Ołeksandr Kozyr-Zirka – sylwetka niezdyscyplinowanego atamana z okresu rządów Dyrektoriatu Ukraińskiej Republiki Ludowej (1918–1919)

• Authors: Marek Bogdan Kozubel

Title variants

EN

A Profile of the Ukranian Warlord Ołeksandr Kozyr-Zirka and his Activities during the Rule of the Directorate of the Ukrainian People’s Republic (1918–1919)

RU

Олесь Козырь-Зирка – профиль недисциплинированного атамана во время правления Директории Украинской Народной Республики (1918–1919)

Abstracts

EN

The article concerns Oleksandr Kozyr-Zirka, who was one of the most famous Ukrainian warlords associated with the 1917–1921 Ukrainian War of Independence. Kozyr-Zirka served as a military unit commander for the Directorate of the Ukrainian People’s Republic from November 1918 to December 1919. During this period, he challenged the authority of the recently installed Hetman of Ukraine Paweł Skoropadski and fought against both the Red Army and military factions from the South of Russia. He was famous mainly for conducting robberies in the areas behind the advancing Ukrainian troops and participating in the 1918 and 1919 pogroms carried out in Owrucz. His fate inspired Mikhail Bulgakov to create the bloody warlord Kozyr-Laszka, who appeared as a character in his novel „The White Guard”.

RU

Статья посвящена Олесю Козырь-Зирке, одному из самых известных украинских атаманов периода украинской национальной революции 1917–1921 годов. Его карьера командира подразделения пришлась на период с ноября 1918 г. по декабрь 1919 г. В это время он воевал на стороне Директории Украинской Народной Республики против власти гетмана Павла Скоропадского, Красной Армии и Вооруженных Сил Юга России. Он прославился в основном грабежами в тылу украинских войск и погромами, совершенными в Овруче на рубеже 1918–1919 годов. Его судьба вдохновила Михаила Булгакова на создание персонажа кровавого атамана Козыря-Лешко, одного из второстепенных героев романа „Белая гвардия”.

PL

Artykuł jest poświęcony Ołeksandrowi Kozyrowi-Zirce, jednemu z najsłynniejszych ukraińskich atamanów okresu ukraińskiej rewolucji narodowej 1917–1921. Jego kariera jako dowódcy oddziału obejmowała okres od listopada 1918 r. do grudnia 1919 r. W tym czasie walczył po stronie Dyrektoriatu Ukraińskiej Republiki Ludowej przeciwko władzy hetmana Pawła Skoropadskiego, Armii Czerwonej i Siłom Zbrojnym Południa Rosji. Zasłynął głównie z rozbojów na tyłach wojsk ukraińskich oraz pogromów dokonanych w Owruczu na przełomie 1918 i 1919 r. Jego losy zainspirowały Michaiła Bułhakowa do stworzenia postaci krwawego atamana Kozyra-Laszki, jednego z pobocznych bohaterów powieści Biała gwardia.

Keywords

PL

Ukraińska Republika Ludowa; ukraińska wojna o niepodległość; rosyjska wojna domowa; antysemityzm; pogromy; zbrodnie wojenne

EN

Ukrainian People’s Republic; Ukrainian War of Independence; Russian Civil War; anti-Semitism; pogroms; war crimes

RU

Украинская Народная Республика; Украинская война за независимость; гражданская война в России; антисемитизм; погромы; военные преступления

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2021
• Volume: XXII (LXXIII)
• Issue: 1 (275)
• Pages: 172-205

