Polska współczesna powieść historyczna i kultura popularna (prolegomena)

• Authors: Adam Mazurkiewicz

Title variants

Polska współczesna powieść historyczna i kultura popularna (prolegomena)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Popularnej powieści historycznej przypadła współcześnie – niezależnie od promowanych form „polityki pamięci” i ustaleń historyków – rola medium podtrzymującego i powtarzającego mity narodowe. Nawet jeśli bowiem obraz minionych czasów zostaje rozbity, w miejsce dotychczasowego mitu powstaje nowy. Ma on niekiedy – wobec chronologicznie wcześniejszego – charakter „anty-mitu”, tj. ukazuje „kulturowy rewers” dotychczasowej wizji. Jednakże jego funkcja pozostaje niezmienna – ma utrwalać dotychczasowe postrzeganie przeszłości, choćby expressis verbis deklarowana była konieczność rewindykacji. „Czytanie historii” przez twórców popularnej powieści historycznej pozostaje w niej zapisem o charakterze „kulturowego palimpsestu”, podporządkowanego funkcjonującym w wyobraźni społecznej „fantomom” przeszłości.

EN

Regardless of the promoted ‘politics of memory’ and the results of historical research, the popular historical novel these days has been attributed the role of a medium that maintains and perpetuate national myths. Even if any given image of the past times is shattered, it is always substituted by a new myth, which in its nature is an ‘anti-myth’, when compared to the previous one, i.e. it presents a ‘spiritual reverse’ of the former vision. The function of the new myth, however, remains unchanged – it’s meant to consolidate the to-date perception of the past, even despite an explicit demand for the necessity of revindication. ‘Reading history’ by authors of popular historical novels still remains a record which, in its nature, resembles a ‘cultural palimpsest’ and is subordinated to ‘phantoms’ dwelling in the social imagination.

Keywords

PL

literatura polska; literatura popularna; powieść historyczna; pamięć; literatura polska; literatura popularna; powieść historyczna; pamięć

EN

Polish literature; popular literature; historical novel; memory

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze
• Year: 2016
• Issue: 5
• Pages: 13-35

Dates

published

2016-12-30

Contributors

author

Adam Mazurkiewicz

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Zakład Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej

