Radom jako miejsce obrad sejmików i lokalnych zjazdów szlacheckich w drugiej połowie XVIII wieku

• Authors: Mariusz Kozdrach

Title variants

Radom jako miejsce obrad sejmików i lokalnych zjazdów szlacheckich w drugiej połowie XVIII wieku

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Osiemnastowieczny Radom, choć był miastem stosunkowo niewielkim, do 1763 r. był miejscem obrad Trybunału Skarbowego Koronnego, przez co odgrywał istotną rolę w życiu szlachty. Panowanie Stanisława Augusta odebrało Radomiowi status „miasta trybunalskiego”, na szczeblu lokalnym wzmocniło jednak jego rolę poprzez ustanowienie lokalnych sejmików. Od XVI w. województwo sandomierskie, którego częścią był powiat radomski, obradowało wspólnie w Opatowie, sejm konwokacyjny, wprowadzając odrębny sąd ziemski dla powiatów chęcińskiego, opoczyńskiego i radomskiego, miejscem elekcji jego urzędników naznaczył jednak Radom. W 1768 r. podjęto też próbę ustanowienia w Radomiu sejmików deputackich. Reforma z 1791 r. przewidywała z kolei w mieście obrady sejmików poselskich z jednoczesnym zmniejszeniem okręgu sejmików elekcyjnych do samego powiatu radomskiego. Nowe prawo obowiązywało jednak zaledwie kilka miesięcy. W analizowanym okresie w Radomiu odbywały się także zjazdy nieprzewidziane prawem, a związane z konfederacją barską (1769), konfederacją targowicką (1792) i insurekcją kościuszkowską (1794). Ogółem na przestrzeni lat 1765–1794 w Radomiu zebrało się sześć sejmików i trzy zjazdy.

EN

Radom in the 18th century was a small town, but untill 1763 it was the seat of the Crown Treasury Tribunal, therefore it played an important role for the nobility. Stanisław August Poniatowski’s reign took away from Radom a “tribunal city” status, however in the local level it strenghtened the town’s role by establishing local dietines in it. Since the 16th century Sandomierz Voivodship, part of which was the Radom District, confered together in Opatów. Convocation Diet, establishing separate land court for the Chęciny, Opoczno and Radom Distriucts, pointed Radom as a place of the judicial officials’ elections. In 1768 an attempt to establish there deputy dietines was also taken. The 1791 reform intended in Radom envoy dietines and reducted the elective dietines constituency to the Radom District itsef. New law regulations were however in force for a few months only. In the examined period Radom was also a place of assemblies not expressed in the law, resulting from the events of the Confederacy of Bar (1769), Confederacy of Targowica (1792) and the Kościuszko Uprising (1794). In general, Radom was a place of six dietines’ sessions and three assemblies during the 1765–1794 period.

Keywords

PL

Radom; powiat radomski; sejmiki; samorząd lokalny; szlachta; Radom; powiat radomski; sejmiki; samorząd lokalny; szlachta

EN

Radom; Radom District; dietines; local self-governance; nobility

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2019
• Volume: 18
• Issue: 1
• Pages: 75-97

