising and protecting in situ remains of the past that, despite representing a challenge for contemporary people, constitute a part of important, however difficult, transnational painful heritage; – for undertaking more intense, systematic and coordinated activities to disseminate knowledge about past use of CW and about the mission and activities of individuals and organisations involved in the process of minimizing the threats of weapons of mass destruction in the modern world (such as the Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons – OPCW). It is worth exploration, as well as documentation and protection (with the aid of archaeology, history, memory studies, ethnology, landscape studies, educational studies – especially on Peace Education, tourism studies etc.) e.g. by means of transdyscyplinary research and working on establishing real and virtual repositories of knowledge on CW, OPCW, outreach, education on transnational painful heritage, reflective cultural tourism, attentive travel etc. The historical gasscapes (landscape marked with gas attacks) – such as an element of the landscape of today’s central Poland, sketched in this article, that bore witness to the very first mass use of gas shells in January 1915, as well as wave attacks with poisonous chlorine (possibly combined with phosgene) in the battlefield, has been presented as particularly predestined to serve as a symbols of CW painful heritage, triggers for reflection on BMR and carriers of even though weaker and disappearing living memories. Additionally, the attention was drawn to the fact that certain activities aimed at documenting, consolidating, systematizing and disseminating knowledge about the experiences related to CW (or more broadly, WMD) should be undertaken immediately. Some disappearing material remains prove it. The area (in present days Poland) of a former battlefield, where the army of the German Empire repeatedly used chemical weapons in 1915, still conceals the bodies of – until recently – almost completely forgotten victims of CW. Hence the emphasis put on the significance of that area and other similar places as destinations for attentive travel (real and virtual) following evocative remains will not leave us indifferent and uninterested.

PL

Artykuł zawiera teoretyczną i praktyczną propozycję postrzegania i traktowania materialnych i dyskursywnych pozostałości po użyciu broni chemicznej – wszędzie tam, gdzie jeszcze istnieją – jako bodźców do refleksji nad bronią masowego rażenia i jako ostrzeżeń przed jej stosowaniem. Na konkretnym przykładzie wyników badań archeologiczno-historycznych prowadzonych na historycznym polu bitwy – stanowiącym pozostałość po odcinku Frontu Wschodniego między Sochaczewem na północy a Skierniewicami na południu – sformułowano następujące argumenty (wykraczające poza omawiane tu studium przypadku) i przemawiające za: zasadnością i niezbywalnością gromadzenia, systematyzowania i interpretowania informacji źródłowych i badań, które mogłyby przyczynić się do zaistnienia repozytorium wiedzy o materialnych i dyskursywnych pozostałościach historycznych zastosowań broni chemicznej (CW) i broni masowego rażenia (BMR); potrzebą dokumentowania, digitalizacji i ochrony in situ pozostałości przeszłości, które są częścią ważnego, choć trudnego, transnarodowego bolesnego dziedzictwa; koniecznością podjęcia bardziej intensywnych, systematycznych i skoordynowanych działań upowszechniających wiedzę o stosowaniu broni chemicznej w przeszłości oraz celowością upowszechniania wiedzy o misji i działalności osób i organizacji zaangażowanych w proces minimalizowania zagrożeń wynikających ze stosowania broni masowego rażenia we współczesnym świecie, jak np. Organizacja ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW – skrót od ang. Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons). W artykule zaprezentowane zostały argumenty przemawiające za tym, że warto badać, dokumentować, zabezpieczać, interpretować i uobecniać w przestrzeni publicznej wiedzę o stosowaniu broni chemicznej, np. poprzez tworzenie repozytoriów (z wykorzystaniem przestrzeni realnych i wirtualnych oraz materialnych i cyfrowych danych), refleksyjną turystykę kulturową i uważne podróżowanie. Mogłoby to następować poprzez transdycysplinarne działania np. z udziałem archeologii, historii, studiów nad pamięcią, etnologii, krajobrazoznawstwa, pedagogiki (zwłaszcza edukacji dla pokoju), studiów nad turystyką itp. Historyczne krajobrazy gazowe (krajobrazy naznaczone atakami gazowymi określane tu jako gasscapes) – jak m.in. naszkicowany w tym artykule element krajobrazu dzisiejszej centralnej Polski, który był świadkiem pierwszego masowego użycia przez armię niemiecką pocisków gazowych w styczniu 1915 r., a także ataków falowych z wykorzystaniem trującego chloru (prawdopodobnie z fosgenem), zostały w artykule przedstawione jako predestynowane do tego, by służyć nam i przyszłym pokoleniom jako symbole bolesnego dziedzictwa broni chemicznej. Dodatkowo zwrócono uwagę, że pewne działania mające na celu poznawanie, dokumentowanie, utrwalanie, obejmowanie formalną ochroną i opieką śladów i świadectw, systematyzowanie i upowszechnienie wiedzy o doświadczeniach związanych z bronią chemiczną (czy szerzej bronią masowego rażenia), powinny zostać podjęte niezwłocznie. Przemawiają za tym m.in. bezpowrotnie znikające pozostałości materialne (jak np. cmentarze wojenne, na których spoczywają ofiary zastosowania broni chemicznej), będące ostatnimi świadkami. Teren dawnego pola bitwy (na Równinie Łowicko-Błonskiej), na którym armia Cesarstwa Niemieckiego wielokrotnie użyła broni chemicznej w roku 1915, nadal kryje szczątki do niedawna prawie całkowicie zapomnianych ofiar broni masowego rażenia. Stąd nacisk kładziony na znaczenie tego obszaru i innych podobnych miejsc jako destynacji uważnych podróży (realnych i wirtualnych), które nie powinny nas pozostawiać obojętnymi i niezainteresowanymi.