References

• Abramowska J., Topos i niektóre miejsca wspólne badań literackich, „Pamiętnik Literacki” 1982, z. 1–2, s. 3–23.
• Ankersmit F. R., Od postmodernistycznej narracji do po-postmodernistycznego doświadczenia. (Ewy Domańskiej rozmowa z Frankiem R. Ankersmitem), „Teksty Drugie” 1996, nr 2–3, s. 190–209.
• Appleby J., Hunt L., Jacob M., Powiedzieć prawdę o historii, przeł. S. Amsterdamski, Poznań 2000.
• Arystoteles, Topiki. O dowodach sofistycznych, przeł. K. Leśniak, Warszawa 1978.
• Assmann J., Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, przeł. A. Kryczyńska-Pham, Warszawa 2008.
• Barthes R., Dyskurs historii, przeł. A. Rysiewicz, Z. Kloch, „Pamiętnik Literacki” 1984, z. 3, s. 225–236.
• Bartoszyński K., Konwencje gatunkowe powieści historycznej, „Pamiętnik Literacki” 1984, z. 2, s. 3–44.
• Bukowski T., Obiekt R/W0036, Warszawa 2009.
• Czapliński P., Świat podrobiony. Krytyka i literatura wobec nowej rzeczywistości, Kraków 2003.
• Ćwirlej R., Tam ci będzie lepiej, Poznań 2015.
• Dąbrowska A., Na zielonej Ukrainie [rec. J. Komuda, Wilcze gniazdo], „Nowa Fantastyka” 2003, nr 10, s. 72.
• Domańska E., Filozoficzne rozdroża historii, [w:] E. Domańska, J. Topolski, W. Wrzosek, Między modernizmem a postmodernizmem. Historiografia wobec zmian w filozofii dziejów, Poznań 1994, s. 17–30.
• Domańska E., Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce, Poznań 2006.
• Dukaj J., Lód, Kraków 2007.
• Erll A., Literatura jako medium pamięci zbiorowej, przeł. M. Saryusz-Wolska, [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków 2009, s. 211–248.
• Fugiel-Kuźmińska M., Kuźmiński M., Sekret Kroke, Warszawa 2009.
• Gąsowska L., Fantasy – gra z czytelnikiem o historię, „Śląskie Studia Polonistyczne” 2011, nr 1, s. 45–52.
• Gemra A., Eberhard Mock na tropie: Breslau/Wrocław w powieściach Marka Krajewskiego, [w:] Śląskie pogranicza kultur, red. M. Ursel, O. Taranek-Wolańska, t. 2, Wrocław 2013, s. 119–143.
• Gemra A., Reinmara z Bielawy dolnośląskie i czeskie przypadki: „Trylogia husycka” Andrzeja Sapkowskiego, [w:] Śląskie pogranicza kultur, red. M. Ursel, O. Taranek-Wolańska, Wrocław 2012, t. 1, s. 205–221.
• Génnette G., Palimpsesty, przeł. A. Milecki, [w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, red. H. Markiewicz, Kraków 1992, t. 4, cz. 2, s. 316–366.
• Gluza Z., Powinności polityki historycznej, [online] http://historiaimedia.org/wp-content/uploads/2008/09/powinnosci_polityki_historycznej.pdf (dostęp: 10.09.2016).
• Głowiński M., Czarne sezony, Kraków 2002.
• Głowiński M., Gatunek literacki i problemy poetyki historycznej, [w:] Problemy teorii literatury, oprac. H. Markiewicz, Wrocław 1987, seria 2, s. 109–129.
• Gorliński-Kucik P., Pamięć przeszłości versus Historia. O „Lodzie” Jacka Dukaja, „Tematy i Konteksty” 2015, nr 5, s. 142–153.
• Gosk H., Zamiast końca historii. Rozumienie oraz prezentacja procesu historycznego w polskiej prozie XX i XXI wieku podejmującej tematy współczesne, Warszawa 2005.
• Hirsch M., The Generation of Postmemory, „Poetic Today” 2008, nr 1, s. 103–128.
• Hutcheon L., Historiograficzna metapowiesć: parodia i Intertekstualność historii, przeł. J. Margański, [w:] Postmodernizm. Antologia przekładów, red. R. Nycz, Kraków 1998, s. 378–398.
• Immo, [komentarz do szkicu Michała Cetnarowskiego Maszyneria wyzwolonej wyobraźni], „lubimyczytać.pl”, [online] http://lubimyczytac.pl/aktu­alnosci/publicystyka/7696/maszyneria-wyzwolonej-wyobrazni, (wpis z dn. 25.09.2016; dostęp: 3.10.2016).
• Janicki K., Epoka hipokryzji. Seks i erotyka w przedwojennej Polsce, Kraków 2015.
• Janion M., Kres paradygmatu, „Rzeczpospolita” 1992, nr 63, s. 8–9.
• Jarowiecki J., O powieści historycznej Józefa Ignacego Kraszewskiego, Kraków 1991.
• Jasłowski Z., Koń a sprawa polska: dwór, pałac i stadnina, „RODAKpress. Magazyn Politycznie Niepoprawny”, [online] http://www.rodaknet.com/rp_jaslowski_8.htm (dostęp: 15.09.2016).
• Jaszczuk P., Akuszer śmierci, Warszawa 2013.
• Jaszczuk P., Foresta Umbra, Poznań 2004.
• Jaszczuk P., Marionetki, Poznań 2012.
• Jaszczuk P., Plan Sary, Warszawa 2011.
• Kaniewska B., Doświadczenie historyczne w zapisie literackim, „Kultura Współczesna” 2007, nr 3, s. 119–128.