Dates

published

2019-08-28

Contributors

author

Mariusz Kozdrach

• Radomskie Towarzystwo Naukowe

• https://orcid.org/0000-0003-2265-6820

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Metryka Koronna, dz. XVIII, sygn. 36.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], tzw. Metryka Litewska [ML], dz. IX, sygn. 93.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Archiwum Sejmu Czteroletniego, sygn. 21.
• Archiwum parafii św. Jana Chrzciciela w Radomiu, Księga metrykalna 1757–1781.
• Biblioteka Czartoryskich w Krakowie [BCz.], rkps 930.
• Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, rkps 5146.
• Biblioteka PAU-PAN w Krakowie [BPAU-PAN Kraków], rkps 197, 8338.
• Lvìvska Nacìonalna Naukova Bìblìoteka Ukraїni im. V. Stefanyka [LNNBU], f. 5, op. 1, sp. 1407/II.
• Lvìvska Nacìonalna Naukova Bìblìoteka Ukraїni im. V. Stefanyka [LNNBU], f. 45, op. 1, sp. 675.
• Muzeum Okręgowe im. Jacka Malczewskiego w Radomiu [MJM Radom], inw. H/1428/20/85.
• Muzeum Okręgowe im. Jacka Malczewskiego w Radomiu [MJM Radom], inw. H/1431/85.
• Pracownia Słownika Historyczno-Geograficznego Małopolski w Średniowieczu Instytut Historii PAN w Krakowie [PSHG IH PAN Kraków], Kartoteka słownika województwa sandomierskiego w dobie Sejmu Wielkiego [Kartoteka WS].
• Akty powstania Kościuszki, wyd. S. Askenazy, W. Dzwonkowski, t. I, Kraków 1918.
• Dyaryusz seymu ordynaryinego pod związkiem konfederacyi generalney Oboyga Narodow w Warszawie rozpoczętego Roku Pańskiego 1788, t. I, cz. 2, Warszawa 1790.
• Kitowicz J., Pamiętniki czyli historia polska, oprac. P. Matuszewska, Warszawa 1971.
• „Księga domowa” Leona i Hieronima Kochanowskich (1763–1855), wyd. J.K. Kochanowski, „Przegląd Historyczny” 1916, t. XX, s. 175–197.
• Księgi Metrykalne Kościołów Radomskich, seria A (Metryki chrztów), t. X (Kościół św. Jana Chrzciciela 1772–1795), red. D. Kupisz, Radom 2012.
• Laudum zjazdu szlachty powiatu radomskiego z 1711 roku, oprac. D. Kupisz, [w:] Z dziejów administracji w Małopolsce w XVI–XX wieku, red. D. Kupisz, Radom 2003, s. 115–118.
• Lustracja województwa sandomierskiego 1564–1565, wyd. W. Ochmański, Wrocław–Warszawa–Kraków 1963.
• Lustracja województwa sandomierskiego 1789, cz. 2 (Powiat radomski), oprac. H. Madurowicz-Urbańska, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
• Modzelewski M., Wrażenia podróży po Radomskiem w 1876 roku, oprac. S. Zieliński, „Radomir. Kwartalnik Turystyczno-Krajoznawczy Zarządu Wojewódzkiego PTTK w Radomiu” 1989, nr 2, s. 25–52.
• Ordynacja dobrego porządku dla Ryczywołu z 1788 roku, oprac. Z. Guldon, J. Wijaczka, „Wieś Radomska” 1993, t. IV, s. 41–57.
• Protokół ofiary dziesiątego i dwudziestego grosza powiatu radomskiego, wyd. Z. Guldon, S. Zieliński, [w:] Radom i region radomski w dobie szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. II (Historia społeczno-religijna okresu wczesnonowożytnego), red. Z. Guldon, S. Zieliński, Radom 1996, s. 225–261.
• Spis ludności dyecezyi krakowskiej z r. 1787, wyd. J. Kleczyński, „Archiwum Komisyi Historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie” 1894, t. VII, s. 269–478.
• Tarnowska U., Wspomnienia damy polskiej z XVIII wieku, [w:] Archiwum Wróblewieckie, z. 1, Poznań 1869, s. 1–119.
• Testament szlachcica Wincentego Modzelewskiego z 1827 roku, oprac. S. Zieliński, „Wieś Radomska” 1993, t. IV, s. 59–64.
• Volumina legum, t. I–VIII, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1859–1860.
• Volumina legum, t. IX, wyd. A. Bojarski, Z. Kniaziołucki, Kraków 1889.
• Volumina legum, t. X, wyd. Z. Kaczmarczyk, Poznań 1952.94
• „Gazeta Wolna Warszawska”, 24 V 1794, nr 9.
• „Gazeta Narodowa i Obca”, 23 V 1792, nr 41.
• „Korrespondent Kraiowy i Zagraniczny”, 4 VI 1793, nr 45.
• „Korrespondent Warszawski”, 30 VIII 1792, nr 52.
• „Wiadomości Warszawskie”, 19 XII 1772, nr 102.