Dates

published

2021

Contributors

author

Marek Bogdan Kozubel

• Biuro Edukacji Narodowej Instytutu Pamięci Narodowej

• https://orcid.org/0000000280960014

References

• Милякова, Лидия Борисовна, red. Книга погромов. Погромы на Украине, в Белоруссии и европейской части России в период Гражданской войны. 1918–1922 гг.: Сборник документов. Москва: РОССПЭН, 2007.
• Pohromy w Ukrajini: 1914–1920. Wid sztucznych stereotypiw do hirkoji prawdy, prychowuwanoji w radjanśkych archiwach. Oprac. Wołodymyr Serhijczuk. Kyjiw: Wydawnyctwo im. Ołeny Telihy, 1998.
• Ukrajina. 1919 rik.: M. Kapustianśkyj „Pochid ukrajinśkych armij na Kyjiw–Odesu w 1919 roci”. Jewhen Małaniuk „Urywky zi spohadiw”. Dokumenty ta materiały. Red. Jarosław Tynczenko. Kyjiw: Tempora, 2004.
• Ukrajinśka Centralna Rada. Dokumenty i materiały. U dwoch tomach. T. 1–2. Oprac. Władysław Werstiuk. Kyjiw: Naukowa Dumka, 1997.
• Ukrajinśka Derżawa (kwiteń – hrudeń 1918 roku). Dokumenty i materiały. U dwoch tomach. T. 1–2. Red. Wałerij Smolij. Kyjiw: Tempora, 2015.
• Деники, Антон. Вооруженные силы Юга России. Москва: Вече, 2013.
• Марголинъ, Арнольдъ. Украина и политика Антанты (Записки эврея и гражданина). Берлинъ: Издательство С. Ефронъ, 1922.
• Abramson, Henri. Mołytwa za władu. Ukrajinci ta jewreji pid czas rewolucji (1917– 1920). Kyjiw: Duch i Litera, 2017.
• Adams, Arthur. „The great Ukrainain Jacquerie.” W The Ukraine, 1917–21: a Study in Revolution. Red. Taras Hunczak, 247–270. Cambridge: Harvard Ukrainian Research Institute, 1977.
• Bruski, Jan Jacek. Petlurowcy. Centrum Państwowe Ukraińskiej Republiki Ludowej na wychodźstwie (1919–1924). Kraków: Arcana, 2000.
• Будницкий, Олег. Российские Евреи между Красными и Белыми (1917–1920). Москва: РОССПЭН, 2005.
• Choma, Iwan. Siczowi Strilci. Stworennja, wijśkowo-polityczna dijalnist’ ta zbrojna borot’ba Siczowych Strilciw u 1917–1919 rr. Kyjiw: Nasz czas, 2011.
• Daszkewycz, Roman. Artyłerija Siczowych Strilciw u borot’bi za Zołoti Kyjiwśki worota. Nju-Jork: Wyd. Czerwona Kałyna, 1965.
• Dąbrowski, Paweł i Dariusz Szpoper, red. Pogranicza w historii prawa i myśli polityczno-prawnej. Gdańsk–Olsztyn: Wyd. Gdańskiej Szkoły Wyższej, 2017.
• Dekel-Chen, Jonathan, David Gaunt, Natan M. Meir i Israel Bartal, red. Anti-Jewish Violence. Rethinking the Pogrom in East European History. Bloomington: Indiana University Press, 2010.
• Diedyk, Ołeksandr. Czortkiwśka ofenzywa. Cz. 1–2. Lwiw: Astrolabija, 2015.
• Doroszenko, Dmytro. Istorija Ukrajiny 1917–1923 rr. T. 1. Doba Centralnoji Rady. Kyjiw: Tempora, 2002; T. 2. Ukrajinśka Het’manśka Derżawa 1918 r., Kyjiw: Tempora, 2002.
• Єврейские погромы 1918–1921. Москва: Акцобщество Школа Книга, 1926.
• Gilley, Christopher. „Fighters for Ukrainian independence? Imposture and identity among Ukrainian warlords, 1917–22.” Historical Research 90, nr 247 (2017): 172– 190, https://doi.org/10.1111/1468-2281.12168.
• Gilley, Christopher. „«Otamanshchyna?» The Self-Formation of Ukrainian and Russian Warlords at the Beginning of the Twentieth and Twenty-First Centuries.” Ab Imperio. Issledowanija po nowoj impierskoj istorii i nacyonalizmu w postsowietskom prostranstwie 12, nr 3 (2015): 73–95.
• Heifetz, Elias. The Slaughter of the Jews in the Ukraine in 1919. New York: Seltzer, 1921.
• Hunczak, Taras. Symon Petliura and the Jews. A Reappraisal. Lviv–New York–Toronto: Ukrainian Historical Association, 2008.