• Kaniewska B., Wielka historia w małym świecie. Doświadczenie historyczne w twórczości Wiesława Myśliwskiego, [w:] Zapisywanie historii. Literaturoznawstwo i historiografia, red. W. Bolecki, J. Madejski, Warszawa 2010, s. 248–260.
• Kaniowska K., »Memoria« i »postpamięć« a antropologiczne badanie wspólnoty, „Łódzkie Studia Etnograficzne”: Codzienne i niecodzienne. O wspólnotowości w realiach dzisiejszej Łodzi, Łódź 2004, t. 43.
• Klein K. L., O pojawieniu się pamięci w dyskursie historycznym, przeł. M. Bańkowski, „Konteksty” 2003, nr 3–4, s. 42–56.
• Komuda J., Bohun, Lublin 2006.
• Komuda J., Hubal, Lublin 2016.
• Komuda J., Warchoły i pijanice, czyli poczet hultajów z czasów Rzeczypospolitej szlacheckiej, Lublin 2004.
• Krajewski M., Widma w mieście Breslau, Warszawa 2005.
• Legeżyńska A., Literatura polska po 1989 roku wobec uniwersum tradycji, [w:] Transformacja w kulturze i literaturze polskiej 1989–2004, red. B. Bakuła, Poznań 2007, s. 11–51.
• Lemann N., Epicka historiografia we współczesnej prozie polskiej, Łódź 2008.
• Lemann N., PODobni – NiePODobni. „Muza dalekich podróży” Teodora Parnickiego i „Lód” Jacka Dukaja jako przykład dwóch sposobów alternatywizacji historii, „Porównania” 2012, nr 10, s. 173–188.
• Lemann N., Polski steampunk – zaadaptować historię, adaptując konwencję, „Biblioteka Postscriptum Polonistycznego” 2015, nr 5, s. 133–147.
• Lemann N., Steampunk [hasło do: Materiały do „Słownika rodzajów literackich”], „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2014, nr 57, z. 1, s. 344–349.
• Lewandowski K. T., Bogini z Labradoru, Wrocław 2007.
• Lewandowski K. T., Czarna wierzba, Warszawa 2011.
• Lewandowski K. T., Elektryczne perły, Wrocław 2008.
• Lewandowski K. T., Kolumna Zygmunta, Warszawa 2012.
• Lewandowski K. T., Królowa Joanna D`Arc, Warszawa 2000.
• Lewandowski K. T., Magnetyzer, Wrocław 2007.
• Lewandowski K. T., Orzeł bielszy niż gołębica, Warszawa 2013.
• Lewandowski K. T., Ostatni hołd, Warszawa 2013.
• Lewandowski K. T., Perkalowy dybuk, Wrocław 2009.
• Lewandowski K. T., Rumuńskie kawony, Warszawa 2015.
• Lewandowski K. T., Śląskie dziękczynienie, Wrocław 2010.
• Ligocka R., Dziewczynka w czerwonym płaszczyku, Kraków 2001.
• Lukács G., Klasyczna postać powieści historycznej, przeł. C. Przymusiński, [w:] tenże, Od Goethego do Balzaka. Studia z historii literatury XVIII i XIX wieku, Warszawa 1958, s. 237–318.
• Lyszczyna J., Romantycy – nasi współcześni?, „Postscriptum” 2002, nr 4, s. 6–14.
• Łoboz M., My, Europejczycy… Romantyków krajowych przekraczanie bliższych i dalszych granic, [w:] Romantyzm krajowy – profil lokalny i oswajanie Europy, red. M. Łoboz, A. Kuniczuk-Trzcinowska, Wrocław 2016, s. 7–13.
• Mach A., Świadkowie świadectw. Postpamięć Zagłady w polskiej literaturze najnowszej, Warszawa–Toruń 2016.
• Malik J. A., Przyczajony templariusz, ukryty Graal. Co zostało z powieści historycznej (we współczesnej powieści popularnej). Notatki do eseju, [w:] Powieść historyczna dawniej i dziś, red. R. Stachura, T. Budrewicz, B. Faron, K. Gajda, Kraków 2007, s. 601–609.
• Małochleb P., Przepisywanie historii. Powstanie styczniowe w powieści polskiej w perspektywie pamięci kulturowej, Warszawa–Toruń 2014.
• Martuszewska A., Czym „ta trzecia” kusi badacza literatury?, [w:] taż, „Ta trzecia”. Problemy literatury popularnej, Gdańsk 1997, s. 7–25.
• Maszczyszyn J., Światy solarne, Stawiguda 2015.
• Napiórkowski M., Powstanie umarłych. Historia pamięci 1944–2014, Warszawa 2016.
• Nawrocka E., Powieść jako apokryf historii. Pisarstwo historyczne Władysława Terleckiego, [w:] Zapisywanie historii. Literaturoznawstwo i historiografia, red. W. Bolecki, J. Madejski, Warszawa 2010, s. 234–247.
• Nora P., Entre Mémoire et Histoire, [w:] Les lieux de mémoire, t. 1: La république, red. P. Nora, Paris 1984, s. XVII–XLII.
• Nowak M., Przeciw literackości na korzyść prawdy. Powieść historyczna i źródła, [w:] Zapisywanie historii. Literaturoznawstwo i historiografia, red. W. Bolecki, J. Madejski, Warszawa 2010, s. 172–186.
• Opacki I., Krzyżowanie się postaci gatunkowych jako wyznacznik ewolucji poezji, „Pamiętnik Literacki” 1963, z. 4, s. 349–389.
• Pakier M., Pogranicza pamięci i postpamięci. O Zagładzie i kulturze masowej raz jeszcze, [w:] Peryferie i pogranicza: o potrzebie różnorodności, red. B. Jałowiecki, S. Kapralski, Warszawa 2011, s. 265–282.
