„Quidam de gregariis militibus…” Pospolici ludzie jako bohaterowie piastowskich wojen do połowy XIII wieku

• Authors: Jan Ptak

Title variants

„Quidam de gregariis militibus…” Pospolici ludzie jako bohaterowie piastowskich wojen do połowy XIII wieku

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W epoce piastowskiej dużą część wojska stanowiła pospolita ludność, zazwyczaj jednak autorzy kronik opisujących wydarzenia wojenne nie poświęcali jej większej uwagi. Tym cenniejsze wydają się obecne w ich przekazach wzmianki o ludziach z niższych warstw społecznych, którzy wyróżnili się niezwykłym męstwem i walecznością podczas działań militarnych. Wśród ich dokonań odnotowane zostały przypadki uratowania życia władcom podczas bitew, spontaniczne podjęcie walki zakończonej całkowitym zwycięstwem, odzyskanie utraconego grodu czy heroiczna obrona własnej warowni przed atakującym wrogiem. Ludzie dokonujący tych wyczynów byli prostymi wojownikami, nisko sytuowanymi w społecznej hierarchii albo nawet znajdowali się w wojsku jako służba nieprzeznaczona do bezpośredniego udziału w walkach. Kronikarze z podziwem pisali głównie o dokonaniach ludzi należących do pierwszej z tych kategorii, czyli zobowiązanych do walki z bronią w ręku, podkreślając ich męstwo i poświęcenie dla władców, którzy za te zasługi ich hojnie nagradzali. Natomiast militarne wyczyny osób czy grup wchodzących w skład czeladzi, od której nie wymagano udziału w walce zbrojnej, były oceniane przez tych autorów zupełnie inaczej, jako efekt porywczości czy brawury.

EN

In the period of rule of the Piast dynasty, the ordinary people constituted a large part of the army, however the authors of the chronicles describing the war events did not pay any special attention to them. Therefore, any mentions of the people from lower social strata, who stood out due to their extraordinary bravery and courage during the military actions, are to be considered even more precious. Among their achievements such incidents like: saving the monarchs’ life during the battles, a spontaneous initiation of a battle, which ended with a total victory, regaining of a lost castle or a heroic defense of an own castle against attacking enemy, were recorded. People performing these feats were simple warriors with low position in a social hierarchy or even placed in the army as servants without any intention of their direct participation in battles. Chroniclers described with appreciation the achievements of those who were obliged to fight holding arms, highlighting their bravery and sacrifice for the rulers, who rewarded it very generously. On the other hand, the military achievements of people belonging to the class of servants, who were not obliged to participate in the military actions were considered by these authors in a different way: as a result of headiness or bravura.

Keywords

PL

Polska średniowieczna; wojskowość polska XI–XIII w.; społeczeństwo średniowieczne; ludność pospolita w średniowieczu; Polska średniowieczna; wojskowość polska XI–XIII w.; społeczeństwo średniowieczne; ludność pospolita w średniowieczu

EN

Poland in the Middle Ages; Polish military between the 11th and 13th century; society in the Middle Ages; ordinary people in the Middle Ages

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica
• Year: 2019
• Issue: 103
• Pages: 27-42

Dates

published

2019-04-30

Contributors

author

Jan Ptak

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych, Instytut Historii, Katedra Historii Średniowiecznej

• https://orcid.org/0000-0002-4013-2310

References

• Anonim tzw. Gall, Kronika polska, tłum. R. Grodecki, przekład oprac., wstępem i przypisami opatrzył M. Plezia, wyd. 6, Wrocław 1989 (Biblioteka Narodowa, seria I, Nr 59).
• Galli Anonymi Cronica et gesta ducum sive principum Polonorum, wyd. K. Maleczyński, Kraków 1952 (Monumenta Poloniae Historica, seria II, t. II).
• Kronika halicko-wołyńska. Kronika Romanowiczów, tłum., wstęp i komentarze D. Dąbrowski, A. Jusupović, Kraków 2017 (Monumenta Poloniae Historica, seria II, t. XVI).
• Magistri Vincentii dicti Kadlubek Chronica Polonorum, wyd. M. Plezia, Kraków 1994 (Monumenta Poloniae Historica, seria II, t. XI).
• Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek), Kronika polska, tłum. i oprac. B. Kürbis, Wrocław 1992 (Biblioteka Narodowa, seria I, Nr 277).
• Banaszkiewicz J., Gall jako historyk poważny, czyli dlaczego dzieje i Bolesława Chrobrego, i Bolesława Krzywoustego są prawdziwe i niegroteskowe, „Przegląd Historyczny” 2008, t. XCIX, z. 3, s. 399–410.
• Banaszkiewicz J., Narrator w przebraniu, czyli mistrz Wincenty o bitwie mozgawskiej, [w:] Onus Athlanteum. Studia nad Kroniką biskupa Wincentego, red. A. Dąbrówka, W. Wojtowicz, Warszawa 2009, s. 423–434.
• Barnat R., Siły zbrojne Bolesława Chrobrego w świetle relacji Galla Anonima, „Przegląd Historyczny” 1997, t. LXXXVIII, s. 223–235.
• Bogucki A., Polskie nazwy rycerstwa w średniowieczu. Przyczynki do historii ustroju społecznego, Włocławek 2001.
• Bogucki A., Problem prawa rycerskiego w Polsce, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. XI, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 2007, s. 59–89.
• Buko A., Początki Sandomierza, Warszawa 1998.
• Cetwiński M., „Rex insulsus” i „parasitis exercitus”, czyli pycha Rusina ukarana (Gall, I, 10; Kadłubek, II, 12), [w:] Europa środkowo-wschodnia. Ideologia, historia, społeczeństwo, red. J. Dudek, D. Janiszewska, U. Świderska Włodarczyk, Zielona Góra 2005, s. 323–334.
• Chrzanowski M., Leszek Biały, książę krakowski sandomierski, princeps Poloniae (ok. 1184 – 23/24 listopada 1227), Kraków 2013.
• Ihnatowicz I., Mączak A., Zientara B., Żarnowski J., Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, wyd. 2, Warszawa 1988.
• Kazańczuk M., Staropolskie legendy herbowe, Wrocław 1990.
• Kollinger K., Polityka wschodnia Bolesława Chrobrego (992–1025), Wrocław 2014.
• Labuda G., Przeobrażenia w organizacji polskich sił zbrojnych w XI wieku, [w:] Pax et bellum, red. K. Olejnik, Poznań 1993, s. 87–110.
• Łowmiański H., Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., t. III, Warszawa 1967.
• Maleczyński K., Bolesław III Krzywousty, Wrocław 1975.
• Maroń J., Kilka uwag o realistycznym ujęciu średniowiecznej sztuki wojennej, [w:] Historicae viae. Studia dedykowane Profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi z okazji 55-lecia pracy naukowej, Wrocław 2012, s. 91–106.
• Modzelewski K., Chłopi w monarchii wczesnopiastowskiej, Wrocław 1987.
• Szymczak J., Sposoby zdobywania i obrony grodów w Polsce w okresie rozbicia dzielnicowego, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1979, t. XXII, s. 3–63.
• Wasilewski T., O służbie wojskowej ludności wiejskiej i składzie społecznym wojsk konnych i pieszych we wczesnym średniowieczu polskim, „Przegląd Historyczny” 1960, t. LI, nr 1, s. 1–23.
• Zajączkowski S.M., Służba wojskowa chłopów w Polsce do połowy XV wieku, Łódź 1958.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6050.103.03