Plastyka łódzka u schyłku XIX i na początku XX wieku

• Authors: Aneta Pawłowska

Title variants

Plastyka łódzka u schyłku XIX i na początku XX wieku

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest prezentacja sytuacji środowisk artystycznych w Łodzi na przełomie XIX i XX w. W świetle prowadzonych przez łódzkich historyków i historyków sztuki badań, począwszy od lat siedemdziesiątych XX w. aż po XXI w., można stwierdzić, że sytuacja sztuk pięknych i samych artystów w Łodzi u schyłku XIX i na początku XX w., wbrew obiegowym opiniom, nie była zła. Rodziny łódzkich przemysłowców, bogacąc się i budując pokoleniowo coraz mocniejszą pozycję w hierarchii społecznej, podkreślały swój status, wznosząc luksusowo wyposażone wille i pałace miejskie i otaczając się dziełami sztuki zwłaszcza w ostatnim dwudziestoleciu XIX w. Przedstawiciele kolejnych pokoleń rodów fabrykanckich (coraz lepiej wykształceni) rozwijali pasje kolekcjonerskie. Działały też salony wystawiennicze, np. Z. Bartkiewicza, J. Pawłowskiego, K. Biedrzyńskiego, J. Grodka, T. Kozaneckiego. Do uznanych artystów i architektów mieszkających w Łodzi na przełomie XIX i XX w. należeli: S. Hirszenberg, L. Pilichowski, M. Trębacz, H. Glicenstein, D. Landé i A. Zeligson.

EN

The aim of this article is to present the situation of the Artistic Circles in the city of Lodz at the turn of the 19th and 20th century. In light of the research results published by various Lodz art historians and historians in different publications starting from the 1970s until the present times of the 21st century, one can say that the situation of the fine arts and the status of the artists themselves in the city of Lodz in the late 19th and early 20th century, contrary to popular belief, was not really bad but as a matter of fact quite satisfactory. The wealthy families of the capitalists and industrialists from the city of Lodz, which grew richer every day and which constantly strove to attain a higher and stronger position for their generation in the social hierarchy, emphasized their material status by means of building and constructing lavishly and expensively equipped villas and city palaces and by surrounding themselves with the works of art in these luxurious dwellings, especially in the last two decades of the 19th century. The representatives of the successive generations of factory-owners families (who were becoming increasingly well-educated) developed a strong passion for collecting works of art. Exhibition halls were being organized also at this time by such art dealers as: Z. Bartkiewicz, J. Pawłowski, K. Biedrzyński, J. Grodek and T. Kozanecki. Well-known and celebrated artists and architects who lived in the city of Lodz at the turn of the 19th and 20th century included such persons as: S. Hirszenberg, L. Pilichowski, M. Trębacz, H. Glicenstein, D. Landé and A. Zeligson.

Keywords

PL

Łódź; „miasto zła”; sztuki wizualne; kultura; XIX wiek; XX wiek; Łódź; „miasto zła”; sztuki wizualne; kultura; XIX wiek; XX wiek

EN

„Evil City”; visual art; culture; 19th century; 20th century

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2017
• Volume: 16
• Issue: 1
• Pages: 167-192

