Z kasztelu do obozu wojennego. Konno, zbrojnie i z dobrze zaopatrzonym wozem

• Authors: Jan Szymczak

Title variants

Z kasztelu do obozu wojennego. Konno, zbrojnie i z dobrze zaopatrzonym wozem

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W średniowieczu mobilizacja wojska przebiegała powoli, a jego zgromadzenie trwało kilka tygodni. Czas na przygotowanie się na wyprawę wojenną to zazwyczaj cztery tygodnie, czas na wypas koni. Wyrazem znaczenia koni bojowych i troski okazywanej ich właścicielom przez panującego jest uwzględnienie ich w edykcie cesarza Fryderyka I Barbarossy o pokoju w państwie z 1152 r. Podobny zapis znajdujemy w statutach Kazimierza Wielkiego z połowy XIV w. Tak duże zainteresowanie końmi wynikało z tego, że „koń, jak wszyscy wiedzą, jest najważniejszą częścią rycerza”. Koń bojowy to dextrarius, czyli prowadzony przez giermka podczas podróży luzem po prawicy, aby wypoczęty był w każdej chwili do dyspozycji rycerza. W zależności od swoich możliwości finansowych rycerze i szlachta dosiadali zarówno dorodnych i rosłych ambulatorów i inochodników, często okrytych różną zbroją, jak i koni średniej wielkości. Natomiast podczas podróży bagaże dźwigał juczny summarius, rycerz zaś dosiadał krzepkiego konia roncina. Rycerstwo i szlachta na drogę zakładali lekką zbroję: kolczugę, płaty lub sam napierśnik. Głowę chronił otwarty i mniej męczący kapalin. Przyłbicę jako hełm zamknięty rycerze wykorzystywali dopiero z chwilą wejścia do walki. Uzbrojenie ochronne oraz broń drzewcowa: kopie i włócznie znajdowały się na towarzyszącym im wozie. Podczas podróży tradycyjny miecz lub koncerz zastępował poręczniejszy kord, tasak lub szabla, ale przy pasie był zawsze puginał lub sztylet. Wraz z ogłoszeniem wyprawy powszechnej rycerz powinien wyruszyć na nią z trzykonnym wozem z żywnością na cztery tygodnie. W cenniku z 1538 r. znajdujemy cztery rodzaje wozów, ale tylko ostatni z nich to wóz specjalny dla zaciężnych (currus stipendiariorum). Jego całkowite wyposażenie stanowiły: kosz z wagami, orczykami, okutymi żelazem kołami i poklatem, tj. płóciennym przykryciem wozu. Taki wóz kosztował 5 florenów. Średniowieczni podróżni zatrzymywali się na posiłek lub na nocleg zazwyczaj w karczmach lub w gospodach. Możniejsi starali się korzystać zazwyczaj z gościnności klasztorów znajdujących się na ich drodze. W miastach mogli nocować w domach mieszczan za odpowiednią opłatą. Ale podczas wyprawy wojennej, a także na polowaniu, trzeba było nocować nawet w szałasie. Jednak król, dostojnicy i zamożniejsza szlachta mieszkała w namiotach. W okresie średniowiecza używano głównie dwóch rodzajów namiotów o kształcie stożkowym. Były to namioty na planie koła, o małej powierzchni i drugie obszerniejsze – o podstawie w kształcie prostokąta lub owalu. Według statutu cechu krawców bydgoskich z 1533 r. na mniejszy tentorium bellicum potrzeba było 112 łokci (ok. 64 m) materiału. Natomiast na namiot większy potrzeba było 146 łokci (ok. 83,2 m) materiału. Hetman Jan Tarnowski w swym Consilium rationis bellicae przestrzega przed pożarem w namiotach i określa miejsca ich postoju w obozie wojennym, gdzie nastąpi drugi etap życia żołnierskiego.