• Parnicki T., Współczesna polska powieść historyczna, [w:] tenże, Szkice literackie, Warszawa 1978, s. 103–114.
• Parowski M., Fantastyka alternatywna i jej wrogowie, „FRONDA LUX” 2014, nr 73, s. 156–165.
• Pawelec D., Paradoksy zamierania gatunku, [w:] Zamieranie gatunku, red. M. Ładoń, G. Olszański, Katowice 2015, s. 11–22.
• Piechota D., W otchłani Alki. Dalsze losy Wokulskiego w świetle steampunku, [w:] tenże, Między utopią a melancholią. W kręgu nowoczesnej i ponowoczesnej literatury fantastycznej, Lublin 2015, s. 85–102.
• Pietrasik Z., Widok z Wieży Błaznów, „Polityka” 2002 z dn. 26.10, nr 43, s. 68.
• Pisać historię z którą można żyć. Z Haydenem Whitem rozmawia Sławomir Sierakowski, „Krytyka Polityczna” 2005, nr 7–8, s. 227–230.
• Piskorski K., Zadra, Warszawa 2008–2009.
• Roszczynialska M., Popularna metapowieść historiozoficzna? Casus: cykl wiedźmiński Andrzeja Sapkowskiego, [w:] Powieść historyczna dawniej i dziś, red. R. Stachura, T. Budrewicz, B. Faron, K. Gajda, Kraków 2007, s. 585–600.
• Sapkowski A., Bereś S., Historia i fantastyka, Warszawa 2005.
• Sapkowski A., Narrenturm, Warszawa 2002.
• Sikora A., Dzieje Polski w obrazach fabularnych Józefa Ignacego Kraszewskiego jako przykład beletrystyki popularnej, [w:] Powieść historyczna dawniej i dziś, red. R. Stachura, T. Budrewicz, B. Faron, K. Gajda, Kraków 2007, s. 162–174.
• Słownik literatury popularnej, red. T. Żabski, Wrocław 2006 [wydanie II, poprawione i uzupełnione], hasło: Powieść historyczna, s. 459–464.
• Stanios-Korycka E., Między pamięcią kulturową a kulturą popularną. Wybrane aspekty relacji na przykładzie sposobów kreowania Bizancjum w historiach alternatywnych, „Acta Humana” 2014, nr 1, s. 51–66.
• Szczepan A., Polski dyskurs posttraumatyczny. Literatura polska ostatnich lat wobec Holokaustu i tożsamości żydowskiej, [w:] Kultura po przejściach, osoby z przeszłością. Polski dyskurs postzależnościowy – konteksty i perspektywy badawcze, red. R. Nycz, Kraków 2011, s. 239–256.
• Szwechłowicz J., Ostatnia wola, Warszawa 2015.
• Szwechłowicz J., Tajemnica szkoły dla panien, Warszawa 2014.
• Tazbir J., Powieść historyczna odbiciem współczesności, [w:] tenże, Prace wybrane, red. S. Grzybowski, t. 5: Szkice o literaturze i sztuce, Kraków 2002, s. 301–331.
• Terlecki O., Dwie głowy ptaka, [w:] tenże, Dwie głowy ptaka. Powrót z Carskiego Sioła, Warszawa 1975.
• Tierling-Śledź E., Gra (z) historią. Powstanie styczniowe w prozie polskiej po 1945 roku, Szczecin 2013.
• Todorov T., Les Abus de la Mémoire, Paris 2004.
• Topolski J., Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznych, Warszawa 1996.
• Traba R., Społeczne ramy czytania historii, [w:] Przemiany pamięci społecznej a teoria kultury, red. B. Korzeniewski, Poznań 2007, s. 43–64.
• Trzynadlowski J., Problemy genologiczne powieści historycznej, [w:] Problemy polskiej powieści historycznej po 1939 roku, red. J. Konieczny, Bydgoszcz 1987, s. 5–27.
• Tulli M., Włoskie szpilki, Warszawa 2011.
• Tuszyńska A., Rodzinna historia lęku, Kraków 2005.
• Urbanowski M., „Wieczny Grunwald” Szczepana Twardocha, [w:] tenże, Romans z Polską. O literaturze współczesnej, Kraków 2014, s. 70–75.
• Vattimo G., Ponowoczesność i kres historii, przeł. B. Stelmaszczyk, [w:] Postmodernizm. Antologia przekładów, red. R. Nycz, Kraków 1997, s. 128–144.
• Wallis M., Wartości estetyczne łagodne i ostre, [w:] tenże, Przeżycie i wartość. Pisma z estetyki i nauki o sztuce 1931–1949, Kraków 1968, s. 185–209.
• Weinberg J., Aleksander Bronikowski a historia – na przykładzie jednej powieści, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio FF” 2002–2003, t. XX–XXI, s. 289–299.
• White H., Metahistory: The Historical Imagnation in Nineteenth-Century Europe, Baltimore-London 1975.
• Zaleski M., Naprzód w przeszłość, [w:] tenże, Formy pamięci, Gdańsk 2004, s. 176–190.
• Zaleski M., Świat powtórzony, [w:] tenże, Formy pamięci, Gdańsk 2004, s. 11–60.
• Zieliński B., Serbska powieść historyczna, Poznań 1998.
• Żórawska N., Homo holocaustus, czyli holocaustowe doświadczenia autobiograficzne kobiet, „Tematy i Konteksty” 2015, nr 5, s. 126–141.

Identifiers

DOI

10.18778/2299-7458.05.02