Jerzy Niezbrzycki (Ryszard Wraga) and the Polish Intelligence in the Soviet Union in the 1930s

• Authors: Hiroaki Kuromiya

Title variants

PL

Jerzy Niezbrzycki (Ryszard Wraga) i polski wywiad na Związek Sowiecki w latach trzydziestych XX w.

RU

Ежи Незбжицкий (Рышард Врага) и польская разведка в отношении Советского Союза в 30-е годы XX века

Abstracts

PL

Jerzy Niezbrzycki (ur. 1901/2 – zm. 1968) był kluczową postacią polskiego wywiadu okresu II Rzeczypospolitej. Początkowo służył w Kijowie (od 1928 do 1929 r.), a w latach 1932–1939 kierował referatem „Wschód” Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Po wojnie zdecydował się pozostać za granicą (w Wielkiej Brytanii, Francji, Stanach Zjednoczonych), gdzie zajmował się analizą spraw sowieckich, publikując pod pseudonimem Ryszard Wraga. Pod koniec życia Niezbrzycki zaczął spisywać w języku angielskim wspomnienia ze swojego życia. Fragment jego niedokończonych pamiętników, znajdujących się obecnie w nowojorskim Instytucie Józefa Piłsudskiego w Ameryce, autor zdecydował się opublikować w niniejszym artykule. Nie były one wcześniej szeroko znane ani badane. Wspomnienia te dostarczają ciekawego i niepowtarzalnego wglądu w działalność polskiego wywiadu przeciwsowieckiego działającego w okresie międzywojennym. Wspomnienia Niezbrzyckiego sugerują również, że nawet po niesławnej katastrofie, jaką była dla państw „kapitalistycznych” operacja „Trust” w 1927 r., najbardziej doświadczeni zagraniczni agenci wywiadu, tacy jak Niezbrzycki, byli nadal metodycznie wprowadzani w błąd przez skomplikowaną sowiecką działalność dezinformacyjną, co widać szczególnie we fragmencie wspomnień Niezbyrzckiego dotyczącym wydarzeń rozgrywających się wokół zabójstwa Siergieja Kirowa w grudniu 1934 r.

RU

Ежи Незбжицкий (род. в феврале 1901, умер в 1968 г.) был ключевой фигурой в польской разведке во время Второй Речи Посполитой. Первоначально он служил в Киеве (с 1928 по 1929 год), а в 1932–1939 годах возглавлял отдел “Восток” Второго управления Генерального штаба Войска Польского. После войны он решил остаться за границей (в Великобритании, Франции, США), где занимался анализом советских дел, издавался под псевдонимом Рышард Врага. Ближе к концу жизни Незбжицкий начал записывать свои мемуары на английском языке. В данной статье автор решил опубликовать отрывок из его незаконченных дневников, находящихся в настоящее время в Институте Юзефа Пилсудского в Нью-Йорке. Они не были ранее ни широко известны, ни исследованы. Эти воспоминания дают любопытное и уникальное представление о деятельности польской антисоветской разведки, действовавшей в межвоенный период. Мемуары Незбжицкого также намекают на то, что даже после печально известной катастрофы, какой стала для „капиталистических” государств операция „Trust” в 1927 году, наиболее опытные агенты внешней разведки, такие как Незбжицкий, по-прежнему систематически вводились в заблуждение сложной советской дезинформационной деятельностью, что особенно заметно во фрагменте воспоминаний, касающихся событий вокруг убийства Сергея Кирова в декабре 1934 года.

EN

Jerzy Niezbrzycki (born 1901/2 – died 1968) was a key figure in Polish intelligence circles during the Second Polish Republic. Initially serving in Kyiv (Kijów) from 1928 to 1929, he went on to lead the “East” section of the Second Department (Dwójka) of the Polish Army General Staff until 1939, which dealt with the Soviet Union. After WWII, he chose to stay abroad (in the United Kingdom, France, and the United States), where he continued to analyze Soviet affairs, publishing under the pen name of Ryszard Wraga. Later, Niezbrzycki began writing recollections of his life in English. His unfinished memoirs, now housed in New York’s Józef Piłsudski Institute of America, are reproduced partially in this essay. They have not been widely circulated or examined. The memoirs afford an interesting and unique insight into the anti-Soviet Polish Intelligence operatives who worked under tremendous constraints during the interwar period. Niezbrzycki’s memoirs also suggest that even after the infamous debacle of Operation “Trust” in 1927, some of the most experienced foreign intelligence operatives like Niezbrzycki were further misled by elaborate Soviet disinformation, as seen in the events leading up to the assassination of Sergei Kirov in December 1934 in Leningrad.

