Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2020 | XXI (LXXII) | 4 (274) | 172-190

Article title

Rejestr dworzan konnych Zygmunta I Starego wysłanych do walki z Krzyżakami pustoszącymi Mazowsze na przełomie lipca i sierpnia 1520 roku

Content

Title variants

EN
A Register of Sigismund I the Old’s Mounted Courtiers sent to Fight with the Teutonic Knights in Mazovia in the in Late July and Early August of 1520
RU
Реестр конных придворных Сигизмунда I Старого, посланных на битву с тевтонскими рыцарями в Мазовии в конце июля – начале августа 1520 года

Languages of publication

Abstracts

EN
The mounted courtiers of Sigismund I the Old, in addition to their representative function, were a small, trained reserve formation remaining permanently at the side of the king, who could issue them an order at any time. During the so-called Prussian war of 1519–1521, the size of this group reached its peak in the summer of 1520 in Toruń (539 horses in 121 court detachments – pocztach dworskich). During the fights with the Teutonic Knights, the courtiers were constantly responsible for the safety of the monarch in his place of residence, but smaller groups took part in military actions. The analysis of a short fragment of source material included in the manuscript no. 49 (Main Archive of Old Files, Crown Treasury Archive, Section 1: Royal Accounts) allowed to make a detailed description of a small banner, consisting of 69 horses in 15 retinues, taking part in the fight against the Teutonic Knights’ plundering raids to northern Mazovia at the turn of July and August 1520. The composition of the unit and the nature and size of the retinues were discussed, as well as the issue of commanding the group, the costs incurred for its action and, based on Marian Biskup’s research, the battle route was presented. The presented example can be taken as a starting point for a discussion on the military organization of the court. It can be assumed that the king or the marshal, as the court’s superior, would decide which of the individual retinues of mounted courtiers would form one or more court banners that functioned simultaneously and independently. Their number and composition were probably determined by the tasks envisaged for the units.
RU
Конные придворные Сигизмунда I Старого, помимо выполнения своей репрезентативной функции, составляли небольшой обученный резерв, который постоянно оставался на стороне короля, а тот, в свою очередь, мог воспользоваться ими в любой момент. Во время так называемой Польско-тевтонской войны 1519–1521 гг. численность этой группы достигла своего пика летом 1520 г. в Торуни (539 лошадей в 121 придворном отряде). Во время боев с тевтонскими рыцарями придворные постоянно несли ответственность за безопасность монарха в месте его пребывания, при этом меньшие их группы участвовали в военных действиях. Анализ краткого фрагмента источника, включенного в рукопись № 49 (Центральный архив исторических документов, архив Королевского казначейства, раздел 1: королевские данные), позволил подробно описать небольшую хоругвь, состоящую из 69 лошадей в 15 придворных отрядах, которая участвовала в борьбе с тевтонскими рейзами в северную Мазовию на рубеже июля и августа 1520 г. В статье представлен личный состав части, характер и размер этих отрядов, а также поднят вопрос командования группой и затрат на ее функционирование, а на основании исследований Мариана Бискупы был указан маршрут боя. Представленный в статье пример можно использовать как отправную точку для обсуждения военной организации двора. Можно предположить, что король или маршал (как настоятель двора) формировал из отряда конных придворных отдельные подразделения, из которых, в свою очередь, создавалась одна или несколько придворных хоругвей, функционирующих одновременно и независимо друг от друга. Их количество и характеристики, вероятнее всего, были обусловлены поставленными перед этими отрядами задачами.
PL
Dworzanie konni Zygmunta I Starego, obok swojej funkcji reprezentacyjnej, stanowili nieliczny, wyćwiczony odwód, pozostający stale u boku króla, który mógł dysponować nimi w dowolnym momencie. Podczas tzw. wojny pruskiej z lat 1519–1521 liczebność tej grupy osiągnęła swoje apogeum latem 1520 r. w Toruniu (539 koni w 121 pocztach dworskich). W trakcie walk z Krzyżakami dworzanie nieustannie odpowiadali za bezpieczeństwo monarchy w miejscu jego przebywania, ale mniejsze ich grupy uczestniczyły w działaniach zbrojnych. Analiza krótkiego fragment źródłowego, wchodzącego w skład rękopisu o sygnaturze 49 (Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Skarbu Koronnego, Oddział 1: Rachunki królewskie), pozwoliła na dokonanie szczegółowej charakterystyki niewielkiej chorągwi, złożonej z 69 koni w 15 pocztach dworzańskich, biorącej udział w walkach z rejzami krzyżackimi na północne Mazowsze na przełomie lipca i sierpnia 1520 r. Omówiono skład osobowy oddziału, charakter i wielkość pocztów, poruszono kwestię dowodzenia grupą, poniesionych na jej akcję kosztów oraz, na podstawie badań Mariana Biskupa, podano szlak bojowy. Przedstawiony przykład można przyjąć jako punkt wyjścia do dyskusji na temat organizacji wojskowej dworu. Można przypuszczać, że z hufca dworzan konnych król lub marszałek – jako przełożony dworu – wydzielał poszczególne poczty, z których formowana była jedna lub więcej funkcjonujących równocześnie i niezależnie chorągwi nadwornych. Ich liczebność i charakterystyka były zapewne warunkowane przewidzianymi dla jednostek zadaniami.