• Barczyk G., Marciniak-Barczyk J., Marciniak W., Najstarszy ratusz Nowego Miasta w Radomiu w świetle badań archeologiczno-architektonicznych, „Radomskie Studia Humanistyczne” 2015, t. II, s. 295–312.
• Bauer K., Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego, Warszawa 1981.
• Boniecki A., Herbarz polski, t. VIII–IX, Warszawa 1905–1906.
• Buliński M., Monografia Sandomierza, Warszawa 1879.
• Choińska-Mika J., Między społeczeństwem szlacheckim a władzą. Problemy komunikacji społeczności lokalne – władza w epoce Jana Kazimierza, Warszawa 2002.
• Cynarski S., Dzieje rodu Lanckorońskich z Brzezia od XIV do XVIII wieku, Warszawa –Kraków 1996.
• Czeppe M., Sołtyk Józef h. własnego (zm. 1803), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XL, Warszawa–Kraków 2001, s. 385–386.
• Czeppe M., Strasz (Odrowąż Strasz) Wojciech (zm. 1821 lub 1822), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLIV, Warszawa–Kraków 2006, s. 215–216.
• Deputaci Trybunału Koronnego 1578–1794. Spis, cz. 5 (1751–1794), oprac. J. Ternes, Warszawa 2017.
• Estreicher K., Bibliografia polska, cz. 3, t. XIV (XXV), Kraków 1913.
• Filipczak W., Bolimów jako miejsce obrad sejmików województwa rawskiego w XVII–XVIII wieku, „Rocznik Łódzki” 2016, t. LXV, s. 11–35.
• Filipczak W., Elekcje ziemskich urzędników sądowych w czasach Rady Nieustającej, [w:] Wokół wolnych elekcji w państwie polsko-litewskim XVI–XVIII wieku. O znaczeniu idei wyboru – między prawami a obowiązkami, red. M. Markiewicz, D. Rolnik, F. Wolański, Katowice 2016, s. 582–597.
• Filipczak W., Sejmiki województwa płockiego 1780–1786, „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R. VIII, nr 2, s. 23–62.
• Filipczak W., Ziemskie urzędy sądowe w życiu politycznym województwa sandomierskiego w latach 1777–1783, „Przegląd Nauk Historycznych” 2016, R. XV, nr 2, s. 191–214.
• Filipczak W., Życie sejmikowe prowincji wielkopolskiej w latach 1780–1786, Łódź 2012.
• Gacki J., Radom i jego kościoły do końca XVIII wieku, [w:] Radom i region radomski w dobie szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. IV, oprac. S. Zieliński, Radom 1999.
• Gerlach J., Grudziądz miejscem obrad sejmiku generalnego Prus Królewskich (1454–1772), „Rocznik Grudziądzki” 1963, t. III, s. 7–33.95
• Guldon Z., Radom i miasta królewskie powiatu radomskiego w dobie Sejmu Czteroletniego, [w:] Radom i region radomski w dobie szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. V (Pogranicze Mazowsza i Małopolski), red. Z. Guldon, S. Zieliński, Radom 1999, s. 5–15.
• Haratym A., Święcicki Wojciech h. Jastrzębiec (zm. między 1803 a 1806), [w:] Polski słownik biograficzny, t. LI, Warszawa–Kraków 2017, s. 480–482.
• Jadach J., Kozienice w 1794 roku, „Ziemia Kozienicka” 1996, z. 5, s. 3–11.
• Janicka A., Kościół i klasztor bernardynów w Radomiu od XV do XVIII w. Miejsce działalności społecznej i stały element krajobrazu miejskiego, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Historica” 85, 2010, s. 7–20.
• Jelonkiewicz-Chęć A., Kozienice. Założenie Pałacowo-Ogrodowe, Kozienice 1999.
• Kaleta R., Oświeceni i sentymentalni. Studia nad literaturą i życiem w Polsce w okresie trzech rozbiorów, Wrocław–Warszawa–Kraków 1971.
• Kawalec A., Ksiądz Franciszek Siarczyński. Życie i działalność, Wrocław–Warszawa –Kraków 2007.
• Korzon T., Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764–1794), t. I, Kraków–Warszawa 1897.
• Kowecki J., Pospolite ruszenie w insurekcji 1794, Warszawa 1963.
• Kozdrach M., Radomskie wobec Targowicy i Grodna (lipiec 1792 – marzec 1794), „Radomskie Studia Humanistyczne” 2017, t. IV, s. 27–46.
• Kriegseisen W., Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991.
• Kubicki R., Wojska i działania wojenne w okolicy Opatowa od konfederacji barskiej do wojen napoleońskich, „Z dziejów Regionu i Miasta. Rocznik Oddziału PTH w Skarżysku-Kamiennej” 2010, R. I, s. 49–73.
• Kuczyński S.K., Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993.