• Janewśkyj, Danyło. Proekt „Ukrajina” abo sproba Pawła Skoropadśkoho. Charkiw: Folio, 2010.
• Kapustianśkyj, Mykoła. „Pochid ukrajinśkych armij na Kyjiw–Odesu w 1919 roci (Korotkyj wojenno-istorycznyj ohljad).” W Ukrajina. 1919 rik.: M. Kapustianśkyj „Pochid ukrajinśkych armij na Kyjiw–Odesu w 1919 roci”. J. Małaniuk „Urywky zi spohadiw”. Dokumenty ta materiały. Red. Jarosław Tynczenko. Kyjiw: Tempora, 2004.
• Karpus, Zbigniew. Jeńcy i internowani rosyjscy i ukraińscy na terenie Polski w latach 1918–1924. Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 1997.
• Karpus, Zbigniew. Wschodni sojusznicy Polski w wojnie 1920 roku: oddziały wojskowe ukraińskie, rosyjskie, kozackie i białoruskie w Polsce w latach 1919–1920. Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 1999.
• Кенез, Петер. Подлинная история Добровольческой армии 1917–1918. Москва: ТД Алгоритм, 2017.
• Klimecki, Michał. Polsko-ukraińska wojna o Lwów i Galicję Wschodnią 1918–1919. Warszawa: Ofic. Wyd. Volumen, 2000.
• Kowalczuk, Mychajło. Na czoli Siczowych strilciw. Wijśkowo-polityczna dijalnist’ Jewhena Konowalcia w 1917–1921 rr. Kyjiw: Ukrajinśka wydawnycza spiłka im. Jurija Łypy, 2010.
• Kowalczuk, Mychajło. Newidoma wijna 1919 roku. Ukrajinśko-biłohwardyjśke zbrojne protystojannia. Kyjiw: Tempora, 2006.
• Kozubel, Marek Bogdan. „Działalność Nadzwyczajnej Komisji Śledczej ds. antysemickich pogromów na terytorium Ukraińskiej Republiki Ludowej w 1919 roku.” Kwartalnik Historyczny 127, nr 4 (2020): 883–920, http://dx.doi.org/10.12775/KH.2020.127.4.04.
• Kozubel, Marek Bogdan. „Przestępczość w Państwie Ukraińskim w okresie koniec lipca – sierpień 1918 r. – analiza na podstawie wybranych materiałów Centralnego Państwowego Archiwum Wyższych Organów Władzy i Administracji Ukrainy w Kijowie.” Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej 54, nr 2 (2019): 109–128, http://dx.doi.org/10.12775/SDR.2019.2.04.
• Kozubel, Marek Bogdan. „Ukrajinśka otamanszczyna 1918–1919 rokiw” [recenzja]. Klio. Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym 45, nr 2 (2018): 146– 153, http://dx.doi.org/10.12775/KLIO.2018.025.
• Krotofil, Maciej. Siły Zbrojne Ukraińskiej Republiki Ludowej (listopad 1918 r. – grudzień 1919 r.). Kijów: Stylos, 2011.
• Krotofil, Maciej. Ukraińska Armia Halicka 1918–1920. Organizacja, uzbrojenie, wyposażenie i wartość bojowa sił zbrojnych Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej. Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2002.
• Laqueur, Walter. Black Hundred: The Rise Of The Russian Extreme Right. New York: Harpercollins, 1993.
• Legieć, Jacek. Armia Ukraińskiej Republiki Ludowej w wojnie polsko-ukraińsko-bolszewickiej w 1920 r. Wyd. 2. Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2002.
• Liber, George. Wojny totalne i kształtowanie się współczesnej Ukrainy 1914–1954. Tłum. Przemysław Tomanek. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2019.
• Łobodajew, Wołodymyr, red. Wijna z derżawoju czy za derżawu? Selanśkyj powstanśkyj ruch w Ukrajini 1917–1921 rokiw. Charkiw: Knyżkowyj Kłub „Kłub Simejnoho Dozwilla”, 2017.
• Łytwyn, Serhij. Sud istoriji: Symon Petlura i petluriana. Kyjiw: Tempora, 2001.
• Mędrzecki, Włodzimierz. Niemiecka interwencja militarna na Ukrainie w 1918 roku. Warszawa: „DiG”, 2000.