Year

Volume

Issue

Pages

172-190

Physical description

Dates

published
2020

Contributors

  • Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

References

  • Elementa ad fontium editiones, t. 47: Documenta ex Archivo Regiomontano ad Poloniam Spectantia, cz. 17: 1536–1538, wyd. K. Lanckorońska, Rzym 1979.
  • Matricularum Regni Poloniae Summaria, wyd. T. Wierzbowski, cz. 4: Sigismundi I regis tempora complecens (1507–1548), t. 1–4, Warszawa 1917.
  • Wykaz urzędów i służby dworu królewskiego w Polsce z czasów Henryka Walezego, wyd. S. Kutrzeba, Kraków 1902, (=„Archiwum Komisji Historycznej”, t. 8).
  • Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu z archiwaliów kapitulnych i kurialnych krakowskich, t. 3: 1516–1525, oprac. B. Przybyszewski, Kraków 1970, (=„Źródła do dziejów Wawelu”, t. 5).
  • Biskup M., „Wojna Pruska”, czyli wojna Polski z Zakonem Krzyżackim z lat 1519–1521. U źródeł sekularyzacji Prus Krzyżackich, Oświęcim 2019.
  • Bodniak S., Albrecht Hohenzollern, „Polski Słownik Biograficzny” 1935, t. I.
  • Bołdyrew A., Uzbrojenie wczesnonowożytnego dworu książęcego w świetle rachunków dworskich. Analiza porównawcza, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2009, nr 1.
  • Borkowska U., Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa 2011.
  • Chorążyczewski W., Przemiany organizacyjne polskiej kancelarii królewskiej u progu czasów nowożytnych, Toruń 2007.
  • Chorążyczewski W., Sprawy wojskowe w kancelarii królewskiej Zygmunta Starego, Warszawa 2001, (=„Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 13).
  • Czamańska I., Wiśniowieccy. Monografia rodu, Poznań 2007.
  • Cywiński H., Dziesięć wieków polskiego pieniądza 980–1980, Warszawa 1982.
  • Dylewski A., Historia pieniądza na ziemiach polskich, Warszawa 2011.
  • Ferenc M., Dwór Zygmunta Augusta. Organizacja i ludzie, Kraków 1998.
  • Ferenc M., Służba wojskowa dworzan króla Zygmunta Augusta [w:] Dwór a kraj. Między centrum a peryferiami władzy. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu, Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytut Historii Akademii Pedagogicznej w Krakowie w dniach 2–5 kwietnia 2001, red. R. Skowron, Kraków 2003.
  • Ferenc M., Uwagi o dworze litewskim Zygmunta Augusta w latach 1548–1572 [w:] Ecclesia – cultura – potestas. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa. Księga ofiarowana Siostrze Profesor Urszuli Borkowskiej OSU, red. P. Kras, A. Januszek, A. Nalewajek, W. Polak, Kraków 2006.
  • Gładysz A., Armia Zygmunta Augusta w wyprawie inflanckiej 1557 roku – źródła a historiografia [w:] Broń i wojna w dziejach człowieka, red. K. Badowska, W. Wasiak, P. Łuczak, Łódź [2009].
  • Gładysz A., Dworzanie Zygmunta I w wojnie z Mołdawią (1530–1532) [w:] Spes in virtute. Salus in victoria, red. J. Gładysz, D. Lipska, A. Gładysz, Zabrze 2013.
  • Gładysz A., Jedna, czy dwie chorągwie nadworne Zygmunta I w kampanii mołdawskiej 1509 r.? [w:] Na z góry upatrzonych pozycjach, red. B. Międzybrodzki, M. Gajda, K. Fudalej, M. Przeperski, Zabrze 2011.
  • Gładysz A., Militarne aspekty funkcjonowania dworu królewskiego ostatnich Jagiellonów – stan badań i ich perspektywy [w:] Ad perpetuam rei memoriam. Jagiellonowie i ich czasy w historiografii polskiej XVI–XXI wieku, red. A. Januszek-Sieradzka, Sandomierz 2013, (=„Praeclara stirps Jagiellonica”, t. 4).
  • Gładysz A., Wojskowe osiągnięcia Zygmunta Augusta. Próba oceny [w:] Sigismundus Augustus Rex. Studia i szkice z dziejów panowania ostatniego Jagiellona, red. A. Januszek-Sieradzka, Sandomierz 2010, (=„Praeclara stirps Jagiellonica”, t. 2).