EN

Mobilization of the army in the Middle Ages was slow and its assembly lasted several weeks. Time to prepare for a war expedition is usually a period of four weeks, time to grazing horses. The meaning of war horses and the care given to their owners by the ruler is to include them in the edict of Emperor Frederick I Barbarossa about peace in the state of 1152. A similar record is found in the statutes of King Casimirus Magnus from the mid-14th century. Such high interest in horses was due to the fact that „The horse, as everyone knows, is the most important part of the knight”. The battle horse is dextrarius, which is guided by a squire during a loose journey at the right, so that he is rested at all times at the disposal of the knight. Depending on their financial capacity, knights and nobles sat on both large and large ambulances and inroads, often covered by various armor and medium-sized horses. On the other hand, while carrying luggage while carrying the summarius, the knight mounted a sturdy horse roncin. The knights and nobles on the road put on some light armor: a chainmail, patches or a breastplate. His head protected the open and less tired chaplain. The helmets were used as helm of closed knights only when they entered the fight. Protective armor and spear weapons: copies and spears were on the accompanying wagon. During the journey, a traditional sword or stance was replaced by a handy cord, cleaver or saber, but at the waist there was always a pugnat or dagger. With the announcement of the general expedition the knight should set out on her with a threewheeled food cart for four weeks. In the price list of 1538 we find four types of cars, but only the fourth is a special car for the fierce (currus stipendiariorum). His complete equipment consisted of a basket with scales, hoops, iron wheels and a cover, that is, a canvas cover of the car. Such a car cost 5 florins. Medieval travelers were stopping for meals or for nights usually in taverns or inns. The more fortunate they tried to use usually the hospitality of the monasteries on their way. In the cities they could sleep in the burger homes for a reasonable fee. But during the war expedition, as well as on the hunt, it was necessary to stay even in the hut. But the king, the nobles and the wealthier gentry lived in tents. During the Middle Ages, mainly two types of conical tents were used. These were tents on a circular plan, with a small surface and the second larger – with a base in the shape of a rectangle or oval. According to the statute of the guilds of Bydgoszcz tailors from 1533, the smaller tentoriumbellicum needed 112 cubits (about 64 m) of material. On the other side of the tent, 146 cubits (about 83.2 m) of material was needed. Hetman Jan Tarnowski in his Consilium rationis bellicae warns against fire in the tents and determines their place of stay in a war camp, where the second stage of soldier’s life will take place.

Keywords

PL

Polska; wieki XIII–XVI; rycerz w podróży; koń bojowy; wóz zaopatrzeniowy; namiot; Polska; wieki XIII–XVI; rycerz w podróży; koń bojowy; wóz zaopatrzeniowy; namiot

EN

Poland; 13th–14th centuries; knight on the journey; horse battle; supply car; tent

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica
• Year: 2017
• Issue: 99
• Pages: 57-81