Keywords

EN

weapons of mass destruction (WMD); chemical weapon (CW); material and discursive remains of CW; World War I; Eastern Front; 1915; central Poland; gasscape; war cemeteries; archaeology; memory; transnational painful heritage; real and virtual repositories of knowledge on CW; OPCW; outreach; education; reflective cultural tourism; attentive travel

PL

broń masowego rażenia (BMR); broń chemiczna (CW); materialne i dyskursywne pozostałości broni chemicznej; I wojna światowa; Front Wschodni; 1915; Polska Centralna; krajobraz (po)gazowy; cmentarze wojenne; archeologia; pamięć; bolesne dziedzictwo transnarodowe; rzeczywiste i wirtualne repozytoria wiedzy o CW; OPCW; upowszechnianie wiedzy; edukacja dla pokoju; refleksyjna turystyka kulturowa; uważne podróżowanie; broń masowego rażenia (BMR); broń chemiczna (CW); materialne i dyskursywne pozostałości broni chemicznej; I wojna światowa; Front Wschodni; 1915; Polska Centralna; krajobraz (po)gazowy; cmentarze wojenne; archeologia; pamięć; bolesne dziedzictwo transnarodowe; rzeczywiste i wirtualne repozytoria wiedzy o CW; OPCW; upowszechnianie wiedzy; edukacja dla pokoju; refleksyjna turystyka kulturowa; uważne podróżowanie

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica
• Year: 2020
• Issue: 35
• Pages: 243-273