Dates

published

2017-04-06

Contributors

author

Aneta Pawłowska

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Katedra Historii Sztuki

References

• Rząd Gubernialny Piotrkowski, Wydział Budowlany [RzGP, WB], sygn. 3845.
• Bartkiewicz Z., Złe miasto. Obrazy z 1907 r., Warszawa 1911.
• Gorski S., Łódź spółczesna – obrazki i szkice publicystyczne, Łódź 1904.
• Kamińska M., Ścieżkami wspomnień, Warszawa 1960.
• Reymont W., Ziemia obiecana, wolnelektury.pl (dostęp: 15 II 2017 r.).
• Rocznik Artystyczno-Literacki, Teatralny na rok 1899, wyd. Z. Bartkiewicz, s. 37–39.
• Abnegat (J. Zlasnowska-Elzenbergowa), „Dziennik Łódzki” 1889, nr 139, s. 41.
• „Goniec Łódzki” 1903, nr 30, s. 2.
• Kronika artystyczna, „Sztuki Piękne” 1926–1927, R. III, s. 240.
• Peiper T., Miasto, masa, maszyna, „Zwrotnica” 1922, nr 2, s. 23–31.
• „Rocznik Artystyczno-Literacki, Teatralny Ilustrowany” 1899, s. 41.
• Stypendia dla malarzy, „Rozwój” 1914, nr 4, s. 2.
• Wandurski W., Sensacja, matołek a cywilizacja, „Republika” 1923, nr 1, s. 4.
• Wandurski W., Sztuka za nawiasem życia. Artyści to złem mieście, „Wiadomości Literackie” 1925, nr 32, s. 2.
• Wandurski W., W dymach fabrycznych Łodzi. Bawełna, weksle i sztuka, „Wiadomości Literackie” 1924, nr 7, s. 2.
• Anders H., Z dziejów życia artystycznego w Łodzi. Materiały na sesję naukową „Wczoraj, dziś i jutro Łodzi”, poświeconą 550-leciu m. Łodzi. 27–28 maja 1974 r., Łódź 1974.
• Badziak K., Szkice do dziejów rodziny Poznańskich. U źródeł jej awansu ekonomicznego i społecznego, [w:] Imperium rodziny Poznańskich. Przywrócone dziedzictwo czasu i miejsca, red. M. Jakóbczyk, K. Kuropatwa-Pik, C. Pawlak, Łódź 2012, s. 15–45.
• Badziak K., Wielkość i upadek fortuny Poznańskich, [w:] Dzieje Żydów w Łodzi 1820–1944, red. W. Puś, S. Liszewski, Łódź 1991, s. 79–113.
• Bojarska M., Mieczysława Ćwiklińska, Warszawa 1988.
• Decorum łódzkiego fabrykanta. Katalog wystawy w Muzeum Sztuki w Łodzi 01–05.1986, oprac. W. Jordan, Łódź 1986.
• Delaperriere M., Polskie awangardy a poezja europejska, Katowice 2004.
• Dzieciuchowicz J., Ludność Łodzi – rozwój i przemiany strukturalne, Łódź 2014.
• Dziedzictwo dwóch kultur. Kolekcja rodziny Poznańskich z Muzeum Polskiego w Rapperswilu października 2015 r. – 14 lutego 2016 r. Katalog wystawy, Łódź 2015.
• Fiszbak J., Mity „ziemi obiecanej” w regionalnej literaturze Łodzi. Między grą wyobraźni fikcją literacką a historią, Łódź 2013.
• Gadowska J., Żydowscy malarze w Łodzi w latach 1880–1919, Warszawa 2010.
• Gryglewski P., Przykłady wykorzystania schematów dekoracyjnych rezydencji nowożytnych w łódzkich wnętrzach fabrykanckich, [w:] Sztuka w Łodzi (5). W fabryce, salonie, teatrze i kawiarni – łódzkie wnętrza XIX i XX wieku, Materiały sesji naukowej, Łódź, 8–9 listopada 2007, Łódź 2008, s. 51–60.
• Gryglewski P., Stefański K., Willa Leopolda Kindermanna. Galeria Willa Miejskiej Galerii Sztuki, Łódź 2009.
• Klimczak A., Leon (Léon, Leo) Hirszenberg, https://web.archive.org/web/20170314184102/http://www.artinfo.pl/artysta/leon-l%C3%A9on,-leo-hirszenberg (dostęp: 20 VII 2017 r.).
• Jaworska J., Prasa, [w:] Łódź. Dzieje miasta, red. R. Rosin, t. I (Do roku 1918), red. B. Baranowski, J. Fijałek, wyd. 2, Warszawa–Łódź 1988, s. 546–555.
• Jordan W., Łódzkie środowisko malarskie na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Sztuka w Łodzi 2. Materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Łódzki Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w dniach 8–9 października 2001 roku, red. M. Wróblewska-Markiewicz, Łódź 2003, s. 143–156.
• Kacprzak D., Kolekcje ziemi obiecanej. Zbiory artystyczne łódzkiej burżuazji wielkoprzemysłowej w latach 1880–1939, Warszawa 2015.
• Kacprzak D., O smaku artystycznym łódzkich przemysłowców drugiej połowy XIX wieku, [w:] Rozważania o smaku artystycznym, red. J. Poklewski, T.F. de Rosset, Toruń 2002, s. 203–225.