Dates

published

2017-12-30

Contributors

author

Jan Szymczak

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Średniowiecznej

References

• Księgi grodzkie sieradzkie, ks. 19. [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie].
• Księgi ziemskie sieradzkie, ks. 7. [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie].
• Księgi ziemskie szadkowskie, ks. 6. [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie].
• Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta, wyd. B. Ulanowski, t. II (Acta iudiciorum ecclesiasticorum dioecesum Gneznensis et Poznaniensis [1403–1530]), Kraków 1902.
• Acta expeditionum bellicalium palatinatus Calissiensis et Posnaniensis in Valachos et in Turcas a. 1497–1498 in Archivo Regio Posnaniensi asservata, wyd. M. Bobrzyński, [w:] Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, t. VII, z. 1, Kraków 1882.
• Akta Aleksandra króla polskiego, wielkiego księcia litewskiego itd. (1501–1506), wyd. F. Papée, Kraków 1927.
• Bielski M., Sprawa rycerska według postępku i zachowania starego obyczaju rzymskiego, greckiego, macedońskiego, i innych narodów pierwszego i niniejszego wieku, tak pogańska jako y krześcijańska, z rozmaithych ksiąg wypisana, ku czytaniu i nauce ludziom rycerskim pożyteczna, [w:] K.W. Wójcicki, Archiwum domowe do dziejów i literatury krajowej z rękopisów i dziełnajrzadszych, Warszawa 1856.
• Błaszczyk G., Ustawy i artykuły wojskowe Polski i Litwy do 1569 roku, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1998, t. XXXIX.
• Cennik wydany dla rzemieślników miasta Książa przez Piotra Kmitę, wojewodę krakowskiego w r. 1538, wyd. B. Ulanowski, „Sprawozdania Komisyi Językowej Akademii Umiejętności”1884, t. III.
• Die Chronik Wigands von Marburg, wyd. Th. Hirsch, [w:] Scriptores rerum Prussicarum, t. II, Leipzig 1863.
• Codex epistolaris Vitoldi magni ducis Lithuaniae, wyd. A. Prochaska, Kraków 1882.
• Cronica conflictus Wladislai regis Poloniae cum cruciferis anno Christi 1410, wyd. Z. Celichowski, Poznań 1911.
• Długosz J., Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, ks. 1–2, Warszawa 1964 – ks. 12/2, Kraków 2005.
• Długosz J., Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 10–11, przekł. J. Mrukówna, Warszawa 1982.
• Galli Anonymi Cronicae et gesta ducum sive principum Polonorum, wyd. K. Maleczyński, [w:] Monumenta Poloniae Historica, Series nova, t. II, Kraków 1952.
• Górski K., Historya artyleryi polskiej, wyd. T. Korzon, Warszawa 1902.
• Greckie i łacińskie źródła do najstarszych dziejów Słowian, cz. 1 (do VIII wieku), wyd. M. Plezia, Poznań–Kraków 1952.
• Ipat‘evskaja letopis`, [w:] Pol’noe sobranie russkich letopisej, t. II, wyd. 2, [S. Peterburg 1908] Moskva 1962.
• Joinville J. de, Czyny Ludwika Świętego króla Francji, przekł. M. Głodek, Warszawa 2004.
• Joinville J. de, Histoire de Saint Louis, wyd. Natalis de Wailly, Paris 1874.
• Kilka zabytków ustawodawstwa królewskiego i wojewodzińskiego w przedmiocie handlu i ustanawiania cen, wyd. B. Ulanowski, „Archiwum Komisji Prawniczej” 1895, t. I.
• Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława, wyd. F. Piekosiński, cz. 1, Kraków 1874.
• Kronika konfliktu Władysława króla polskiego z krzyżakami w roku pańskim 1410, przekł. J. Danka, A. Nadolski, Olsztyn 1984.
• Kroniki staroruskie, oprac. F. Sielicki, przekł. E. Goranin, F. Sielicki, H. Suszko, Warszawa 1987.
• Kutrzeba S., Polskie ustawy i artykuły wojskowe od XV do XVIII wieku, Kraków 1937.
• Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum, wyd. 2, wyd. I. Zakrzewski, t. I, Poznań 1890.
• Nowa księga rachunkowa Starego Miasta Elbląga 1404–1414, wyd. M. Pelech, cz. 2 (1411– 1414), Warszawa–Poznań–Toruń 1989.
