Jak opisać „świat piramidalnego absurdu”? – czyli o grotesce w literaturze łagrowej

• Authors: Tadeusz Sucharski

Title variants

Jak opisać „świat piramidalnego absurdu”? – czyli o grotesce w literaturze łagrowej

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The main aim of the paper is to reflect on the various forms of the disclosure and the use of the grotesque in the Polish camp literature. Prisoners, authors of books devoted to life in the camps, experienced life in conditions that we did not normally recognize as impossible. In this sketch I try to show the ways of using (or not-using) of this experience in literature. Many Polish writers emphasized the importance of ridicule in the description of the world of the camp, because “it sees sharper, it clearly draws”, but that perspective often lacked in their books. However, there were writers (Grubiński and Wittlin) who put the world of Soviet slavery in satirical way, often in the form of “laughter through tears” (close to Bachtin’s conception). There were also writers (Lipski and Mayewski) who dispassionately exposed the horror of the atrocity of the camp, they took the game with the absurd (close to Kayser’s conception). Finally, there was a writer (Olszewski) who attempted to capture the entire Stalinist world as a grotesque.

Keywords

EN

a soviet camp; a grotesque; a satire; the totalitarianism; hyper-reality

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2017
• Volume: 42
• Issue: 4
• Pages: 91-118

Dates

published

2018-06-16

Contributors

author

Tadeusz Sucharski

• Akademia Pomorska w Słupsku, Wydział Filologiczno-Historyczny, Instytut Polonistyki; ul. Arciszewskiego 22a, 76-200 Słupsk