• Kacprzak D., Pamięć fabrykanckiej Atlantydy, „Herito” 2012, nr 8, s. 207.
• Kacprzak D., Silbersteinowie i ich kolekcja dzieł sztuki. Z badań nad kolekcjonerstwem żydowskiej burżuazji wielkoprzemysłowej w Łodzi końca XIX i pierwszych dziesięcioleci XX w., [w:] Adlojada. Szczecińskie pasaże, red. J. Brejdak, D. Kacprzak, B.M. Wolska, Szczecin 2012, s. 125–145.
• Kołodziej K., Między „ziemią obiecaną” a „złym miastem” – cała (?) prawda o Łodzi w publicystyce i prasie warszawskiej, [cz. 1], „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Litteraria Polonica 10, 2008, s. 253–272.
• Kołodziej K., Między „ziemią obiecaną” a „złym miastem” – cała (?) prawda o Łodzi w publicystyce i prasie warszawskiej, [cz. 2], „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Litteraria Polonica 13, 2010, s. 177–188.
• Kowalczyński K., Łódź przełomu wieków XIX/XX, Łódź 2008.
• Krawczyk-Wasilewska V., Wprowadzenie, [w:] Kultura jako czynnik rozwoju miasta na przykładzie Łodzi, red. V. Krawczyk-Wasilewska, M. Kucner, E. Zimnica-Kuzioła, Łódź 2012, s. 5–16.
• Łódź: monografia miasta, red. S. Liszewski, K. Badziak, Łódź 2009.
• Pawłowska A., Nie tylko muzeum. O początkach plastyki w Łodzi, [w:] Sztuka Polski Środkowej. Studia, red. K. Stefański, Łódź 2007, s. 139–150.
• Pellowski A., Kultura muzyczna Łodzi do roku 1918, Łódź 1994.
• Pietrzak J., Rewolucja 1905–1907 w Łodzi. W 100. rocznicę, „Przegląd Nauk Historycznych” 2005, R. IV, nr 1, s. 201–204.
• Płażewska M., Warszawski Salon Aleksandra Krywulta (1880–1906), „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 1996, t. X, s. 297–422.
• Polacy – Niemcy – Żydzi w Łodzi w XIX–XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy, red. P. Samuś, Łódź 1997.
• Puś W., Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793–1914, Łódź 1998.
• Pytlas S., Łódzka burżuazja przemysłowa 1864–1914, Łódź 1994.
• Samuś P., Ziemia obiecana, złe miasto czy mała ojczyzna Polaków, „Tygiel Kultury” 1996, nr 1, s. 79–83.
• Skawińska L., Skibiński Z. (oprac.), Rozmowy w „Tyglu”. Lodzermensch – historia i mit, „Tygiel Kultury” 1998, nr 3–4, s. 34.
• Skrzydło L., Rody fabrykanckie, Łódź 1999.
• Stefański K., Inicjatywy budowlane Poznańskich, [w:] Imperium rodziny Poznańskich. Przywrócone dziedzictwo czasu i miejsca, red. M. Jakóbczyk, K. Kuropatwa-Pik, C. Pawlak, Łódź 2012, s. 109–147.
• Strzałkowski J., Artyści, obrazy i zbieracze w Łodzi do 1918 roku, Łódź 1991.
• Strzałkowski J., Słownik artystów łódzkich, Łódź 2005.
• Sztuka łódzka obok awangardy, Materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Oddział Łódzki Stowarzyszenia Historyków Sztuki w dniach 18–19 listopada 2004 roku, Łódź 2005.
• Sztyma T., Henryk Gilcenstein jako „artysta żydowski”, [w:] Studia o artystach XVII–XX w., red. J. Malinowski, Toruń 2003, s. 121.
• Urbankiewicz J., Sezon w Łodzi nie zaszkodzi, Łódź 1978.
• Wiercińska J., Towarzystwo Zachęty sztuk Pięknych w Warszawie. Zarys działalności, Wrocław 1968.
• Woźniak K., Przedsiębiorcy łódzcy jako mecenasi i kolekcjonerzy sztuki, [w:] Rola przedsiębiorców i bankowców w kształtowaniu kultury miejskiej w Polsce XIX–XX wieku, red. G. Grabowska, A. Stawarz, Rybnik–Warszawa 2003, s. 185–193.
• Zawilska H., Plastyka, [w:] Łódź. Dzieje miasta do 1918 r., t. I, red. B. Baranowski, J. Fijałek, Warszawa–Łódź 1982, s. 606–607.
• Zawilska H., Problemy plastyki i wystawiennictwa w Łodzi na przełomie XIX i XX w. (1884–1914), [w:] Sztuka łódzka. Materiały sesji naukowej Oddziału Łódzkiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa–Łódź 1977, s. 51–69.
• Złe miasto – dobre miasto. Sztuka w Łodzi (6), red. M. Wróblewska-Markiewicz et al., Łódź 2014.

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.16.01.04