  • Gładysz A., Wojskowi ulubieńcy Zygmunta Augusta, czyli o królewskich puszkarzach, ich jadłospisie i tajemniczej „skrzynce” [w:] Servitium et amicitia. Studia z dziejów kariery i awansu w Polsce Jagiellonów, red. A. Januszek-Sieradzka, Sandomierz 2011, (=„Praeclara stirps Jagiellonica”, t. 3).
  • Gładysz A., Wyprawa pozwolska Zygmunta Augusta w 1557 roku, „Roczniki Humanistyczne” 2008, t. 56, z. 2: Historia.
  • Kadzik D., „Wojsko nadworne” na początku wojny Stefana Batorego z Gdańskiem w świetle akt skarbowych, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2017, nr 1 (259).
  • Kałużny J. T., U boku króla. Chorągiew nadworna królów Polski u schyłku XV wieku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2019, nr 13.
  • Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości polskiej, t. 1: Epoka przedrozbiorowa, Kraków 1912.
  • Kukiel M., Zarys historii wojskowości w Polsce, Kraków 1929.
  • Lepszy K., Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI w. do poł. XIX w., Warszawa 1953.
  • Lubomirski T., Trzy rozdziały z historii skarbowości w Polsce 1507–1532, Kraków 1868.
  • Marchwińska A., Królewskie dwory żon Zygmunta Augusta. Organizacja i składy osobowe, Toruń 2008.
  • Mikołajczyk A., Obieg pieniężny w Polsce środkowej w wiekach od XVI do XVIII, Łódź 1980, (=„Acta Archeologica Lodziensia”, nr 28).
  • Nalewajek A., Na królewskim dworze Jana Olbrachta, „Roczniki Humanistyczne” 2011, t. 59.
  • Plewczyński M., Liczebność wojska polskiego za ostatnich Jagiellonów (1506–1572), „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1989, t. XXXI.
  • Plewczyński M., Materiały do zagadnienia liczebności i organizacji wojska polskiego w latach 1506–1572, cz. 3, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1990, t. XXXII.
  • Plewczyński M., Naczelne dowództwo armii koronnej w latach 1501–1572, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1991, t. XXXIII.
  • Plewczyński M., Secygniowski (Sancygniowski, Sęcygniewski) Jakub, „Polski Słownik Biograficzny” 1994–1995, t. XXXVI.
  • Plewczyński M., Skład chorągwi jazdy koronnej w latach 1501–1572, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości" 1993, t. XXXV.
  • Plewczyński M., Wojny i wojskowość polska XVI wieku, t. 1: Lata 1500–1548, Zabrze 2011.
  • Plewczyński M., Wojny i wojskowość polska XVI wieku, t. 2: Lata 1548–1575, wyd. 2, Oświęcim 2018.
  • Senkowski J., Rachunki królewskie i Rachunki sejmowe [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych. Przewodnik po zespołach, wyd. 2 popr. i rozsz., red. J. Karwasińska, Warszawa 1975.
  • Skibniewska J., Dwór królewski Aleksandra Jagiellończyka w latach 1501–1506, Lublin 2015.
  • Spieralski Z., Geneza i początki hetmaństwa w Polsce, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1960, t. V.
  • Sułkowska-Kurasiowa I., Polska kancelaria królewska w latach 1447–1506, Wrocław 1967.
  • Szelągowski A., Pieniądz i przewrót cen w XVI i XVII wieku w Polsce, wyd. 2, Oświęcim 2019.
  • Szymczak J., Ceduła na sąd boży z 1511 roku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1992, nr 44.
  • Wyczański A., Między kulturą a polityką. Sekretarze królewscy Zygmunta Starego (1506–1548), Warszawa 1990.
  • Wyczański A., O potrzebie badań nad kancelarią Zygmunta Starego (1506–1548) [w:] Historia i archiwistyka. Księga pamiątkowa ku czci profesora Andrzeja Tomczaka, red. J. Dygała, S. Kalembka, M. Wojciechowski, B. Woszczyński, Warszawa 1992.
  • Gładysz A., „Służba wojskowa dworzan Zygmunta I Starego”, Lublin 2014, mps pracy doktorskiej w Archiwum Uniwersyteckim KUL.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

Biblioteka Nauki
1916460

YADDA identifier

bwmeta1.element.ojs-doi-10_32089_WBH_PHW_2020_4_274__0006
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.