• Opisanie podróży Mikołaja von Popplau rycerza rodem z Wrocławia, wyd. P. Radzikowski, Kraków 1996.
• Ortliebi Zwifaltensis Chronicon, wyd. A. Bielowski, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. II, Lwów 1872.
• Povest’ vremennych let, cz. 1, wyd. D.S. Lichačev, przekł. D.S. Lichačev, B.A. Romanov, red. W.P. Adranova-Peretc, Moskva–Leningrad 1950.
• Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa (1507–1795), wyd. F. Piekosiński, Kraków 1885, t. I, z. 2.
• Preussisches Urkundenbuch, Bd. I/2, hrsg. von A. Seraphim, Königsberg 1902.
• Rachunki dworu króla Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi z lat 1388 do 1420, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1896.
• Rachunki królewskie z lat 1393–1395 i 1412. Rachunki podrzęctwa krakowskiego. Rachunki stacji nowosądeckiej, oprac. H. Wajs, Warszawa 1993.
• Rachunki wielkorządowe krakowskie z lat 1461–2 i 1471, wyd. S. Krzyżanowski, „Archiwum Komisji Historycznej” 1909–1913, t. XI.
• Rachunki wyprawy Władysława Jagiellończyka do Czech w latach 1471–1472, oprac. Z. Perzanowski, A. Strzelecka, [w:] Rachunki królewskie z lat 1471–1472 i 1476–1478, oprac. A. Strzelecka, S. Gawęda, Z. Perzanowski, Wrocław 1960.
• Statuty i przywileje cechów bydgoskich z lat 1434–1770, wyd. T. Esman, Z. Guldon, Bydgoszcz 1963.
• Statuty Kazimierza Wielkiego, oprac. T.K. Kubicki, Łódź 1992.
• Statuty Kazimierza Wielkiego, [cz. 1], oprac. O. Balzer, wyd. Z. Kaczmarczyk, M. Sczaniecki, S. Weymann, Poznań 1947; cz. 2 (Statuty wielkopolskie), wyd. L. Łysiak, Warszawa–Poznań 1982.
• Tarnowski J., Consilium rationis bellicae, wstęp J. Sikorski, wyd. T.M. Nowak, Warszawa 1987.
• Wilkierze poznańskie, cz. 1 (Administracja i sądownictwo), wyd. W. Maisel, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966.
• Żywot św. Stefana króla Węgier czyli Kronika węgiersko-polska, przekł. R. Grzesik, Warszawa 2003.
• Barber R., Rycerze i rycerstwo, przekł. J. Kozłowski, Warszawa 2000.
• Bołdyrew A., „Equus Polonus”. Koń w wojsku polskim w XVI wieku, Piotrków Trybunalski 2016.
• Bołdyrew A., Produkcja i koszty uzbrojenia w Polsce XVI wieku, Warszawa 2005.
• Borzemski A., Siły zbrojne w wołoskiej wojnie Jana Olbrachta, Lwów 1928.
• Charewiczowa Ł., Lwowskie organizacje zawodowe za czasów Polski przedrozbiorowej, Lwów 1929.
• Choc P., S mečem i štítem. České rané feudální vojenství, Praha 1967.
• Contamine Ph., Wojna w średniowieczu, przekł. M. Czajka, Warszawa 1999.
• Dobroński A., Wóz, [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, red. A. Mączak, Warszawa 1981, [t. II], s. 521–522.
• Dunin-Wąsowicz T., Koń cenniejszy od złota, [w:] eadem, Drogami średniowiecznej Polski. Studia z dziejów osadnictwa i kultury, oprac. A. Janeczek, posłowie M. Młynarska-Kaletynowa, Warszawa 2011, s. 365–372.
• Durdík J., Husitské vojenství, Praha 1953.
• Ekdahl S., Horses and Crossbows: Two Important Warfare Advantages of the Teutonic Order in Prussia, [w:] The Military Orders, vol. II (Welfare and Warfare), ed. H. Nicholson, Aldershot 1998, s. 119–151.
• Gillmor C.M., Horses, [w:] The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology, ed. C.J. Rogers, vol. II, New York 2010, s. 271–275.
• Ginter K., Udział szlachty polskiej w pospolitym ruszeniu w XIV i XV wieku. Aspekty prawne i stan faktyczny, Kraków 2008.
• Goliński M., Uzbrojenie mieszczańskie na Śląsku od połowy XIV do końca XV wieku, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1990, t. XXXIII, s. 3–64.
• Grabarczyk J., Jazda zaciężna Królestwa Polskiego w XV wieku, Łódź 2015.
• Grabarczyk T., Militarne aspekty wyprawy Kazimierza Jagiellończyka na Węgry (październik 1471 – luty 1472), [w:] Na wojnie i w szlacheckim dworze. Studia i materiały, red. K. Maksymiuk,D. Wereda, R. Roguski, Siedlce 2016, s. 29–39.
