Muzyka i akustyka w słuchowiskach – radiowych adaptacjach sztuk Tadeusza Różewicza

• Authors: Barbara Zwolińska

Title variants

Muzyka i akustyka w słuchowiskach – radiowych adaptacjach sztuk Tadeusza Różewicza

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem mojego zainteresowania jest muzyka, współtworząca tzw. „kuchnię akustyczną” w słuchowiskach radiowych, powstałych jako adaptacje dramatów Tadeusza Różewicza. Nie ulega wątpliwości, że zarówno w starszych wersjach słuchowisk, choćby pochodzących z lat 60. Świadków albo naszej małej stabilizacji, jak i najnowszych (np. Pułapki z 2016 roku), muzyka stanowi ważny składnik świata przedstawionego, buduje scenerię i atmosferę, ilustruje stany wewnętrzne bohaterów, oddaje ich emocje i wzajemne powiązania. Pełni też tradycyjną, delimitacyjną rolę, oddzielając poszczególne akty i sceny, rozczłonkowując tekst, a także ustanawiając płynne przejścia pomiędzy jego częściami. Dla badacza wersji radiowych sztuk przeznaczonych na scenę teatralną, jak jest w przypadku Różewicza, niezwykle istotną kwestią do ustalenia jest zarówno lokalizacja elementów muzycznych w dramacie (i w słuchowisku, czyli jego wersji radiowej), przyjrzenie się zasadom doboru tych motywów, sposobowi ich kompozycji w całości, a także refleksja nad ich pochodzeniem, czyli ustalenie, na ile wybory muzyczne wynikają z woli autora sztuki, na ile zaś są pochodną inwencji realizatorów słuchowiska. W swojej interpretacji prześledzę wskazówki muzyczne i akustyczne w didaskaliach i sposób ich wykorzystania przez twórców słuchowisk na podstawie takich dramatów, jak: Akt przerywany, Białe małżeństwo, Kartoteka, Kartoteka rozrzucona, Odejście Głodomora, Pogrzeb po polsku, Pułapka, Stara kobieta wysiaduje, Świadkowie albo nasza mała stabilizacja, Wyszedł z domu. Skonfrontuję, na ile zapisy pochodzące od autora uwzględnione zostały w wersjach radiowych jego sztuk, na ile zaś realizatorzy adaptacji podjęli decyzję wprowadzenia elementów muzycznych i akustycznych nie zaznaczanych przez autora w didaskaliach.

EN

The object of my interest is music co-creating the so-called “acoustic kitchen” in radio drama adaptations of Tadeusz Różewicz’s works. There is no doubt that both in older versions of radio dramas, including Świadkowie albo nasza mała stabilizacja from the 60’s, as well as in the latest ones (eg Pułapka from 2016), music is an important component of the setting; it creates the scenery and atmosphere, illustrates the internal states of the characters, and portrays their emotions and interrelationships. It also plays a traditional delimitational role, separating individual acts and scenes, dismembering the text and establishing smooth transitions between its parts. For the researcher of the radio versions of plays intended for the theater stage, as in the case of Różewicz, it is extremely important to determine the location of musical elements in the (radio) drama, to look at the principles of selection of these motifs and the way they are joined together, as well as to reflect on their origin; in other words, to determine to what extent the musical choices result from the will of the author of a play, and how much they are derived from the invention of the radio drama’s producers. In my interpretation, I follow the musical and acoustic suggestions included in the stage directions and the way they are used by the authors of the dramas, such as: Akt przerywany, Białe małżeństwo, Kartoteka, Kartoteka rozproszona, Odejście Głodomora, Pogrzeb po polsku, Pułapka, Stara kobieta wysiaduje, Świadkowie albo nasza mała stabilizacja, Wyszedł z domu. I will address the question of how the notes given by the author were taken into account in the radio versions of his plays and how the producers of the adaptation made the decision themselves to introduce muical and acoustic elements not marked by the author in the stage directions.