Dates

published

2020-12-30

Contributors

author

Anna Izbaella Zalewska

References

• Archeologiczne przywracanie pamięci o Wielkiej Wojnie w rejonie Rawki i Bzury (1914–1915) 1919, A.I. Zalewska (ed.), Wydawnictwo IAE PAN, Warszawa.
• Bartel Z. (1928), Broń gazowa, Warszawa.
• von Bayern Prinz Leopold (1915), Das personliche Tagebuch, Nachlass Prinz Leopold 239, Bayerisches Hauptstaatsarchiv, Geheime Archiv (typescript).
• Friedrich B., James J. (2017), From Berlin-Dahlem to the Fronts of World War I: The Role of Fritz Haber and his Kaiser Wilhelm Institute in German Chemical Warfare, [in:] F. Bretislav, H. Dieter, R. Jürgen, S. Florian, W. Martin (ed.), One Hundred Years of Chemical Warfare. Research, Deployment, Consequences, Springer, Cham, p. 25–44, https://doi.org/10.1007/978-3-319-51664-6_3
• Gebhardt O. (1933), Geschichte des Res.-Inf.-Regts. Nr. 228, Dritter Teil, Von Brzeziny bis Bolimow (n.p.).
• Haber L.F. (2002), The Poisonous Cloud, Clarendon, Oxford.
• Hulka-Laskowski P. (1934), Mój Żyrardów. Z dziejów polskiego miasta i z życia pisarza, Wydawnictwo J. Przeworskiego, Warszawa.
• Innocence Slaughtered. Gas and the Transformation of Warfare and Society (2015), J.P. Zanders (ed.), London.
• Kaliński S. (2015), Bolimów 1915, Wydawnictwo Bellona, Warszawa.
• Kowalczyk A. (2008), Turystyka Kulturowa. Spojrzenie geograficzne, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
• Lepick O. (1998), La Grande Guerre chimique 1914–1918, Presses Universitaires de France, Paris.
• Liddell R.S. (1916), On the Russian Front, Simpkin, Marshall & Co, London.
• Martinetz D. (1996), Der Gaskrieg 1914/18. Entwicklung, Herstellung und Einsatz chemischer Kampfstoffe. Das Zusammenwirken von militärischer Führung. Wissenschaft und Industrie, Bernard und Graefe, Bonn.
• McKercher B., DuCros H. (2003), Testing a Cultural Tourism Typology, “International Journal of Tourism Research”, 5 (1), p. 45–58, https://doi.org/10.1002/jtr.417
• Przecławski K. (1979), Socjologiczne problemy turystyki, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa.
• RGVIA (Rossijskij Gosudarstvennyj Voenno-Istoričeskij Arhiv.) f. (nn), o. 1, d. 84.
• Richter W. (1931), Das Danziger Infanterie Regiment Nr. 128, Sporn, Zeulenroda.
• Rozdżestwieński P. (2011), Żyrardów – zniszczony cmentarz z I Wojny Światowej, https://dobroni.pl/artykul/zyrardow--zniszczony/569253 (access 5 V 2020).
• Spiers E. (2016), The Gas War, 1915–1918: If not a War Winner, Hardly a Failure, [in:] B. Friedrich, D. Hoffmann, F. Schmaltz, J. Renn, M. Wolf (ed.), One Hundred Years of Chemical Warfare. Research, Deployment, Consequences, Springer, Heidelberg, p. 153–168, https://doi.org/10.1007/978-3-319-51664-6_9
• Stoltzenberg D. (1994), Fritz Haber. Chemiker, Nobelpreisträger, Deutscher, Jude, VCH, New York–Cambridge–Tokyo.
• Śliwakowski M., Chałas A. (2019), Poszukiwanie śladów użycia substancji drażniących. Analiza próbek z rejonu walk prowadzonych w czasie I wojny światowej w okolicach Bolimowa, [in:] A.I. Zalewska (ed.), Archeologiczne Przywracanie pamięci o Wielkiej Wojnie w rejonie Rawki i Bzury (1914–1915), Wydawnictwo IAE PAN, Warszawa, p. 113–117.
• Zalewska A.I. (2013), Roadside Lessons of Historicity. The Roles and the Meanings of the Material Points of References to The Great War and in Shaping Historical Sensitivity and Awareness, “Sensus Historiae”, 13 (2013/4), p. 69–85.
• Zalewska A.I. (2015a), Miejsca w pamięci. Stanowiska archeologicznej jako pola artykulacji pamięci w kontekście studiów i kategorii pamięcioznawczych, [in:] B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (ed.) Miejsca pamięci – pradzieje, średniowiecze i współczesność, Biskupin–Wrocław, p. 61–78.