• Grabarczyk T., Piechota zaciężna Królestwa Polskiego w XV wieku, Łódź 2000.
• Grabowski J., Perypetie związane z pogrzebem i miejscem pochowania Bolesława V, księcia mazowieckiego, [w:] Kościół i społeczeństwo. Studia nad obiegiem informacji i konfliktami zbrojnymiw dawnych i nowych wiekach, red. J. Grabowski, Warszawa 2012, s. 23–30.
• Hensel W., Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna. Zarys kultury materialnej, wyd. IV uzupełnione, Warszawa 1987.
• Januszek-Sieradzka A., Ile kosztuje sukces? Wydatki na wyprawę Władysława Jagiellończyka po koronę czeską (1471), [w:] Zwycięzcy i przegrani w dziejach średniowiecznych i wczesnonowożytnych Czech i Polski, red. W. Iwańczak, D. Karczewski, Kraków 2012, s. 229–256.
• Januszek-Sieradzka A., Wspólnota stołu królewskiego w czasach Władysława Jagiełły, [w:] Wspólnoty małe i duże w społeczeństwach Czech i Polski, red. W. Iwańczak, J. Smołucha, Kraków 2010, s. 285–314.
• Jóźwiak S., Kwiatkowski K., Szweda A., Szybkowski S., Wojny Polski i Litwy z zakonem krzyżackim w latach 1409–1411, Malbork 2010.
• Jurek T., Pismo w życiu społecznym Polski późnego średniowiecza, [w:] Historia społeczna późnego średniowiecza. Nowe badania, red. S. Gawlas przy współudziale M.T. Szczepańskiego, Warszawa2011, s. 203–231.
• Jurek T., Potyczka pod Koninem (24 IX 1331 r.), [w:] In tempore belli et pacis. Ludzie – miejsca – przedmioty. Księga pamiątkowa dedykowana prof. dr. hab. Janowi Szymczakowi w 65-lecie urodzin i 40-lecie pracy naukowo-dydaktycznej, red. T. Grabarczyk, A. Kowalska-Pietrzak, T. Nowak, Warszawa 2011, s. 381–390.
• Krakowski S., Polska w walce z najazdami tatarskim w XIII wieku, Warszawa 1956.
• Marek L., Europejski styl. Militaria z Elbląga i okolic, Wrocław 2014.
• Matuszewski J., Początki nowożytnego zaprzęgu konnego, [w:] idem, Pisma wybrane, t. I, Łódź 1999, s. 207–273.
• Michalak A., Wolanin P., Skóra w służbie wojny. Militarne i pozamilitarne, skórzane elementy wyposażenia wojownika w średniowieczu. Przegląd problematyki, [w:] Nie tylko broń. Niemilitarne wyposażenie wojowników w starożytności i średniowieczu, red. W. Świętosławski, „Acta Archaeologica Lodziensia” 2008, nr 54, s. 99–120.
• Nadolski A., Grunwald. Problemy wybrane, Olsztyn 1990.
• Nadolski A., Grunwald 1410, Warszawa 1993.
• Osiński J., Bolesław Rogatka, książę legnicki, dziedzic monarchii Henryków śląskich (1220/1225–1278), Kraków 2012.
• Papée F., Aleksander Jagiellończyk, wyd. 2, Kraków 1999.
• Piekosiński F., Rycerstwo polskie wieków średnich. Rycerstwo małopolskie w dobie Piastowskiej 1200–1366, Kraków 1901.
• Poklewski T., Dzieje Bolesławca nad Prosną, Kalisz 1979.
• Prekop D., Wojna zakonu krzyżackiego z Litwą w latach 1283–1325, Toruń 2003.
• Przezdziecki A., Życie domowe Jadwigi i Jagiełły z regestrów skarbowych z lat 1388–1417, Warszawa 1854.
• Radoch M., Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku, Olsztyn 2011.
• Rutkowska G., Podróże polskich królowych w XV wieku, [w:] Samotrzeć, w kompanii czy z orszakiem? Społeczne aspekty podróżowania w średniowieczu i w czasach nowożytnych, red. M. Saczyńska,E. Wółkiewicz, Warszawa 2012, s. 175–197.
• Rutkowska-Płachcińska A., Urządzenia transportowe i komunikacyjne, [w:] Historia kultury materialnej Polski w zarysie, red. W. Hensel, J. Pazdur, t. II (Od XIII do XV wieku), red. A. Rutkowska-Płachcińska, Wrocław et al. 1978, s. 204–223.
• Rymar E., Jedna bitwa pomorsko-brandenburska na Kremskiej Grobli (w 1412 r.) i bitwa Barnima III księcia szczecińskiego z Wedlami (w 1332 r.), [w:] Kaci, święci, templariusze,red. B. Śliwiński, Malbork 2008, Studia z dziejów średniowiecza, nr 14, s. 227–263.