Keywords

PL

Jerzy Niezbrzycki (Ryszard Wraga); wywiad; dezinformacja; Polska; Związek Sowiecki; Łotwa

EN

Jerzy Niezbrzycki (Ryszard Wraga); intelligence; disinformation; Poland; the Soviet Union; Latvia

RU

Ежи Незбжицкий (Рышард Врага); разведка; дезинформация; Польша; Советский Союз; Латвия

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2021
• Volume: XXII (LXXIII)
• Issue: 4 (278)
• Pages: 190-207

Dates

published

2021

Contributors

author

Hiroaki Kuromiya

• Indiana University

• https://orcid.org/0000000197459712

References

• Bączkowski, Włodzimierz. „Jerzy Niezbrzycki (R. Wraga 1902–1968).” Niepodległość, No. 23 (1990): 99–124.
• Bruski, Jan Jacek. „Przyczynek do biografii Jerzego Niezbrzyckiego. Misja wywiadowcza w Kijowie w latach 1928–1929.” In Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku. Ed. Wojciech Skóra and Paweł Skubisz. Vol. 3, 209–220. (Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2016.
• Bullard, Julian and Margaret Bullard, ed. Inside Stalin’s Russia: The Diaries of Reader Bullard 1930–1934. Charlbury: Day Books, 2000.
• Degeners Wer ist’s? Vol. 10. Berlin: [n.p.], 1935.
• Документы внешней политики СССР. Vol. 12. Москва: Госполитиздат, 1967.
• Генрих Ягода. Нарком внутренних дел СССР, Генералный комиссар государственной безопасности. Сборник Документов. Казань: [n.p.], 1997.
• Krzak, Andrzjej. „Kapitan Jerzy Antoni Niezbrzycki.” Rocznik Archiwalno-Historyczny Centralnego Archiwum Wojskowego 31, No. 2 (2009): 300–310.
• Kuromiya, Hiroaki. “Political Provocation as Stalin’s Foreign Policy: The von Twardowskii Affair, 1932.” Historia est testis temporum. Ed. Jan Malicki, 105–126. Bibliotheca Europae Orientalis. Vol. 47. Warszawa: Uniwersytet Warszawski – Studium Europy Wschodniej, 2017.
• Lenoe, Matthew E. The Kirov Murder and Soviet History. Trans. Matthew E. Lenoe, documents compiled by Mikhail Prozumenshchikov. New Haven & London: Yale University Press, 2010.
• Libera, Paweł. „Wywiadowca na Ukrainie: Ryszard Wraga (Jerzy Niezbrzycki przed Komisją Historyczną KN III.” Arcana, No. 5 (2010): 93–119.
• Michniewicz, Władysław. Wielki bluff sowiecki. Chicago: WICI, 1991.
• Murray, John. A Spy called Swallow: The True Love Story of Nora, the Russian Agent. London: W.H. Allen, 1978.
• Olstowski, Przemysław. „O genezie i istocie konfliktu między mjr. Janem Henrykiem Żychoniem a kpt. Antonim Jerzym Niezbrzyckim. Garść refleksji.” In Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku. Ed. Wojciech Skóra and Paweł Skubisz. Vol. 1, 461–477. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2012.
• Pepłoński, Andrzej. Wywiad Polski na ZSSR 1921–1939. Warszawa: Gryf, 1996.
• Petrov, Никита В. and Константин Скоркин. Кто руководил НКВД. 1934–1941. Справочник. Москва: Звенья, 1999.
• Пристайко, Володимир and Юрій Шаповал. Справа Спілки визволення України: Невідомі документи и факти. Київ: ИНТЕЛ, 1995.
• Шаповал, Юрій and Вадим Золотарьов. Всеволод Балицький: Особо, час, оточення. Київ: Stylos, 2002.
• Świerczek, Marek. Największa Klęska polskiego wywiadu: Sowiecka operacja dezinformacyjna „Trust” 1921–1927. Warszawa: Fronda, 2020.
• Ulatowski, Łukasz. „Niezbrzycki – wybrane aspekty biografii wywiadowczej kierownika Referatu ‘Wschód’.” Historycy.org. Accessed July 1, 2016. http://www.historycy.org/index.php?act=Attach&type=post&id=16066.
• Wraga, Ryszard. „«Trust.»” Kultura, Nos. 4–5 (1949): 156–177.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2021.4(278).0007

Biblioteka Nauki

1925479