• Kupisz D., Dzieje parafii św. Jana Chrzciciela w Radomiu w XIV–XVIII wieku, [w:] Kościół św. Jana Chrzciciela w Radomiu. Architektura – ludzie – wydarzenia, Radom 2010, s. 13–60.
• Kupisz D., Konfederaci barscy i Kazimierz Pułaski w regionie radomskim, [w:] Kazimierz Pułaski i jego czasy w historii, literaturze, kulturze. W 270 rocznicę urodzin, red. D. Kupisz, A. Pytlak, Radom–Warka 2016, s. 9–20.
• Kupisz D., Nekropolie Radomia w drugiej połowie XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2016, R. LXIV, nr 1, s. 35–58.
• Kupisz D., Rody szlacheckie ziemi radomskiej, Radom 2009.
• Kupisz D., Wprowadzenie, [w:] L. Babiński, Trybunał Skarbowy Radomski (Organizacja. Postępowania). Na podstawie ksiąg Trybunału z lat 1614–1658, J. Rafacz, Trybunał Skarbowy Koronny, red. D. Kupisz, Radom 2013, s. 3–10.
• Kurkowski J., Kolegium i szkoła pijarów w Radomiu 1680–1795, [w:] Radom i region radomski w dobie szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. II (Historia społeczno-religijna okresu wczesnonowożytnego), red. Z. Guldon, S. Zieliński, Radom 1996, s. 83–112.
• Lityński A., O reformach sejmikowania w latach 1764–1793, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1985, t. XXXVII, z. 2, s. 257–272.96
• Lityński A., Samorząd szlachecki w Polsce XVII–XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 1992, R. XCIX, z. 4, s. 17–34.
• Lityński A., Sejmiki województwa płockiego przed i w czasie Sejmu Czteroletniego. Z badań nad organizacją i funkcjonowaniem, [w:] W dwusetną rocznicę wolnego Sejmu. Ludzie – państwo prawo czasów Sejmu Czteroletniego, red. A. Lityński, Katowice 1988, s. 76–108.
• Lityński A., Z problematyki klasyfikacji sejmików ziemskich, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach” 1969, nr 5, Prace Prawnicze, nr 1, s. 89–105.
• Luboński J., Monografja historyczna miasta Radomia, Radom 1907.
• Łoboda L., Kozienice od połowy XVII do końca XVIII wieku, [w:] Kozienice. Monografia miasta, red. S. Piątkowski, Kozienice 2004, s. 53–93.
• Łukowski G.T., The szlachta and the confederacy of Radom, 1764–1767/8: A study of the Polish nobility, „Antemurale” 1977, t. XXI.
• Madejska B., Konfederacja radomska 1767–1768 roku, „Biuletyn Kwartalny Ra-domskiego Towarzystwa Naukowego” 2003, t. XXXVIII, z. 3–4.
• Orzechowska E., Radomscy bernardyni w dobie powstania styczniowego, Radom 2008.
• Pałucki W., Granice i podziały polityczno-administracyjne, [w:] Atlas Historyczny Polski. Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, cz. 2 (Komentarz. Indeksy), red. W. Pałucki, Warszawa 1993, s. 31–49.
• Smoleński W., Konfederacya targowicka, Kraków 1903.
• Szcząska Z., Sąd sejmowy w okresie rządów Rady Nieustającej. Proces barona Juliusa, „Przegląd Historyczny” 1971, t. LXII, z. 3, s. 421–436.
• Szczygielski W[acław], Potkański Aleksander h. Brochwicz (zm. po 1803), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1983, s. 720–721.
• Szczygielski W[ojciech], Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Łódź 1994.
• Szyndler B., Powstanie kościuszkowskie 1794, Warszawa 1994.
• Szyndler B., Tadeusz Kościuszko 1746–1817, Warszawa 1991.
• Tokarz W., Marsz Madalińskiego, Warszawa 1926 (odbitka z „Przegląd Wiedzy Wojskowej” 1925, R. II).
• Trawicka Z., Sejmik województwa sandomierskiego w latach 1572–1696, Kielce 1985.
• Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1993.
• Wilkoszewski A., Komisje Porządkowe Koronne za powstania Kościuszkowskiego, „Przegląd Historyczny” 1929, t. XXVIII, nr 2, s. 1–68 (219–286).
• Wiśniewski J., Dekanat radomski, Radom 1911.
• Zwierzykowski M., Tacka E., Miejsca obrad sejmików województw Wielkopolski właściwej od XVI do XVIII wieku, „Res Historica” 2016, t. XLII, s. 75–100.
• Żerek-Kleszcz H., Szczawiński Jan (Jan Chrzciciel) h. Prawdzic (po 1723–po 1795), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLVII, Warszawa–Kraków 2010, s. 199–202.

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.18.01.03