• Міtrofanenko, Jurij. Ukrajinśka otamanszczyna 1918–1919 rokiw. Kropywnyćkyj: Imeks-ŁTD, 2016.
• Narysy istoriji Ukrajinśkoji Rewoljuciji 1917–1921 rokiw. Red. Wałerij Smolij. T. 1. Kyjiw: NWP Wyd. Naukowa Dumka, 2011.
• Papakin, Heorhij. Pawło Skoropadśkyj: patriot, derżawotworeć, ludyna. Istoryko-archiwni narys. Kyjiw: Derżawnyj komitet archiwiw Ukrajiny, Centralnyj derżawnyj istorycznyj archiw Ukrajiny, 2003.
• Pinak, Jewhen i Mykoła Czmyr. Wijśko Ukrajinśkoji Rewoljuciji 1917–1921 rokiw. Charkiw: Knyżkowyj Kłub „Kłub Simejnoho Dozwilla”, 2017.
• Pisuliński, Jan. Nie tylko Petlura. Kwestia ukraińska w polskiej polityce zagranicznej w latach 1918–1923. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004.
• Potocki, Robert. Idea restytucji Ukraińskiej Republiki Ludowej: (1920–1939). Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 1999.
• Pyrih, Rusłan. Ukrajinśka hetmanśka derżawa 1918 roku. Istoryczni narysy. Kyjiw: NAN Ukrajiny, 2011.
• Reznikow, Władysław. „Antyhet’manśkyj powstanśkyj ruch na Słobożanszczyni (traweń–łystopad 1918 roku.” Mołodyj wczenyj 20, nr 5 (2015): 77–83.
• Skrukwa, Grzegorz. Formacje wojskowe ukraińskiej „rewolucji narodowej” 1914–1921. Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2008.
• Soska, Michał. Za Świętą Ruś. Współczesny rosyjski nacjonalizm – zarys ideologii. Warszawa: Wyd. von Borowiecky, 2009.
• Szajdak, Sebastian. Polsko-ukraiński sojusz polityczno-wojskowy w 1920 roku. Warszawa: Ofic. Wyd. „Rytm”, 2005.
• Ślipiec, Jeremiasz. Drogi niepodległości – Polska i Ukraina 1919–1921. Warszawa: Bellona, 1999.
• Tynczenko, Jarosław. Nowitni Zaporożci. Wijśka Centralnoji Rady berezeń 1917– kwiteń 1918. Kyjiw: Tempora, 2010.
• Tynczenko, Jarosław. Oficerśkij korpus Armiji Ukrajinśkoji Narodnoji Respubliky (1917–1921). T. 1. Kyjiw: Tempora, 2007.
• Tynczenko, Jarosław, red. Ukrajina. 1919 rik.: M. Kapustianśkyj „Pochid ukrajinśkych armij na Kyjiw–Odessy w 1919 roci”. J. Małaniuk „Urywky zi spohadiw”. Dokumenty ta materiały. Kyjiw: Tempora, 2004.
• Tynczenko, Jarosław. Ukrajinśki zbrojni syły: berezeń 1917 – łystopad 1918 r. (orhanizacija, czyselnist’, bojowi diji). Kyjiw: Tempora, 2009.
• Tynczenko, Jarosław. Wijśka Jasnowelmożnoho Pana Hetmana. Armija Ukrajinśkoji Derżawy, traweń–hrudeń 1918 roku. Kyjiw: Tempora, 2014.
• Werstiuk, Jarosław, red. Hetmanat Pawła Skoropadśkoho, ictorija, postati, kontrowersji. Wseukrajinśka naukowa konferencija 19–20 trawnja 2008 r. Kyjiw: Wyd. im. Ołeny Telihy, 2008.
• Werstiuk, Władysław, Witalij Skalśkyj i Jarosław Fajzulin, red. Jurij Tiutiunnyk: wid „Dwijky” do HPU. Dokumenty i materiały. Kyjiw: Duch і Litera, 2011.
• Wiszka, Emilian. „Jak przekazywać teksty ukraińskie w języku polskim?” Krakowskie Studia Małopolskie, nr 6 (2002): 461–469.
• Волков, Сергей, red. Вооруженные силы на Юге Росии, январь–июнь 1919 года. Москва: Центрполиграф, 2003.
• Sereda, Mychajło. „Otamanszczyna. Otaman Bidenko.” Litopys Czerwonoji Kałyny 2, Czerwiec (1930): 17–20.
• Sereda, Mychajło. „Otamanszczyna. Otaman Bożko.” Litopys Czerwonoji Kałyny 2, Styczeń (1930): 10–12.
• Sereda, Mychajło. „Otamanszczyna. Otaman Kozyr-Zirka.” Litopys Czerwonoji Kałyny 2, Listopad (1930): 11–13.
• Tynczenko, Jarosław. Biełaja gwardija Michaiła Bułhakowa. Kijew–Lwow: [nakład własny autora], 1997.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2021.1(275).0006

Biblioteka Nauki

1857065