• Sienkiewicz H., Krzyżacy, t. II, Kraków 2016.
• Sikora F., Uroczystości koronacyjne królowej Zofii w 1424 r., [w] Kościół, kultura, społeczeństwo. Studia z dziejów średniowiecza i czasów nowożytnych, red. S. Bylina et al., Warszawa 2000, s. 161–170.
• Słownik polszczyzny XVI wieku, t. III, red. M.R. Mayenowa, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968; t. X, red. M.R. Mayenowa, Wrocław 1976.
• Słownik staropolski, t. I, red. S. Urbańczyk, Warszawa 1953–1955; t. III, red. Z. Klemensiewicz et al., Wrocław–Kraków–Warszawa 1960–1962.
• Stelmach R., Co mówią o karczmach średniowieczne dokumenty śląskie, [w:] Kościół i społeczeństwo. Studia nad obiegiem informacji i konfliktami zbrojnymi w dawnych i nowych wiekach, red. J. Grabowski, Warszawa 2012, s. 77–91.
• Szymczak J., „Currus bellicalis”, czyli o wozach wojennych i ich wyposażeniu w średniowiecznej Polsce, [w:] Od najazdów pogańskich dotąd są państwa Waszej Królewskiej Mości spokojne… Studia ofiarowane w siedemdziesiątą rocznicę urodzin Profesorowi Karolowi Olejnikowi,red. Z. Pilarczyk, M. Franz, Toruń 2008, s. 103–116.
• Szymczak J., Koń wyniósł jeźdźca ponad innych wojowników, [w:] Etos rycerski w Europie Środkowej i Wschodniej od X do XV wieku, red. W. Peltz, J. Dudek, Zielona Góra 1997, s. 15–24.
• Szymczak J., „Kwestia końska” w polskim ustawodawstwie średniowiecznym, [w:] Nil nisi veritas. Księga dedykowana Profesorowi Jackowi Matuszewskiemu, red. M. Głuszak, D. Wiśniewska-Jóźwiak, Łódź 2016, s. 81–97.
• Szymczak J., „Pod namøtem sub diuo”, [w:] Rycerze, wędrowcy, kacerze. Studia z historii średniowiecznej i wczesnonowożytnej Europy Środkowej, red. B. Wojciechowska, W. Kowalski, Kielce2013, s. 101–113.
• Szymczak J., Pojedynki i harce, turnieje i gonitwy. Walki o życie, cześć, sławę i pieniądze w Polsce Piastów i Jagiellonów, Warszawa 2008.
• Szymczak J., Produkcja i koszty uzbrojenia rycerskiego w Polskie XIII–XV w., Łódź 1989.
• Szymczak J., Rycerz w hełmie, w zbroi i z tarczą, Warszawa–Bellerive-sur-Allier 2016.
• Szymczak J., Rycerz z bronią zaczepną, Warszawa–Bellerive-sur-Allier 2017.
• Szymczakowa A., Wyprawy szlachcianek sieradzkich w XV wieku, [w:] Niebem i sercem okryta. Studia historyczne dedykowane dr Jolancie Malinowskiej, red. M. Malinowski, Toruń 2002, s. 139–147.
• Świętosławski W., Koszty broni palnej i jej użycia w państwie krzyżackim w Prusach na początku XV wieku, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1993, t. XXXV, s. 19–31.
• Wies E.W., Fryderyk Barbarossa. Mit i rzeczywistość, przekł. W. Radwański, Warszawa 1996.
• Włodarski B., Polska i Czechy w drugiej połowie XIII i początkach XIV wieku (1250–1306), Lwów 1931.
• Włodarski B., Rywalizacja o ziemie pruskie w połowie XIII wieku, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 1956 [1958], R. DLI, z. 1.
• Wrzesińska A., Wrzesiński J., „Kto się nie leni, zrobi złoto z kamieni” – osełki w grobach wczesnego średniowiecza, [w:] Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędowości pogrzebowej, red. T. Kurasiński, K. Skóra, „Acta Archaeologica Lodziensia” 2014, nr 60, s. 197–223.
• Zarys historii włókiennictwa na ziemiach polskich do końca XVIII wieku, red. J. Kamińska i I. Turnau, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966.
• Żygulski Z. jun., „Bitwa pod Orszą” – struktura obrazu, [w:] idem, Światła Stambułu, Warszawa 1999, s. 253–290.
• Żygulski Z. jun., Broń starożytna. Grecja, Rzym, Galia, Germania, Warszawa 1998.
• Żygulski Z. jun., Tureckie trofea i imperialny styl osmański, [w:] idem, Światła Stambułu, Warszawa 1999, s. 167–192.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6050.99.04