References

• Bachtin Michaił, Twórczość Franciszka Rabalais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, przeł. Anna i Andrzej Goreniowie, oprac. Stanisław Balbus, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975.
• Besançon Alain, Krótki traktat sowietologiczny na użytek władz cywilnych, wojskowych i religijnych, tłum. P.P., KOS, Kraków 1980.
• Błoński Jan, Między szyderstwem a okrucieństwem, „Dialog” 1963, nr 4, s. 70–74.
• Bohusz-Szyszko Zygmunt, Republika atomowa. Powieść z niedalekiej przyszłości, Polski Dom Wydawniczy, Rzym 1947.
• Bolecki Włodzimierz, Groteska, groteskowość, w: Słownik literatury polskiej XX wieku, red. Alina Brodzka [i in.], Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1992, s. 345–361.
• Bolecki Włodzimierz, „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994.
• Borowski Tadeusz, U nas, w Auschwitzu…, w: Borowski Tadeusz, Utwory wybrane, oprac. Andrzej Werner, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1991, s. 73–122.
• Bukowski Władimir, I powraca wiatr…, przeł. Andrzej Mietkowski, do druku przygot. Julia Juryś, Res Publica, Warszawa 1990.
• Burska Lidia, Obozowa literatura, w: Słownik literatury polskiej X X wieku, red. Alina Brodzka [i in.], Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1992, s. 740–746.
• Buryła Sławomir, Nobilitacja groteski, „Teksty Drugie” 2006, nr 4, s. 128–133.
• Czapliński Przemysław, Zagłada jako wyzwanie dla refleksji o literaturze, „Teksty Drugie” 2004, nr 5, s. 9–22.
• Czapski Józef, Rozproszone. Teksty z lat 1925–1988, zebrał i notami opatrzył Paweł Kądziela, Biblioteka „Więzi”, Warszawa 2005.
• Czermińska Małgorzata, Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i wyzwanie, Universitas, Kraków 2000.
• Dudek Andrzej, Groteska jako próba realizmu. O książce Włodzimierza Wojnowicza, w: Emigracja i tamizdat: szkice o współczesnej prozie rosyjskiej, pod red. Andrzeja Drawicza, Universitas, Kraków 1993, s. 225–248.
• Głowiński Michał, Groteska jako kategoria estetyczna, w: Groteska, pod red. Michała Głowińskiego, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2003, s. 5–15.
• Grubiński Wacław, Między młotem a sierpem, Czytelnik, Warszawa 1990.
• Herling-Grudziński Gustaw, Inny świat. Zapiski sowieckie, Czytelnik, Warszawa 1998.
• Historia literatury rosyjskiej XX wieku, pod red. Andrzeja Drawicza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
• Jagoda Zenon, Kłodziński Stanisław, Masłowski Jan, Oświęcim nieznany, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1981.
• Jastrzębska Jolanta, Imre Kertész – węgierski wariant dyskursu o Holocauście, „Teksty Drugie” 2004, nr 5, s. 152–167.
• Jastrzębski Zdzisław, Literatura pokolenia wojennego wobec Dwudziestolecia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969.
• Jennings Lee Byron, Termin „groteska”, przeł. Maria Bożenna Fedewicz, w: Groteska, pod red. Michała Głowińskiego, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2003, s. 31–71.
• Kayser Wolfgang, Próba określenia istoty groteskowości, przeł. Ryszard Handke, w: Groteska, pod red. Michała Głowińskiego, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2003, s. 17–30.
• Kelera Jerzy, Groteski dramaturgia, w: Słownik literatury polskiej XX wieku, red. Alina Brodzka [i in.], Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1992, s. 361–366.
• Klimowicz Tadeusz, Przewodnik po współczesnej literaturze rosyjskiej i okolicach (1917–1996), Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław 1996.
• Kołakowski Leszek, Główne nurty marksizmu. Powstanie – rozwój – rozkład, t. 3, Instytut Literacki, Paryż 1976.
• Krakowiecki Anatol, Książka o Kołymie, Veritas, Londyn 1950.
• Lang Berel, Nazistowskie ludobójstwo. Akt i idea, przeł. Anna Ziębińska-Witek, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006.
• Lipski Leo, Dzień i noc. Na otwarcie kanału Wołga-Don, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998.
• Lipski Leo, Piotruś, Oficyna Druków Niskonakładowych, Olsztyn 1995.
• Marecki Piotr, Nam wieczna w polszczyźnie rozróba! Marian Pankowski mówi, Korporacja Ha!art, Kraków 2011.
• Markiewicz Zygmunt, Proza beletrystyczna, w: Literatura polska na obczyźnie 1940–1960, pod red. Tymona Terleckiego, B. Świderski, Londyn 1964, t. 1, s. 133–173.
• Mayewski Paweł, Rzeka, przeł. Jan Kempka, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1960.
• Mityk Iwona, Inne spojrzenie. Groteska w prozie polskiej o wojnie i okupacji. Gombrowicz, Dygat, Sandauer, Andrzejewski, Zieliński, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego, Kielce 1997.
• Morawiec Arkadiusz, Tematyka lagrowa w twórczości Mariana Pankowskiego, w: Język – literatura – dydaktyka, t. 2, pod red. R. Jagodzińskiej i A. Morawca, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej, Łódź 2003, s. 25–42.
• Naglerowa Herminia, Kazachstańskie noce, Veritas, Londyn 1958.
• Naglerowa Herminia, Ludzie sponiewierani, Biblioteka Orła Białego, Rzym 1945.
• Obertyńska Beata (Rudzka Marta), W domu niewoli, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1991.
• Olszewski Witold, Budujemy kanał. Wspomnienia kierownika Biura Planowania, Polski Dom Wydawniczy, Rzym 1947.
• Pankowski Marian, Teatrowanie nad świętym barszczem, w: tenże, Teatrowanie nad świętym barszczem. Wybór utworów dramatycznych, posł. Krystyna Latawiec, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1995, s. 103–159.
• Pańczyk Katarzyna, Homo sovieticus sex – na podstawie „Budujemy kanał”, „Świat Tekstów. Rocznik Słupski”, nr 14 (2015), s. 91–104.
• Pańczyk Katarzyna, „My stroim kanał”: istorija odnogo nieobycznogo romana i jego awtora, „Nowaja Polsza” 2015, nr 11, s. 16–18.
• Pańczyk Katarzyna, Tożsamość kulturowa człowieka sowieckiego na podstawie „Budujemy kanał” Witolda Olszewskiego, „Polilog. Studia Neofilologiczne” 2015, nr 5, s. 79–94.
• Piwińska Marta, „Jasełka-moderne”, „Dialog” 1963, nr 3, s. 117–121.
• Poe Edgar Allan, Zabójstwo przy rue Morgue, w: tenże, Opowieści niesamowite, przeł. Stanisław Wyrzykowski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976, s. 164–204.
• Sariusz-Skąpska Izabella, Polscy świadkowie GUŁagu. Literatura łagrowa 1939–1989, Universitas, Kraków 1995.
• Sidoruk Elżbieta, Groteska w poezji Dwudziestolecia. Leśmian – Tuwim – Gałczyński, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2004.
• Siewierski Henryk, Spotkanie narodów, Instytut Literacki, Paryż 1984.
• Skarga Barbara, Po wyzwoleniu… (1945–1956), W drodze, Poznań 1990.
• Sobolewski Tadeusz, Archiwum Spielberga, „Kino” 1998, nr 10, s. 62.
• Spiegelman Art, Maus. Opowieść ocalałego, cz. 2: I tu zaczęły się moje kłopoty, tłum. Piotr Bikont, Wydawnictwo Komiksowe, Kraków 2001.
• Sucharski Tadeusz, Formuły realizmu łagrowego, w: Marek Nowakowski i inni. Oblicza realizmu w prozie polskiej XX i XXI wieku, pod red. Sławomira Buryły, Jakuba Michalczeni i Macieja Urbanowskiego, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2016, s. 275–304.
• Święch Jerzy, Literatura polska w latach II wojny światowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
• Trzebiński Andrzej, Kwiaty z drzew zakazanych. Proza, słowo wstępne i oprac. Zdzisław Jastrzębski, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1972.
• Wittlin Józef, Przedmowa, w: Mayewski Paweł, Rzeka, przeł. Jan Kempka, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1960, s. 5–12.
• Wittlin Tadeusz, Diabeł w raju, Polonia, Warszawa 1990.
• Wojnowicz Władimir, Życie i niezwykłe przygody żołnierza Iwana Czonkina, przeł. Wiktor Dłuski, Fabryka Bestsellerów, Warszawa 2012.
• Žižek Slavoj, Komedia obozowa, przeł. Adam Chmielewski, „Teksty Drugie” 2004, nr 5, s. 135–141.
• Żurawiński Grzegorz, „Komedia obozowa”. Szalona groteska w cieniu Zagłady [online], http://gazeta.teatr.legnica.pl/index.php/akt-artykuly/4463-komedia-obozowa-szalona-groteska-w- -cieniu-zaglady [dostęp 09.01.2014].

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.42.04