Keywords

PL

Tadeusz Różewicz; słuchowiska; dramaty; muzyka; akustyka; radio; Tadeusz Różewicz; słuchowiska; dramaty; muzyka; akustyka; radio

EN

Tadeusz Różewicz; Radio Plays; Dramas; Music; Acoustics; Radio

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2019
• Volume: 52
• Issue: 1
• Pages: 447-468

Dates

published

2019-03-28

Contributors

author

Barbara Zwolińska

• Uniwersytet Gdański, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej, Katedra Historii Literatury; ul. W. Stwosza 55, 80-308 Gdańsk

• https://orcid.org/0000-0001-7108-1862

References

• Adorno Theodor Wiesengrund, Filozofia nowej muzyki, przeł. Fryderyka Wayda, słowem wstępnym opatrzył Stefan Jarociński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974.
• Bachura Joanna, Pawlik Aleksandra, Słuchowisko i jego „anatomia”, w: Elżbieta Pleszkun-Olejniczakowa, Joanna Bachura, Aleksandra Pawlik, Dwa Teatry. Studia z zakresu teorii i interpretacji sztuki słuchowiskowej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011, s. 141–179.
• Bardijewska Sława, Nagie słowo. Rzecz o słuchowisku, Wydawnictwo Elipsa, Warszawa 2001.
• Girgel Anna, Jeszcze raz o dialogu Tadeusza Różewicza z Paulem Celanem, „Ruch Literacki” 2003, Rok XLIV, z. 2 (257), s. 181–195.
• Godlewska Ewa, Czym jest słuchowisko?, „Dialog” 2009, Rok LIV, z. 7/8, s. 142–148.
• Jarzębowski Zbigniew, Słuchowiska szczecińskiego radia: studia z pogranicza literatury i sztuki radiowej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2009.
• Kunz Tomasz, Strategie negatywne w poezji Tadeusza Różewicza: od poetyki tekstu do poetyki lektury, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2005.
• Lissa Zofia, Nowe szkice z estetyki muzycznej, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1975.
• Lissa Zofia, Wybór pism estetycznych, oprac. Zbigniew Skowron, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2008.
• Łukasiewicz Jacek, TR, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2012.
• Majchrowski Zbigniew, „Poezja jak otwarta rana” (czytając Różewicza), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993.
• Niziołek Grzegorz, Ciało i słowo: szkice o teatrze Tadeusza Różewicza, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2004.
• Pleszkun-Olejniczakowa Elżbieta, Intencje interpretacyjne wpisywane w słuchowiska za pomocą słów i dźwięków, w: Dwa Teatry. Studia z zakresu teorii i interpretacji sztuki słuchowiskowej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011, s. 256–265 .
• Pleszkun-Olejniczakowa Elżbieta, Słowa, głosy, dźwięki w słuchowiskach radiowych, w: Dwa Teatry Studia z zakresu teorii i interpretacji sztuki słuchowiskowej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011, s. 266–276.
• Płażewski Jerzy, Język filmu, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 2008.
• Różewicz Tadeusz, Akt przerywany, Białe małżeństwo, Odejście Głodomora, Stara kobieta wysiaduje, Śmieszny staruszek, Świadkowie albo nasza mała stabilizacja, Wyszedł z domu, w: Tadeusz Różewicz, Teatr niekonsekwencji, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1979, s. 251–278, s. 365–423, s. 475–511, s. 279–318, s. 135–165, s. 99–134, s. 197–250.
• Różewicz Tadeusz, Kartoteka, w: Tadeusz Różewicz, Kartoteka. Kartoteka rozrzucona, wstęp Zbigniew Majchrowski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1997, s. 27–76.
• Różewicz Tadeusz, Pogrzeb po polsku, w: Tadeusz Różewicz, Dramat 2 (Utwory zebrane), Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2005, s. 5–29.
• Różewicz Tadeusz, Pułapka, w: Tadeusz Różewicz, Dramat 3 (Utwory zebrane), Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2005, s. 213–291.
• Różewicz Tadeusz, Tramwajem-wierszem do parku-wiersza. Rozmawiała Teresa Krzemień, w: Tadeusz Różewicz, Wbrew sobie. Rozmowy z Tadeuszem Różewiczem, oprac. Jan Stolarczyk, Wydawnictwo Biuro Literackie, Wrocław 2011, s. 133–134.
• Szczukowski Dariusz, Tadeusz Różewicz wobec niewyrażalnego, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2008.
• Tuszewski Jerzy, Paradoks o słowie i dźwięku. Rozważania o sztuce radiowej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005.
• Zwolińska Barbara, Słuchowiska adaptacyjne i oryginalne jako gatunki sztuki radiowej (na przykładzie dramatów Tadeusza Różewicza i słuchowisk Feliksa Netza), w: Radio w badaniach naukowych i praktyce akademickiej, red. M. Białek, M. Iwanowska, Wydawnictwo Centrum Prawa Bankowego i Informacji Sp. z o.o., Warszawa 2018, s. 51–66 .
• Zwolińska Barbara, Twórczość Tadeusza Różewicza w radiu. Studium przypadku, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2018.
• Żmichowska Narcyza, Poganka, Wydawnictwo Univeristas, Kraków 2002.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.52.26