• Zalewska A.I. (2015b), Między złem a dobrem kultury. Niematerialne wartości materialnych pozostałości po XX-wiecznych konfliktach, [in:] Z. Kobyliński, J. Wysocki (ed.) Konserwacja Zapobiegawcza. Dziedzictwo niematerialne i pamięć, UKSW, Warszawa, p. 161–168.
• Zalewska A.I. (2016), The ‘Gas-scape’ on the Eastern Front, Poland (1914–2014): Exploring the Material and Digital Landscapes and Remembering Those ‘Twice-Killed’, [in:] B. Stichelbaut, D. Cowley (ed.), Conflict Landscapes and Archaeology from Above, Routledge, London, p. 147–165.
• Zalewska A.I. (2019), Historia użycia przez armię niemiecką broni masowego rażenia (Massenwirkung) w rejonie Rawki i Bzury w styczniu 1915 roku, [in:] A.I. Zalewska (ed.), Archeologiczne przywracanie pamięci o Wielkiej Wojnie w rejonie Rawki i Bzury (1914–1915), Wydawnictwo IAE PAN, Warszawa, p. 99–112.
• Zalewska A.I., Cyngot D. (2017), Problem zanikania pamięci o miejscach spoczynku żołnierzy poległych w walkach nad Rawką i Bzurą w latach 1914–1915, “Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica”, 32, p. 119–156, https://doi.org/10.18778/0208-6034.32.06
• Zalewska A.I., Cyngot D. (2020), Wpływ wojennych wydarzeń dziejowych (res gestae) i relacji o nich (historia rerum gestarum) na kondycję materialnych pozostałości po tych wydarzeniach. Studium przypadku na temat dziedzictwa konfliktów zbrojnych jako wyzwania poznawczego i społecznego, “Folia Praehistorica Posnaniensia”, 25 (in print).
• Zalewska A.I., Cyngot D., Czarnecki J., Kiarszys G. (2018), Miejsca spoczynku poległych w toku Wielkiej Wojny nad Rawką i Bzurą – ich zaistnienie, trwanie i zanik… oraz poznanie i ochrona, [in:] M. Karczewska (ed.), Cmentarze wojenne I wojny światowej po stuleciu. Stan badań i ochrony, Ośrodek Badań Europy Środkowo-Wschodniej, Białystok, p. 71–102.
• Zalewska A.I., Czarnecki J. (2016), Ślady i świadectwa Wielkiej Wojny nad Rawką i Bzurą, Fundacja Przydrożne Lekcje Historii, Warszawa.
• Zalewska A.I., Czarnecki J. (2019), …Zastój na całej linii. Historia przejścia od wojny manewrowej do pozycyjnej na przyczółku bolimowskim (1914/1915), [in:] A.I. Zalewska (ed.), Archeologiczne przywracanie pamięci o Wielkiej Wojnie w Rejonie Rawki i Bzury (1914–1915), Wydawnictwo IAE PAN, Warszawa, p. 27–41.
• Zalewska A.I., Czarnecki J. (in print), Conflict Gas-scape. Chemical Weapons on the Eastern Front in January 1915, [in:] N.J. Saunders, P. Cornish (ed.), Conflict Landscapes Materiality and Meaning in Contested Places.
• Zalewska A.I., Kiarszys G. (2015), Sensing the Material Remains of the Forgotten Great War in Poland. Sensibly or Sensationally – The Dilemma in Front of Presenting Results of the Airborne Laser Scanning Visualizations, [in:] A.G. Posluschny (ed.), Sensing the Past. Contributions from the ArcLand Conference on Remote Sensing for Archaeology, Arcland, Bonn, p. 72–73.
• Zalewska A.I., Kiarszys G. (2017), Absent Presence of Great War Cemeteries in the Municipality of Bolimow, Central Poland, [in:] A.I. Zalewska, J.M. Scott, G. Kiarszys (ed.), The Materiality of Troubled Pasts. Archaeologies of Conflicts and Wars, Fundacja Przydrożne Lekcje Historii, USZ, Warszawa–Szczecin 2017, p. 55–82.
• Zalewska A.I., Czarnecki J., Kiarszys G. (2019), Krajobraz Wielkiej Wojny. Front nad Rawką i Bzurą (1914–1915) w świetle teledetekcji archeologicznej i źródeł historycznych, Wydawnictwo IAE PAN. Fundacja Przydrożne Lekcje Historii, Warszawa.
• Zalewska A.I., Cyngot D., Czarnecki J., Kiarszys G. (2018), Miejsca spoczynku poległych w toku Wielkiej Wojny nad Rawką i Bzurą – ich zaistnienie, trwanie i zanik … oraz poznanie i ochrona, [in:] M. Karczewska (ed.), Cmentarze wojenne I wojny światowej po stuleciu. Stan badań i ochrony, OBEŚW, Białystok, p. 71–102.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6034.35.14